Rzezawa

Rzezawa

wieś
Urząd Gminy w Rzezawie
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	bocheński
Gmina	Rzezawa
Liczba ludności (2021)	2894
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-765[2]
Tablice rejestracyjne	KBC
SIMC	0830240
Położenie na mapie gminy Rzezawa Rzezawa
Położenie na mapie Polski Rzezawa
Położenie na mapie województwa małopolskiego Rzezawa
Położenie na mapie powiatu bocheńskiego Rzezawa
49°59′23″N 20°30′48″E/49,989722 20,513333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół parafialny pw. Trójcy Przenajświętszej i św. Leopolda

Cmentarz, w tle kaplica

Budynek szkoły podstawowej

Hala sportowa przy szkole podstawowej i gimnazjum

Remiza Ochotniczej Straży Pożarnej

Filia Krakowskiego Banku Spółdzielczego

Obelisk na przejeździe kolejowo-drogowym upamiętniający tragiczną śmierć Janusza Kuliga

Rzezawa – wieś gminna w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie bocheńskim, w gminie Rzezawa^[3], w zachodnim krańcu Kotliny Sandomierskiej, na północny wschód od Bochni. Miejscowość jest siedzibą gminy Rzezawa.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

W roku 2021 we wsi mieszkały 2894 osoby, z czego 51,4% mieszkańców stanowiły kobiety, a 48,6% mężczyźni^[3].

Położenie

Rzezawa położona jest w południowej części gminy. Sąsiaduje z sołectwami:

• Borek – od północy;
• Jodłówka – od wschodu;
• Krzeczów – od zachodu;
• Łazy – od południa;
• Ostrów Królewski – od północy.

Części wsi

Integralne części wsi Rzezawa^[4][5]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
1047475	Bełch	przysiółek
1047481	Budzynie	część wsi
1047506	Gaj	część wsi
1047512	Kąty	część wsi (zniesiona w 2023 r.[6])
1047529	Kurów	część wsi (zniesiona w 2023 r.)
1047535	Pacynkowa	część wsi
1047630	Zakościele	część wsi (zniesiona w 2023 r.)

Historia

Nazwa Rzezawa (wtedy "Zyrawa") pojawia się w dokumencie z datą 1264, prawdopodobnie jest to błędnie napisana data 11 października 1274 roku. W dokumencie tym, pisanym po łacinie, jest określenie hambno cum Ziraud, co w tłumaczeniu z łaciny i na język współczesny brzmiałoby Rzezawa przy Żabnie. Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy dotyczy to wsi Rzezawa dziś istniejącej. Nazwa Rzezawa ani Zyrawa nie pojawia się później w najbliższej okolicy Żabna. Zdania historyków są podzielone.

Wieś założona została w wyniku akcji kolonizacyjnej Kazimierza Wielkiego na prawie niemieckim. Przypuszcza się, że było to w połowie XIV w. (1350?), ponieważ 10 lutego tego samego roku został wydany akt lokacyjny wsi Borek. Król po naradzie wydał nowy dokument 26 maja 1350 dotyczący lokalizacji nowego kościoła w Rzezawie oraz jego uposażenia z nowo lokowanej wsi Jodłówka i wsi Borek. Rzezawa wraz z nowo lokowaną wsią Borek, Jodłówka oraz wcześniej istniejącą wsią Krzeczów i połową Ostrowa, miały stanowić nową parafię. Taki stan zasięgu parafii Rzezawa utrzymał się do połowy wieku XX. Wszystkie te wsie znajdowały się wśród lasów królewskich, tym samym wszystkie weszły w skład klucza wsi królewskich o nazwie Starostwo krzeczowskie.

W 1355 r. wybudowano we wsi kościół. Na początku kościół miał powstać na terenie Borku, ale król zmienił zdanie. Świątynia była wiele razy niszczona. Dzisiejszy budynek pochodzi z lat 1844–1851.

Rzezawa weszła pod panowanie Austrii już podczas I rozbioru. 23 sierpnia 1775 wrogie wojska zajęły dobra krzeczowskie, do których należała również Rzezawa. Była ona wtedy w posesji Ignacego Dydyńskiego. Po zajęciu dóbr krzeczowskich sprzedano je w dwóch sekcjach. Rzezawę razem z Jodłówką i Krzeczowem 30 lipca 1840 kupił podczas licytacji Henryk Bondi. Cena wywoławcza wynosiła 100 201 złr, nabywca zapłacił 110 500 złr (guldenów lub florenów).

W tym czasie istniała w Rzezawie niewielka wytwórnia serów szwajcarskich.

W 1873 od lipca do września panowała w parafii Rzezawa cholera. Zmarli z Rzezawy pochowani zostali obok dzisiejszego cmentarza^{[potrzebny przypis]}.

Przez miejscowość przebiega autostrada A4 (trasa europejska E40) oraz drogi krajowe DK75 i DK94.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[7].

• Kościół parafialny pw. Świętej Trójcy – wzniesiony został w latach 1844–1851 z fundacji tutejszych dziedziców: Leopolda Henryka Bondiego z Krzeczowa (obywatela Wiednia), Edwarda Homolasca z Gnojnika (właściciela Borki), Józefa Milewskiego z Ostrowa Szlacheckiego oraz parafian według projektu P. Neutitscheina i A. Wandruschkę z Wiednia, w stylu eklektycznym. Wyposażenie kościoła o charakterze barokowym i barokowo-klasycystycznym z przełomu XVIII i XIX wieku. Polichromia wnętrza świątyni autorstwa Aleksandra Trojkowicza, malarza z Krakowa.

Inne zabytki

• W Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie

Rzezawa dziś

Od 1996 wieś posiada nazwy ulic oraz nową numerację porządkową budynków. Rzezawa posiada dobrze rozbudowaną sieć kanalizacyjną.

Toponima

W Rzezawie istnieje tradycyjny, acz nieoficjalny podział na małe dzielnice. Dziś powoli to nazewnictwo zanika. Miejscowość dzieli się na:

• Austriacki Gościniec – tereny przebiegające wzdłuż międzynarodowej drogi krajowej nr 94. Wzięło się to stąd, że pierwszą drogę (droga bita – gościniec) wybudowali podczas zaborów Austriacy.
• Bagna – tereny pól na podmokłych terenach.
• Bielany – obszary łąk na podmokłych bagiennych terenach.
• Budzenie – część wsi znajdująca się przy torach kolejowych, gdzie mieszkańców budziły pierwsze pociągi.
• Gaj – mały las w sąsiedztwie Kolonii.
• Glenik/Glinik – pola, na których wydobywano glinę.
• Górka Ostrowska – wzniesienie znajdujące się przy granicy z Ostrowem Królewskim.
• Granice – las przy granicy z Borkiem (nazwa ta funkcjonuje również w Borku dla lasu przy granicy z Rzezawą).
• Kąty – od kąt (zakątek, ustronie).
• Klasy – pola, które miały wysoką jakość przy parcelacji.
• Kolonia – od kolonizacji. Tereny, na których powstały i nadal powstają nowe domy.
• Krzyż – miejsce, gdzie wzniesiono krzyż na miejscu legendarnego kościoła. Zobacz: Podania i legendy).
• Kurów – prawdopodobnie od domowych kur.
• Na wsi – centralnie położona część wsi, gdzie znajduje się m.in. kościół i remiza OSP. Coraz częściej pojawia się również nowoczesna nazwa Centrum.
• Pacynkowa – najbardziej na północ wysunięta część miejscowości. Nazwa pochodzi od wzgórza i ulicy o tej samej nazwie. Kiedyś wydobywano tam glinę (pacyna – gruda zeschniętej ziemi lub gliny). W księgach parafialnych występuje kilka wpisów z nazwiskiem Pacyna, nie jest jednak podane miejsce zamieszkania tych osób.
• Plebańskie – część wsi, która była własnością kościelną.
• Podrzecze (lub Zarzecze) – obszar leżący nad rzeką.
• Sztreka – z niem. łąki porastające teren obok nasypu kolejowego.
• Węglarka – droga przez Gaj, prowadząca z Krzeczowa do Mokrzysk. Mogła to być droga, którą pędzono bydło z Bukowiny do Austrii.
• Za torem – część miejscowości leżąca za torami kolejowymi.

Oświata

W Rzezawie działają placówki oświatowe:

• Publiczna Szkoła Podstawowa im. Świętej Jadwigi Królowej
• Publiczne Przedszkole
• Ochronka Świętego Józefa prowadzona przez siostry zakonne

Historia szkoły

W Rzezawie, przy kościele istniała początkowo szkoła parafialna. Szkoła powstała w 1851 r., przerwała działalność w 1868, i ponownie wznowiła działalność w 1876, już jako szkoła 3-klasowa. Po wybuchu II wojny światowej, w roku 1940 Maria Górnikowa rozpoczęła douczanie młodzieży w ramach szkoły jawnej, oraz tajnego nauczania na poziomie szkoły powszechnej. 1 marca 1943 do pracy dydaktycznej włączyła się Klementyna Gocławska, a 15 marca 1944 Władysława Zięba. Tajne nauczanie trwało do 20 stycznia 1945 roku. W 1996 roku oddano do użytku budynek szkoły podstawowej, który później rozbudowano i otwarto gimnazjum. Od 2003 r. obiekt posiada halę sportową.

Komunikacja

Kolej

W Rzezawie znajduje się przystanek kolejowy, przez który przebiega linia kolejowa 91 Kraków Główny – Medyka. Zatrzymują się tu pociągi REGIO spółki Przewozy Regionalne i pociągi KMł spółki Koleje Małopolskie.

Autobusy

We wsi znajduje się 6 przystanków autobusowych. Przez Rzezawe przejeżdżają autobusy firmy Mikobus na trasie Bochnia – Brzesko oraz Goldbus na trasie Bochnia – Bratucice.

Transport samochodowy

Przez Rzezawę przebiegają:

• autostrada A4 (E40)
• drogi krajowe:
  • DK 75
  • DK 94
• drogi powiatowe:
  • P 43104 – biegnąca od granicy z gminą Bochnia do granicy z gminą Szczurowa przez Krzeczów, Rzezawę i Borek.
  • P 43158 – przecinająca drogę krajową, łącząca Łazy z Rzezawą.
  • P 43125 – biegnąca równolegle do dróg krajowych, łącząca Krzeczów, Rzezawą i Jodłówkę.

Sport

W Rzezawie działają 2 kluby sportowe: GOSiR Novi/Rzezawianka Rzezawa i UKS Magnus.

GOSiR Novi/Rzezawianka Rzezawa

Ludowy Klub Sportowy Rzezawianka Rzezawa powstał w 1946 roku. Posiada sekcję piłki nożnej. W 2006 połączył się z klubem Novi Jodłówka który powstał w 1967 roku. I od tej pory występuje pod nazwą Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji Novi/Rzezawianka Rezawa. Obecnie piłkarze grają w  A klasie. Tradycyjne barwy to biało-niebiesko-czerwone. Największym osiągnięciem drużyny jest gra w sezonach 2001/2002,2003/2004, 2004/2005, 2005/2006, 2006/2007, 2007/2008, 2008/2009, 2009/2010, w klasie okręgowej. Stadion klubowy mieści 400 osób w ławeczkach.

UKS Magnus

Działa od grudnia 1995 przy szkole podstawowej i gimnazjum. Posiada sekcję szachów, tenisa stołowego i siatkówki. Największe sukcesy odnosi kadra szachowa. Zawodnicy Magnusa są jednymi z najlepszych w województwie. Występują w ogólnopolskiej III Lidze Juniorów.

Od kilku lat klub organizuje Turniej Szachowy Juniorów o Pierścień Królowej Jadwigi. Uczestniczą w nim wszyscy czołowi zawodnicy z Małopolski.

OSP Rzezawa

W Rzezawie istnieje od 1897 roku półzawodowa jednostka OSP. Ma jedną z największych w województwie liczbę interwencji. Jako jedyna w gminie należy do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego.

Legendy i podania

Wzniesienie Pacynkowa to najbardziej znana legenda związana z wsią. W początkach osady na Wzniesieniu Pacynkowa w Rzezawie Leliwici Melsztyńscy założyli karczmę i osadzili w niej Żyda. Przychodziło tam wielu chłopów. Gdy brakowało im pieniędzy, gospodarz udzielał kredytów. Kmiecie nie mieli środków na spłatę długów, więc Żyd sprzedawał ich gospodarstwa na licytacji. Pewnego razu wściekłe żony przyszły po pijaków. Zebrały się pod oberżą i zaczęły się modlić i złorzeczyć. W tym momencie wybuchła burza, a jeden z piorunów trafił w dach karczmy, która stanęła w płomieniach. Z pożaru uratowali się wszyscy oprócz gospodarza. Chcąc odpokutować winy, mieszkańcy postanowili w tamtym miejscu wznieść kościół, jednak zgromadzony budulec zniknął. Ludzie po zostawionych śladach doszli na miejsce, gdzie dziś stoi świątynia. Zastali tam materiały i konia, który prawdopodobnie je tu przywiózł. Po naradach uznano, że to wola boska i kościół wzniesiono w tamtym miejscu. Na Pacynkowej postawiono krzyż, który stoi tam do dziś.

Osoby związane z Rzezawą

• ks. Wojciech Zięba ur. 8 lutego 1896 w Rzezawie. Przyczynił się do budowy kościoła Siedliska Bogusz Gorzejowa. Po wybuchu wojny w 1939 został kapelanem wojskowym w Nowej Wilejce. Przy przedzieraniu się przez granicę, dostał się do niewoli. Ostatecznie trafił do obozu Dachau. Zmarł 3 (5) sierpnia 1943 roku.
• Janusz Kulig

Zobacz też

Zobacz galerię związaną z tematem: Rzezawa

• Parafia Trójcy Przenajświętszej i św. Leopolda w Rzezawie

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 119880
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1129 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
3. Wieś Rzezawa w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-08-23]  (pol.).
4. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
5. GUS. Rejestr TERYT
6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 grudnia 2022 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 2783)
7. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 .

Bibliografia

• Gmina Rzezawa, StanisławS. Bukowiec, JanuszJ. Rysak, Bochnia: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 1997, ISBN 83-85474-49-8, OCLC 750476508 . Brak numerów stron w książce
• Zofia Wiśniewska, Zjawy i Dziwy w Okulicach i Gminie Rzezawa, 2000, ISBN 83-86744-96-0.
• Agata Nowak, Nazwy terenowe gminy Rzezawa, Kraków 2001.
• Tadeusz Zuzia, Kilka zdań o gminie Rzezawa, Rzezawa 2012.
• Wincenty Kołodziej, Szkolnictwo w Województwie Krakowskim w latach 1939–1948, Toruń 1995.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona gminy