Rynnica lapońska

Rynnica lapońska
Chrysomela lapponica
Linnaeus, 1758
Ilustracja
Samica składająca jaja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Podgromada

owady uskrzydlone

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Rodzina

stonkowate

Podrodzina

Chrysomelinae

Rodzaj

Chrysomela

Podrodzaj

Strickerus

Gatunek

rynnica lapońska

Synonimy
  • Melasoma lapponicum (Linnaeus, 1758)
  • Melasoma (Microdera) lapponicum (Linnaeus, 1758)
  • Chrysomela bulgharensis Fabricius, 1798
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Rynnica lapońska[1] (Chrysomela lapponica) – gatunek chrząszcza z rodziny stonkowatych i podrodziny Chrysomelinae.

Chrząszcz o ciele długości od 5,5 do 8 mm, ubarwiony granatowo lub czarnozielono z metalicznym połyskiem. Wyjątkiem jest tu ubarwienie pokryw, które typowo jest żółtoczerwone z czarnym, metalicznie błyszczącym wzorem obejmującym wąski pas wzdłuż szwu, falistą przepaskę poprzeczną w połowie długości i parę łukowatych plam w ich częściach tylnych. Wzór ten może być jednak silniej rozlany zmniejszając obszary żółtoczerwone, a znana jest też forma barwna (opisana początkowo jako C. bulgharensis) o pokrywach w całości ubarwionych tak jak reszta wierzchu ciała[2]. Średnio większy udział barwy ciemnej w deseniu obserwuje się w północnej części zasięgu, co stanowi adaptację do aktywności w niższych temperaturach – ciemniejsze formy szybciej się rozgrzewają, a np. w temperaturze 5 °C są w stanie szybciej wędrować[3]. W przeciwieństwie do rynnicy miedzistej środek przedplecza pozbawiony jest bruzdki środkowej. Przedplecze jest u nasady wyraźnie węższe od pokryw, a jego boczne brzegi są wałeczkowato zgrubiałe i od pozostałej jego wierzchniej strony odgraniczone bruzdą, biegnącą znacznie bliżej krawędzi niż jego środka. Brzegi boczne pokryw również są wałeczkowato pogrubione. Wgłębienia w wierzchołkowych kątach przyszwowych pokryw mogą być słabo zaznaczone, a nawet całkiem zanikłe. Boczne krawędzie pokryw są z tyłu nieorzęsione, a ich epipleury z tyłu silnie zwężone. Odnóża mają zewnętrzne krawędzie goleni na całej długości rynienkowato wgłębione. Samca charakteryzuje zakrzywione pod niemal prostym kątem prącie[2].

Owad ten zasiedla torfowiska oraz skraje wilgotnych lasów i łąk[4]. Roślinami żywicielskimi larw i owadów dorosłych są wierzby[2][4], brzozy[3], topole i olchy. Żerują na liściach (foliofagi)[2][4]. Larwy mają na ciele 9 par gruczołów obronnych. Do wytwarzania wydzieliny obronnej wykorzystują substancje pozyskane z roślin pokarmowych, np. u larw żerujących na wierzbach są to glukozydy salicylowe, które wykorzystują do produkcji aldehydu salicylowego[5][6]. W badaniach z 1994 w ich wydzielinie wykryto 69 składników, z których największy udział miały: kwas izomasłowy i kwas 2-metylomasłowy oraz ich estry[5]. Badania z 2018 roku wskazują na obecność substancji toksycznych nie tylko w wydzielinie, ale również w tkankach ich ciała[7]. W północnej Rosji do istotnych parazytoidów larw i poczwarek tej rynnicy należą muchówki Megaselia opacicornis i Cleonice nitidiuscula[6].

Gatunek północnopalearktyczny[4], ale ze względu na występowanie na Nizinie Środkowoeuropejskiej nie uznawany za borealno-górski[2]. W Europie stwierdzony został we Francji, Holandii, Niemczech, Włoszech, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Łotwie, Polsce[8], Czechach[3] i Rosji[8]. Na północ kontynentu sięga aż po skraje Fennoskandii[4] i Nową Ziemię[8]. Na wschód sięga przez Syberię i chińską Mandżurię po Sachalin i Japonię (Hokkaido)[2]. W Polsce jest rzadko spotykany, podawany jest z nielicznych lokalizacji[4], m.in. z Sudetów, Tatr, Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Kielc, Mazowsza, Pomorza Gdańskiego, Suwalszczyzny i Podlasia[9][2].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Grzegorz Bobrowicz: Rynnica. [w:] Słownik przyrodniczy [on-line]. [dostęp 2019-02-10].
  2. ↑ a b c d e f g Andrzej Warchałowski: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze — Coleoptera. Zeszyt 94b Stonkowate — Chrysomelidae. Podrodziny: Chrysomelinae i Galerucinae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1973, s. 9-10, 49-54.
  3. ↑ a b c Jürgen Gross, Erik Schmolz, Monika Hilker. Thermal Adaptations of the Leaf Beetle Chrysomela lapponica (Coleoptera: Chrysomelidae) to Different Climes of Central and Northern Europe. „Environmental Entomology”. 33 (4), s. 799-806, 2004. DOI: 10.1603/0046-225X-33.4.799. 
  4. ↑ a b c d e f B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Stonkowate – Chrysomelidae, część 1. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (16), 1990. 
  5. ↑ a b M. Hilker, S. Schulz. Composition of larval secretion of Chrysomela lapponica (Coleoptera, Chrysomelidae) and its dependence on host plant. „Journal of Chemical Ecology”. 20 (5), s. 1075–1093, 1994. 
  6. ↑ a b Elena L Zvereva, N.E. Rank. Host plant effects on parasitoid attack on the leaf beetle Chrysomela lapponica. „Oecologia”. 135 (2), s. 258-267, 2003. 
  7. ↑ Elena L Zvereva, Lucia Doktorovová, Kateřina Hotová Svádová, Vitali Zverev, Pavel Štys, Dana Adamová-Ježová, Mikhail V. Kozlov, Alice Exnerová. Defence strategies of Chrysomela lapponica (Coleoptera: Chrysomelidae) larvae: relative efficacy of secreted and stored defences against insect and avian predators. „Biological Journal of the Linnean Society”. 124 (3), s. 533–546, 2018. DOI: 10.1093/biolinnean/bly045. 
  8. ↑ a b c Chrysomela (Strickerus) lapponica Linnaeus, 1758. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2019-02-10].
  9. ↑ gatunek: Chrysomela lapponica Linnaeus, 1758. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2019-02-10].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]