Rzepedź
| wieś | |
.jpg) Cerkiew w Rzepedzi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
430 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2020) |
1129[2] |
| Strefa numeracyjna |
13 |
| Kod pocztowy |
38-542[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSA |
| SIMC |
0354420[4] |
Położenie na mapie gminy Komańcza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu sanockiego  | |
 49°22′55″N 22°06′56″E/49,381944 22,115556[1]
| |
| Strona internetowa | |
Rzepedź – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza[4][5]. Leży na pograniczu Beskidu Niskiego i Bieszczadów. Składa się z dwóch części: historycznej w dolinie potoku Rzepedka oraz późniejszej, przemysłowej u zbiegu rzek Osławy i Osławicy.
Wieś królewska Rzepec położona na przełomie XVI i XVII wieku w ziemi sanockiej województwa ruskiego[6], w drugiej połowie XVII wieku wieś Rzepiedza należała do starostwa krośnieńskiego[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 892. Nazwa wsi wywodzi się z języka Wołochów - repede znaczy szybki, bystry potok.
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0354436 | Osiedle A | część wsi |
| 0354442 | Osiedle B | część wsi |
| 1064485 | Osiedle C | część wsi |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Rzepedź lokowano jako wieś królewską w 1526 na mocy przywileju wydanego przez starostę sanockiego Mikołaja Wolskiego. Z tego roku pochodzi też wzmianka o pierwszej cerkwi we wsi. W 1565 obrabiano tu 22 łany kmiece oraz po 1 łanie popa i kniazia. W 1657 w trakcie swojego pochodu przez Karpaty wieś najechał i zniszczył Jerzy Rakoczy. Po spustoszeniu wsi obrabiano tu 2,5 łana ziemi.
Wieś należała do ziemi sanockiej wchodzącej w skład województwa ruskiego. W wyniku I rozbioru Polski znalazła się w zaborze austriackim, w cyrkule leskim, a następnie sanockim.
Po rozbiorach Rzepedź należała do dóbr rządowych. Na początku XIX w. kupił ją Jan Kanty Podolecki. Przed przybyciem do Rzepedzi przebywał w Lesku w majątku Wincentego Krasickiego, gdzie spędził dzieciństwo i młodość. Po jego śmierci, przeniósł się wraz z rodzicami do Rzepedzi. Tu mieszkał przez kolejne 20 lat, badając kulturę Łemków i prowadząc działalność społeczno-polityczną oraz zarządzając majątkiem w Rzepedzi. Dwór w Rzepedzi stał się miejscem ożywionego życia towarzyskiego i schronienia dla powstańców i emisariuszy. Na podstawie miejscowego podania napisał powieść; „Hnatowe Berdo” i „Elegię na śmierć wieszcza z Miodobrodu Tymona Zaborowskiego”.
W 1824 wybudowano, a następnie dwa lata później konsekrowano zachowaną do dziś cerkiew greckokatolicką pw. św. Mikołaja. W 1896 cerkiew przebudowano i odnowiono.
Po 1832 wieś nabył Stanisław Niezabitowski, oficer wojsk polskich, który po upadku powstania listopadowego osiadł tu na resztę życia[8]. W 1876 pochowany na cerkiewnym cmentarzu. Nagrobek zachowany do dziś.
W 1872 wybudowano przez wieś linię kolejową Nowy Zagórz – Łupków, a następnie we wsi przystanek kolejowy.
W 1889 we wsi znajdowało 117 domostw (775 mieszkańców: 712 grekokatolików, 42 żydów, 21 rzymskich katolików)[9].
W czasie I wojny światowej w okolicach toczyły się ciężkie walki. Od listopada 1918 do stycznia 1919 wieś znajdowała się na terenie Republiki Komańczańskiej.
Według spisu z 1921 było tu 141 domów i 817 mieszkańców (w tym 745 grekokatolików, 44 rzymskich katolików, 28 żydów). W 1938 – 126 domów.
W latach 20. XX w. Jan syn Stanisława Potockiego z Rymanowa wybudował linię kolejki wąskotorowej o długości ok. 10 km obejmującej Rzepedź-Duszatyn-Mików. Służyła do transportu drewna.
W okresie II Rzeczypospolitej wieś w powiecie sanockim województwa lwowskiego. Rzepedź stanowiła garnizon macierzysty Batalionu KOP „Komańcza”. W 1944-1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 4 Polaków, w tym 2 kolejnych sołtysów. W walkach z banderowcami zginęło 2 żołnierzy Wojska Polskiego[10].
Po II wojnie światowej wieś wysiedlono w ramach akcji „Wisła”. Pozwolono zostać tylko kilku rodzinom zatrudnionym na kolei. Cerkiew upaństwowiono i przekazano pod zarząd łacińskiej parafii w Komańczy. Po 1956 cześć dawnych mieszkańców powróciła. W 1962 roku otworzono w Rzepedzi Bieszczadzkie Zakłady Przemysłu Drzewnego[11]. Fabryka produkowała m.in. płyty wiórowe, domki drewniane letniskowe. Zatrudniała ok. 700 osób (obok zakładu wybudowano osiedle pracownicze). Wraz z budową Zakładów zaplanowano odbudowę i rozbudowę kolejki wąskotorowej. Przedwojenną linię przedłużono z Mikowa do Smolnika oraz połączono z zasadniczą linia Bieszczadzkiej Kolejki Leśnej Nowy Łupków-Majdan. Kolejka dowoziła surowiec do fabryki. W latach 90. XX w. Zakłady Przemysłu Drzewnego upadły. Obecnie znajduje się w nich zakład firmy meblarskiej Nowy Styl[11].
W 1982 wybudowano katolicki kościół parafialny pw. Błogosławionego Maksymiliana Kolbego[11]. W 1987 cerkiew pw. św. Mikołaja powróciła do parafii greckokatolickiej w Komańczy.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- cerkiew św. Mikołaja z 1824
- dzwonnica z 1824
- cmentarz cerkiewny
- cmentarz parafialny
- kaplica pw. Proroka Ilji z lat 30. XX w.
- Cerkiew św. Mikołaja
-
-
-
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Osoby związanie z miejscowością
[edytuj | edytuj kod]- Teodor Majkowicz
- Wiesław Nadowski
- Jan Kanty Podolecki
- Jakub Stalica
- Kazimierz Józef Turowski
- Mieczysław Żarski
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119766
- ↑ Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str.3 [dostęp 2022-01-17]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1116 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
- ↑ Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 282.
- ↑ Karol Wild: Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: 1855, s. 189.
- ↑ Rzepedź, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 144.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 959-960, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ a b c P. Szechyński: Rzepedź, twojebieszczady.net [dostęp 25-4-2018]
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krukar, Olszański i in.: Bieszczady. Przewodnik. Wyd. XIII. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2012, s. 350.
- Kryciński Stanisław.: Cerkwie w Bieszczadach. Wyd. III. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2005, s. 187-190.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Rzepedź, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 144.
- Rzepedź, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 568.
- Mapa katastralna wsi Rzepedź z 1852
- Rzepedź na portalu twojebieszczady.pl
