Róża kasztanowa

Róża kasztanowa
Ilustracja
Kwiat róży kasztanowej f. normalis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

róża

Gatunek

róża kasztanowa

Nazwa systematyczna
Rosa roxburghii Tratt.
Rosacearum monographia Rosacearum monographia; 1823 233 1823[3]
Synonimy
  • Platyrhodon microphyllum (Roxb. ex Lindl.) Hurst[4]
  • Rosa forrestii[5]
  • Rosa microphylla Roxb. ex Lindl.
  • Saintpierrea microphylla (Roxb. ex Lindl.) Germ.[3][4]
Pokrój krzewu

Róża kasztanowa, róża drobnolistna[6][7], róża cili[8] (Rosa roxburghii Tratt.) – gatunek krzewu z rodziny różowatych. Zasięg obejmuje Japonię i Chiny (prowincje i regiony: Anhui, Fujian, Gansu, Kuangsi, Kuejczou, Hubei, Hunan, Jiangxi, Shaanxi, Syczuan, Tybet, Junnan i Zhejiang)[9]. Rośnie w górskich lasach i zaroślach, nad strumieniami, sięgając do 1400 m n.p.m.[9] Jest także uprawiana. Owoce są słodkokwaśne i obfitują w witaminy. Są jadane, wykorzystywane do produkcji wina i jako surowiec leczniczy. W medycynie wykorzystuje się także korzenie. Ze względu na efektowne kwiaty[9] i dekoracyjne owoce[8] róża ta jest sadzona także jako ozdobna, a jako krzew kolczasty znajduje też zastosowanie sadzona w formie żywopłotów[9]. W Europie uprawiana od początków XX wieku[10].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Luźno rosnący krzew osiągający do 2,5 m (f. roxburghii)[9] i 3 m[10] lub nawet 5 m[11] (f. normalis) wysokości[12]. Pędy wznoszące się i rozpościerające się, młode cylindryczne na przekroju, fioletowobrązowe, starsze pokryte szarobrązową[9], łuszczącą się korą[12]. Kolce wyrastają zwykle parami, osiągają do 5 mm długości, zazwyczaj są proste i nieco spłaszczone, nagle rozszerzając się przy szerokiej nasadzie[9].
Liście
Żywozielone[13], pierzasto złożone z 9–15 listków (czasem nawet do 19 u f. roxburghii[12]). Osiągają wraz z ogonkiem 5–11 cm długości. Przylistki są na większej ich długości przyrośnięte do ogonka, a wolne końce są cienkie, na brzegu gruczołowato owłosione. Ogonek i oś liścia pokryte są niewielkimi, rzadko rozmieszczonymi kolcami. Listki liścia złożonego mają kształt owalny do jajowatego, długość 1–2 cm i szerokość 0,6 do 1,2 cm. Blaszka listków jest naga, od spodu z wyraźnymi żyłkami przewodzącymi. Brzeg pojedynczo piłkowany, nasada zbiegająca, a wierzchołek zaostrzony lub tępy[9].
Kwiaty
Wyrastają pojedynczo lub skupione po 2–3 na końcach pędów. Osadzone są na krótkich szypułkach i wsparte dwoma lub trzema drobnymi przysadkami[9], szybko opadającymi[11]. Hypancjum jest kulistawe i gęsto pokryte kolcami. Działek kielicha jest 5, szerokojajowatych, od zewnątrz kolczastych, od wewnątrz omszonych, na brzegu pierzasto klapowanych. Korona kwiatu o średnicy ok. 4–6 cm, składa się z 5 jajowatych płatków. Szyjki słupków wolne, omszone, krótsze[9] od żółtych pręcików[10].
Owoce
Niełupki osadzone tylko u nasady[14] i zamknięte wewnątrz kulistawego, nieco spłaszczonego owocu pozornego (szupinkowego) o średnicy ok. 1,5–2 cm[9] (według części źródeł nawet do 4 cm średnicy[10][11]), koloru początkowo zielonego[10], po dojrzeniu żółtopomarańczowego[12], pokrytego gęsto kolcami[9][12].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Odmiana pełnokwiatowa f. roxburghii

Wyróżniane są dwie formy[12][9], czasem podnoszone do rangi odmian[14]:

  • f. normalis – krzew wyższy (do 3 m)[10], korona z pojedynczym okółkiem płatków, często białych, czasem lilaróżowych, osiągających do 4–6 cm średnicy[12][9],
  • f. roxburghii – krzewy od 1 do 2,5 m, korona ze zwielokrotnionym okółkiem płatków barwy jasnoróżowej[12] do czerwonej, o średnicy 5–6 cm[9].

Wyróżniana jest też odmiana var. hirtula z Japonii[14] o liściach owłosionych[15] od spodu, kwiatach pojedynczych, jasnoróżowych[11]. Czasem bywa ona podnoszona do rangi osobnego gatunku Rosa hirtula Regel.[11]

Znany jest mieszaniec tego gatunku, prawdopodobnie uzyskany w wyniku krzyżowania z Rosa macrophylla nazwany Rosa ×coryana Hurst 1988 (ma niższe pędy, maksymalnie do 2 m wysokości, jest mniej kolczasta i ma jasnokarminowe kwiaty)[11]. Inny mieszaniec uzyskany w wyniku krzyżowania z różą pomarszczoną R. rugosa nazwany został R. ×vilmorinii Bean. Trees & shrubs 2: 441. 1914[16].

Gatunek wraz z Rosa praelucens zaliczany jest tradycyjnie do podrodzaju Platyrhodon w obrębie rodzaju róża Rosa[12]. Ze względu na wyniki badań molekularnych wskazujących na pokrewieństwo tej grupy z sekcją Laevigatae podrodzaju Rosa współcześnie róże Platyrhodon wyodrębniane są w randze sekcji[14][17].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Roślina uprawiana może być w strefach mrozoodporności od 5 do 10[13]. Uprawiana jest w Chinach jako krzew owocowy, leczniczy, ozdobny i w żywopłotach ochronnych (ze względu na kolce)[9]. Poza Chinami zalecany do uprawy jako krzew ozdobny, zwłaszcza z powodu oryginalnych owoców[7].

Owoce w smaku przypominają melona lub ananasa[6]. Łatwo się je zbiera, ponieważ dojrzałe same opadają z krzewów. W ofercie handlowej znane są pod nazwą „cili fruit”[6]. Z owoców tych w południowo-zachodnich Chinach sporządza się napój zwany cili. Ze względu na dużą zawartość witaminy C (4500–6800 mg/100 g suchej masy[18]) i oksydoredukcyjną aktywność dysmutazy ponadtlenkowej przypisywane jest mu działanie zapobiegające efektom starzenia i przeciwnowotworowe[19]. Cili wyróżniają się także dużą zawartością flawonoidów (od ok. 6 tys. do 13 tys. mg/100 g suchej masy), kwasów organicznych (40 mg/g), olejków eterycznych i aminokwasów[18]. Z owoców sporządza się napoje, soki, wina i oferowane są jako tzw. zdrowa żywność[18]. Jadalny jest nie tylko mięsisty owoc szupinkowy otaczający właściwe owoce, ale też i one po usunięciu okrywających je włosków i sproszkowaniu stanowią dodatek do mąki, ceniony ze względu na dużą zawartość witaminy E[20].

Róża kasztanowa wykorzystywana jest w produkcji odmian ozdobnych róż. W wyniku krzyżowania z nią uzyskano niektóre odmiany róż wielkokwiatowych ('Floradora', 'Cinnabar', 'Käthe Duvigneau', 'Improved Cinnabar')[21]. Krzyżówki z różą kasztanową określane są grupą 'Hybrid Roxburghii'. Należy do niej m.in. 'Triomphe de la Guillotière' uzyskana w połowie XIX wieku we Francji[22].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-04-20] (ang.).
  3. a b Rosa roxburghii Tratt.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-04-20].
  4. a b Rosa roxburghii Tratt.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-04-16].
  5. Rosa roxburghii. [w:] Find a Plant [on-line]. The Royal Horticultural Society. [dostęp 2020-04-21].
  6. a b c Roślinna apteka doktora Artura (odc. 562). [w:] Maja w ogrodzie [on-line]. TVN Meteo. [dostęp 2020-04-20].
  7. a b Mieczysław Czekalski: Liściaste krzewy ozdobne o wszechstronnym zastosowaniu. 1. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 129. ISBN 83-09-01789-8.
  8. a b Klaus-Jurgen Strobel: Róże. Najpiękniejsze i najodporniejsze odmiany. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2010, s. 158. ISBN 978-83-258-0271-4.
  9. a b c d e f g h i j k l m n o p Rosa roxburghii Trattinnick. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-04-20].
  10. a b c d e f Marta J. Monder: Róże. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2006, s. 108. ISBN 83-09-01779-0.
  11. a b c d e f James Cullen, Sabina G. Knees, H. Suzanne Cubey, J. M. H. Shaw: The European Garden Flora Flowering Plants: A Manual for the Identification of Plants Cultivated in Europe, Both Out-of-Doors and Under Glass. Cambridge University Press, 2011, s. 234. ISBN 978-0-521-76155-0.
  12. a b c d e f g h i S.K. Bhattacharjee, B.K. Banerji: The Complete Book of Roses. Jaipur: Aavishkar Publishers, 2010, s. 73. ISBN 978-81-7910-304-3.
  13. a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 774, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  14. a b c d S. Wu, Y. Ueda, S. Nishihara & S. Matsumoto. Phylogenetic analysis of Japanese Rosaspecies using DNA sequences of nuclear ribosomal internal transcribed spacers (ITS). „The Journal of Horticultural Science and Biotechnology”. 76:2, s. 127-132, 2001. 
  15. Charlotte Testu: Les roses anciennes. Paris: La Maison rustique - Flammarion, 1984, s. 191. ISBN 2-7066-0139-6.
  16. Roses, Clematis and Peonies. [w:] Help me find [on-line]. [dostęp 2020-04-21].
  17. Anne Bruneau, Julian R. Starr, Simon Joly. Phylogenetic Relationships in the Genus Rosa: New Evidence from Chloroplast DNA Sequences and an Appraisal of Current Knowledge. „Systematic Botany”. 32, 2, s. 366-378, 2007. 
  18. a b c Meng-Hua Liu, Qi Zhang, Yuan-He Zhang, Xian-Yuan Lu, Wei-Ming Fu, Jing-Yu He. Chemical Analysis of Dietary Constituents in Rosa roxburghii and Rosa sterilis Fruits. „Molecules”. 21, 9, 2016. 
  19. Kevin M. Folta, Susan E. Gardiner (red.): Genetics and Genomics of Rosaceae. Springer, 2009, s. 343. ISBN 978-0-387-77490-9.
  20. Rosa roxburghii - Tratt.. [w:] Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2020-04-21].
  21. H. D. Wulff: Notes on the Breeding Behavior of Rosa Roxburghii and Rosa Multibracteata. [w:] American Rose Annual (1954) p. 73-77 [on-line]. [dostęp 2020-04-21].
  22. 'Triomphe de la Guillotière' rose Description. [w:] Roses, Clematis and Peonies [on-line]. helpmefind.com. [dostęp 2020-04-21].