Różkowiec lipowy
| Eriophyes tiliae | |||
| (H.A. Pagenstecher, 1857) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
różkowiec lipowy | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
Różkowiec lipowy[2], rożkowiec lipowy[3], szpeciel lipowy[4] (Eriophyes tiliae) – gatunek roztocza z nadrodziny szpecieli. Żeruje na liściach lip, powodując powstawanie rożkowatych galasów.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek ten po raz pierwszy opisany został w 1857 roku przez Alexandra Pagenstechera, natomiast w rodzaju Eriophyes umieścił go w 1890 Alfred Nalepa. W latach 1892–1920 Nalepa wyróżnił kilka podgatunków tego różkowca: E. t. typicus, E. t. tomentosae, E. t. tiliaceus, E. t. nervalis, E. t. liosoma, E. t. exilis oraz odmianę E. t. var rudis. W swej klasyfikacji oparł się jednak na objawach wywoływanych przez żerowanie roztoczy, a ponadto, co jako pierwszy wskazał w 1969 roku Hartford Hammond Keifer, nie rozróżniał on samic letnich (protogynnne) i jesienno-zimowych (deutogynne), często przypisując je do odrębnych taksonów. Uporządkowania wiedzy o żerujących na lipach przedstawicielach Eriophyes dokonali w 2013 roku Grażyna Soika i Marcin Kozak, wyróżniając wśród nich trzy gatunki: E. tiliae, E. exilis i E. nervallis, zaś resztę nazw umieszczając wśród ich synonimów[5].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Roztocz ten ma robakowatego kształtu ciało, u samców i letnich samic ubarwione mlecznobiało, a u samic jesienno-zimowych bursztynowo. Wymiary ciała wynoszą 180–212 μm długości i 54–58 μm szerokości u samców, 160–290 μm długości i 54–64 μm szerokości u samic letnich, 155–238 μm długości i 41–64 μm szerokości u samic jesienno-zimowych oraz 113–150 μm długości i 37–43 szerokości u nimf. Gnatosoma skierowana jest skośnie ku dołowi. Półokrągłego kształtu tarczka prodorsalna ma wzór złożony z: linii środkowej w tylnej połowie pola środkowego, nieporozrywanych, od przedniej krawędzi falistych i ku tylnej krawędzi rozbieżnych linii dośrodkowych (admedialnych), prawie równoległych do nich linii przyśrodkowych (submedialnych) w przedniej połowie tarczki oraz pary V-kształtnie umieszczonych linii w pobliżu tylnego jej brzegu. Liczba guzków skapularnych na tylnej krawędzi tarczki prodorsalnej wynosi 15–20 u samców, 16–18 u samic letnich, 10–16 u samic zimowych oraz 13–15 u nimf. Szczecinki skapularnych na tylnej krawędzi tarczki prodorsalnej są skierowane ku przodowi, a ich liczba wynosi 15 u samców, 18–24 u samic letnich, 16–23 u samic zimowych oraz 17–18 u nimf. Wymiary genitaliów wynoszą u samic letnich 12–15 μm długości i 21–24 μm szerokości, a u samic jesienno-zimowych 11–13 μm długości, 18–22 μm szerokości. Szerokość epiandrium samca wynosi od 18 do 20 μm. Liczba pierścieni opistosomy jest podobna patrząc od strony grzbietowej i brzusznej, a wynosi 60–69 u samców, 70–80 u samic letnich, 64–70 u samic jesienno-zimowych i 50–59 u nimf. Samice jesienno-zimowe od letnich wyróżniają się dużymi, wyraźnymi, niemal okrągłymi mikroguzkami na grzbietowych pierścieniach opistosomy, z wyjątkiem pięciu ostatnich, które są gładkie oraz czterema mikroguzkwoanymi pierścieniami w rejonie biodrowo-genitalnym. U samic letnich guzki na pierścieniach grzbietowych opsitosomy są owalne i w formie drobnej obecne również na pięciu ostatnich pierścieniach, a w rejonie biodrowo-genitalnym liczba mikroguzkowanych pierścieni wynosi od 5 do 6[5].
Samice E. tiliae odróżnić można od E. nervalis po tarczce prodorsalnej o wypukłej krawędzi tylnej i stożkowatych guzkach skapularnych oraz po czteropromienistych empodiach. Z kolei od tych E. exilis różnią się m.in. półokrągłym kształtem tarczki prodoesalnej i rozwidloną na przedzie apodemą prosternalną[5].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]
Roślinami żywicielskimi tego szpeciela są różne gatunki lip. Odnotowano go np. na lipie drobnolistnej, szerokolistnej, srebrzystej, amerykańskiej[5] i kaukaskiej[6]. Żerując indukuje on powstawanie na górnej powierzchni liścia galasów w formie rożków (łac. erinae), zwykle o czerwonawym zabarwieniu[3], ale ich barwa wahać się może od zielonkawożółtej po różową i czerwoną[6]. W przypadku lipy drobnolistnej forma galasów jest stożkowata, a ich wysokość dochodzi do 5 mm (choć inne źródło podaje około 15 mm[3]), natomiast galasy powstałe na lipie szerokolistnej i amerykańskiej mają od 5 do 12 mm i kształt ukośny lub zakrzywiony z wierzchołkiem spiczastym bądź zaokrąglonym[5]. Roztocz ten preferuje liście w dolnej części korony drzew. Żerując pozbawia roślinę części produktów asymilacyjnych, a w przypadku silnego porażenia liścia prowadzi do jego opadnięcia[3].
W ciągu roku powstaje kilka pokoleń. Już w lipcu samice wgryzają się w nowo powstające pąki i zimują pozostając do wiosny. Zwalczać można wiosną, gdy wychodzą na liście[potrzebny przypis].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Eriophyes tiliae (H.A.Pagenstecher, 1857). [w:] GBIF Backbone Taxonomy [on-line]. GBIF Secretariat. [dostęp 2022-09-17]. (ang.).
- ↑ Maria Olszowska. Na granicy Warmii i Mazur. „Wszechświat”. 116 (7–9), s. 236–241, 2015.
- ↑ a b c d Anna Kocira: Szkodniki i patogeny lipy drobnolistnej (Tilia cordata Mill.) na Lubelszczyźnie. W: Zarządzanie populacjami zwierząt dziko żyjących na terenach pogranicza. Międzynarodowa konferencja naukowa oraz publikacja finansowane ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Miasta Chełm. Chełm: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie, 2010. ISBN 978-83-61149-88-0.
- ↑ Jolanta Bąk-Badowska. Wybrane stawonogi tworzące wyrośla na drzewach i krzewach (Selected arthropods creating cecidia on trees and shrubs). „Edukacja Biologiczna i Środowiskowa”. 2, s. 3–7, 2016. Instytut Badań Edukacyjnych.
- ↑ a b c d e Grażyna Soika, Marcin Kozak. Eriophyes species (Acari: Eriophyoidea) inhabiting lime trees (Tilia spp.: Tiliaceae)—supplementary description and morphological variability related to host plants and female forms. „Zootaxa”. 3646 (4), s. 349–385, 2013. Magnolia Press. DOI: 10.11646/zootaxa.3646.4.3. ISSN 1175-5326.
- ↑ a b Grażyna Soika. Eriophyoid mites (Acari: Eriophyoidea) occurring on lime trees in ornamental nurseries. „Biological Letters”. 43 (2), s. 367–373, 2006.