Róża kasztanowa, róża drobnolistna[6][7], róża cili[8] (Rosa roxburghii Tratt.) – gatunekkrzewu z rodziny różowatych. Zasięg obejmuje Japonię i Chiny (prowincje i regiony: Anhui, Fujian, Gansu, Kuangsi, Kuejczou, Hubei, Hunan, Jiangxi, Shaanxi, Syczuan, Tybet, Junnan i Zhejiang)[9]. Rośnie w górskich lasach i zaroślach, nad strumieniami, sięgając do 1400 m n.p.m.[9] Jest także uprawiana. Owoce są słodkokwaśne i obfitują w witaminy. Są jadane, wykorzystywane do produkcji wina i jako surowiec leczniczy. W medycynie wykorzystuje się także korzenie. Ze względu na efektowne kwiaty[9] i dekoracyjne owoce[8] róża ta jest sadzona także jako ozdobna, a jako krzew kolczasty znajduje też zastosowanie sadzona w formie żywopłotów[9]. W Europie uprawiana od początków XX wieku[10].
Luźno rosnący krzew osiągający do 2,5 m (f. roxburghii)[9] i 3 m[10] lub nawet 5 m[11] (f. normalis) wysokości[12]. Pędy wznoszące się i rozpościerające się, młode cylindryczne na przekroju, fioletowobrązowe, starsze pokryte szarobrązową[9], łuszczącą się korą[12]. Kolce wyrastają zwykle parami, osiągają do 5 mm długości, zazwyczaj są proste i nieco spłaszczone, nagle rozszerzając się przy szerokiej nasadzie[9].
Żywozielone[13], pierzasto złożone z 9–15 listków (czasem nawet do 19 u f. roxburghii[12]). Osiągają wraz z ogonkiem 5–11 cm długości. Przylistki są na większej ich długości przyrośnięte do ogonka, a wolne końce są cienkie, na brzegu gruczołowato owłosione. Ogonek i oś liścia pokryte są niewielkimi, rzadko rozmieszczonymi kolcami. Listki liścia złożonego mają kształt owalny do jajowatego, długość 1–2 cm i szerokość 0,6 do 1,2 cm. Blaszka listków jest naga, od spodu z wyraźnymi żyłkami przewodzącymi. Brzeg pojedynczo piłkowany, nasada zbiegająca, a wierzchołek zaostrzony lub tępy[9].
Wyrastają pojedynczo lub skupione po 2–3 na końcach pędów. Osadzone są na krótkich szypułkach i wsparte dwoma lub trzema drobnymi przysadkami[9], szybko opadającymi[11]. Hypancjum jest kulistawe i gęsto pokryte kolcami. Działek kielicha jest 5, szerokojajowatych, od zewnątrz kolczastych, od wewnątrz omszonych, na brzegu pierzasto klapowanych. Korona kwiatu o średnicy ok. 4–6 cm, składa się z 5 jajowatych płatków. Szyjki słupków wolne, omszone, krótsze[9] od żółtych pręcików[10].
Niełupki osadzone tylko u nasady[14] i zamknięte wewnątrz kulistawego, nieco spłaszczonego owocu pozornego (szupinkowego) o średnicy ok. 1,5–2 cm[9] (według części źródeł nawet do 4 cm średnicy[10][11]), koloru początkowo zielonego[10], po dojrzeniu żółtopomarańczowego[12], pokrytego gęsto kolcami[9][12].
Wyróżniane są dwie formy[12][9], czasem podnoszone do rangi odmian[14]:
f. normalis – krzew wyższy (do 3 m)[10], korona z pojedynczym okółkiem płatków, często białych, czasem lilaróżowych, osiągających do 4–6 cm średnicy[12][9],
f. roxburghii – krzewy od 1 do 2,5 m, korona ze zwielokrotnionym okółkiem płatków barwy jasnoróżowej[12] do czerwonej, o średnicy 5–6 cm[9].
Wyróżniana jest też odmiana var. hirtula z Japonii[14] o liściach owłosionych[15] od spodu, kwiatach pojedynczych, jasnoróżowych[11]. Czasem bywa ona podnoszona do rangi osobnego gatunku Rosa hirtula Regel.[11]
Znany jest mieszaniec tego gatunku, prawdopodobnie uzyskany w wyniku krzyżowania z Rosa macrophylla nazwany Rosa ×coryana Hurst 1988 (ma niższe pędy, maksymalnie do 2 m wysokości, jest mniej kolczasta i ma jasnokarminowe kwiaty)[11]. Inny mieszaniec uzyskany w wyniku krzyżowania z różą pomarszczonąR. rugosa nazwany został R. ×vilmorinii Bean. Trees & shrubs 2: 441. 1914[16].
Gatunek wraz z Rosa praelucens zaliczany jest tradycyjnie do podrodzaju Platyrhodon w obrębie rodzaju różaRosa[12]. Ze względu na wyniki badań molekularnych wskazujących na pokrewieństwo tej grupy z sekcją Laevigatae podrodzaju Rosa współcześnie róże Platyrhodon wyodrębniane są w randze sekcji[14][17].
Roślina uprawiana może być w strefach mrozoodporności od 5 do 10[13]. Uprawiana jest w Chinach jako krzew owocowy, leczniczy, ozdobny i w żywopłotach ochronnych (ze względu na kolce)[9]. Poza Chinami zalecany do uprawy jako krzew ozdobny, zwłaszcza z powodu oryginalnych owoców[7].
Owoce w smaku przypominają melona lub ananasa[6]. Łatwo się je zbiera, ponieważ dojrzałe same opadają z krzewów. W ofercie handlowej znane są pod nazwą „cili fruit”[6]. Z owoców tych w południowo-zachodnich Chinach sporządza się napój zwany cili. Ze względu na dużą zawartość witaminy C (4500–6800 mg/100 g suchej masy[18]) i oksydoredukcyjną aktywność dysmutazy ponadtlenkowej przypisywane jest mu działanie zapobiegające efektom starzenia i przeciwnowotworowe[19]. Cili wyróżniają się także dużą zawartością flawonoidów (od ok. 6 tys. do 13 tys. mg/100 g suchej masy), kwasów organicznych (40 mg/g), olejków eterycznych i aminokwasów[18]. Z owoców sporządza się napoje, soki, wina i oferowane są jako tzw. zdrowa żywność[18]. Jadalny jest nie tylko mięsisty owoc szupinkowy otaczający właściwe owoce, ale też i one po usunięciu okrywających je włosków i sproszkowaniu stanowią dodatek do mąki, ceniony ze względu na dużą zawartość witaminy E[20].
Róża kasztanowa wykorzystywana jest w produkcji odmian ozdobnych róż. W wyniku krzyżowania z nią uzyskano niektóre odmiany róż wielkokwiatowych ('Floradora', 'Cinnabar', 'Käthe Duvigneau', 'Improved Cinnabar')[21]. Krzyżówki z różą kasztanową określane są grupą 'Hybrid Roxburghii'. Należy do niej m.in. 'Triomphe de la Guillotière' uzyskana w połowie XIX wieku we Francji[22].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abMieczysław Czekalski: Liściaste krzewy ozdobne o wszechstronnym zastosowaniu. 1. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 129. ISBN 83-09-01789-8.
↑ abKlaus-Jurgen Strobel: Róże. Najpiękniejsze i najodporniejsze odmiany. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2010, s. 158. ISBN 978-83-258-0271-4.
↑ abcdefghijklmnopRosa roxburghii Trattinnick. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-04-20].
↑ abcdefMarta J. Monder: Róże. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2006, s. 108. ISBN 83-09-01779-0.
↑ abcdefJames Cullen, Sabina G. Knees, H. Suzanne Cubey, J. M. H. Shaw: The European Garden Flora Flowering Plants: A Manual for the Identification of Plants Cultivated in Europe, Both Out-of-Doors and Under Glass. Cambridge University Press, 2011, s. 234. ISBN 978-0-521-76155-0.
↑ abcdefghiS.K. Bhattacharjee, B.K. Banerji: The Complete Book of Roses. Jaipur: Aavishkar Publishers, 2010, s. 73. ISBN 978-81-7910-304-3.
↑ abGeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 774, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC271991134.