Salen

Salen
	forma imino salenu
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	2,2′-etyleno-bis(nitrylometylideno)difenol
	Inne nazwy i oznaczenia
	N,N'-etyleno-bis(salicyloimina), N,N′-disalicylaloetylenodiamina
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C16H16N2O2
Masa molowa	268,31 g/mol
Wygląd	żółte ciało stałe
	Identyfikacja
Numer CAS	129409-01-4
PubChem	5464119
Właściwości
Temperatura topnienia	127–128 °C
Niebezpieczeństwa
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanego źródła
Uwaga
Zwroty H	H315, H319, H335
Zwroty P	P261, P264, P271, P280, P302+P352, P305+P351+P338
Numer RTECS	SL3780000
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Salen – organiczny związek chemiczny używany w chemii koordynacyjnej i organokatalizie. Związek ma postać jasnożółtych płatków rozpuszczalnych w polarnych rozpuszczalnikach organicznych.

Nomenklatura

W związkach kompleksowych ligand ten występuje w postaci zdeprotonowanej. Forma sprotonowana (salen) oznaczana jest zazwyczaj jako H
2salen, zaś formie zdeprotonowanej (salenian) przypisuje się oznaczenie salen2−
.

Sama nazwa „salen” pochodzi od połączenia nazw aldehydu salicylowego i etylenodiaminy, których jest pochodną.

Otrzymywanie

Salen został po raz pierwszy otrzymany przez P. Pfeiffera i współpracowników w 1933 roku^[2]. Można go otrzymać w wyniku kondensacji etylenodiaminy i aldehydu salicylowego^[3]:

Właściwości koordynacyjne

W 1938 roku T. Tsumaki doniósł, że kompleks salenu z kobaltem(II) jest zdolny do odwracalnego wiązania tlenu cząsteczkowego, O
2, co doprowadziło do intensywnego rozwoju badań związków koordynacyjnych salenu, zwłaszcza pod kątem możliwości składowania i transportowania tlenu^[4].

Salen tworzy kompleksy z licznymi metalami przejściowymi. Związki te przyjmują zwykle strukturę piramidy kwadratowej lub oktaedru, o stechiometrii M(salen)L lub M(salen)L
2. Jako przykłady posłużyć mogą połączenia: V O(salen) i Co(salen)Cl(Py). Z jonami o konfiguracji d⁸ (np. Ni2+
) powstają kompleksy płaskie, niskospinowe.

Ligandy analogiczne do salenu

Z pochodnych aldehydu salicylowego oraz różnych diamin otrzymuje się liczne związki o strukturze opartej na szkielecie salenu, np.

acacen – otrzymywany przez kondensację acetyloacetonu z etylenodiaminą,
Salph – otrzymywany przez kondensację 1,2-fenylenodiaminy z aldehydem salicylowym
Salqu – czterokleszczowy ligand otrzymywany przez kondensację aldehydu salicylowego z 2-chinoksaliną. Kompleksy Salqu z miedzią wykazują właściwości katalityczne w reakcji utleniania^[5].

Pochodne chiralne

Bazując na chiralnych pochodnych etylenodiaminy otrzymuje się chiralne pochodne salenu. Przykładowo kondensacja trans-1,2-diaminocykloheksanu z aldehydem 3,5-di-tert-butylosalicylowym prowadzi do chiralnego ligandu tworzącego kompleksy z Cr, Mn, Co, Al, które mogą służyć jako katalizatory niektórych reakcji asymetrycznych, np. enancjoselektywnego tworzenia epoksydów^[6].

Przypisy

↑ ^a ^b N,N′-Bis(salicylideno)etylenodiamina [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 17 marca 2023, numer katalogowy: 236071 [dostęp 2023-08-31] . (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ P.P. Pfeiffer P.P. i inni, Tricyclische orthokondensierte Nebenvalenzringe, „Justus Liebig’s Annalen der Chemie”, 503 (1), 1933, s. 84–130, DOI: 10.1002/jlac.19335030106 (niem.).
↑ HarveyH. Diehl HarveyH., Clifford C.C.C. Hach Clifford C.C.C., John C.J.C. Bailar John C.J.C., jr., Bis(N,N′-Disalicylalethylenediamine)-μ-Aquodicobalt(II), „Inorganic Syntheses”, 3, 1950, s. 196–201, DOI: 10.1002/9780470132340.ch53 (niem.).
↑ TokuichiT. Tsumaki TokuichiT., Nebenvalenzringverbindungen. IV. Über einige innerkomplexe Kobaltsalze der Oxyaldimine, „Bulletin of the Chemical Society of Japan”, 13 (2), 1938, s. 252–260, DOI: 10.1246/bcsj.13.252 (niem.).
↑ XianghongX. Wu XianghongX., Anne E.V.A.E.V. Gorden Anne E.V.A.E.V., 2-Quinoxalinol Salen Copper Complexes for Oxidation of Aryl Methylenes, „Eur. J. Org. Chem.”, 4, 2009, s. 503–509, DOI: 10.1002/ejoc.200800928 (ang.).
↑ Jay F.J.F. Larrow Jay F.J.F., Eric N.E.N. Jacobsen Eric N.E.N., (R,R)-N,N′-Bis(3,5-Di-tert-Butylsalicylidene)-1,2-Cyclohexanediamino Manganese(III) Chloride, A Highly Enantioselective Epoxidation Catalyst, „Organic Syntheses”, 75, 1998, s. 1, DOI: 10.15227/orgsyn.075.0001 (ang.).

[SA-1] N,N′-Bis(salicylideno)etylenodiamina [online], karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich, 17 marca 2023, numer katalogowy: 236071 [dostęp 2023-08-31] . (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[2] P.P. Pfeiffer P.P. i inni, Tricyclische orthokondensierte Nebenvalenzringe, „Justus Liebig’s Annalen der Chemie”, 503 (1), 1933, s. 84–130, DOI: 10.1002/jlac.19335030106 (niem.).

[3] HarveyH. Diehl HarveyH., Clifford C.C.C. Hach Clifford C.C.C., John C.J.C. Bailar John C.J.C., jr., Bis(N,N′-Disalicylalethylenediamine)-μ-Aquodicobalt(II), „Inorganic Syntheses”, 3, 1950, s. 196–201, DOI: 10.1002/9780470132340.ch53 (niem.).

[4] TokuichiT. Tsumaki TokuichiT., Nebenvalenzringverbindungen. IV. Über einige innerkomplexe Kobaltsalze der Oxyaldimine, „Bulletin of the Chemical Society of Japan”, 13 (2), 1938, s. 252–260, DOI: 10.1246/bcsj.13.252 (niem.).

[5] XianghongX. Wu XianghongX., Anne E.V.A.E.V. Gorden Anne E.V.A.E.V., 2-Quinoxalinol Salen Copper Complexes for Oxidation of Aryl Methylenes, „Eur. J. Org. Chem.”, 4, 2009, s. 503–509, DOI: 10.1002/ejoc.200800928 (ang.).

[6] Jay F.J.F. Larrow Jay F.J.F., Eric N.E.N. Jacobsen Eric N.E.N., (R,R)-N,N′-Bis(3,5-Di-tert-Butylsalicylidene)-1,2-Cyclohexanediamino Manganese(III) Chloride, A Highly Enantioselective Epoxidation Catalyst, „Organic Syntheses”, 75, 1998, s. 1, DOI: 10.15227/orgsyn.075.0001 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]