Shikishima (1898)

Zobacz też: inne okręty o tej nazwie.

„Shikishima”^[a]

„Shikishima” w marszu
Klasa	okręt liniowy, przeddrednot
Typ	Shikishima
Historia
Stocznia	Thames Iron Works, Londyn
Położenie stępki	29 marca 1897
Wodowanie	1 listopada 1898
Dai-Nippon Teikoku Kaigun
Wejście do służby	26 stycznia 1900
Wycofanie ze służby	1 kwietnia 1923
Los okrętu	złomowany w 1948
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	14 850 t (standardowa), 15 453 t (pełna)
Długość	133,59 m
Szerokość	23,01 m
Zanurzenie	8,3 m
Napęd
25 kotłów parowych typu Belleville 2 maszyny parowe potrójnego rozprężania 2 śruby, 14 500 KM
Prędkość	18 w.
Zasięg	5 tysięcy Mm przy 10 w.
Uzbrojenie
4 armaty 305 mm (12″) 14 dział 152 mm (6″) 20 armat 12 lb 6 armat 3 lb Hotchkissa 12 armat 47 mm
Wyrzutnie torpedowe	4 × wyrzutnie torpedowe 450 mm (18″) podwodne, 1 × wt nadwodna
Opancerzenie
pancerz ze stali Harveya pas pancerny: 102–229 mm pokład: 64–102 mm barbety: 356 mm wieża dowodzenia(inne języki): 356 mm kazamaty: 152 mm
Załoga	741
Multimedia w Wikimedia Commons

Shikishima (jap. 敷島 Shikishima) – okręt liniowy, przeddrednot, zbudowany dla japońskiej marynarki cesarskiej pod koniec XIX wieku w Wielkiej Brytanii. Uczestniczył w wojnie rosyjsko-japońskiej (w latach 1904–1905), biorąc udział między innymi w atakach na Port Artur w lutym i marcu 1904 roku oraz w bitwach na Morzu Żółtym i pod Cuszimą. W 1921 roku przeklasyfikowany został na pancernik obrony wybrzeża, przez resztę zaś aktywnej służby pełnił rolę okrętu szkolnego. W 1923 roku przekształcony został w hulk i ostatecznie złomowany w 1948 roku.

Projekt i opis techniczny

 Główny artykuł: Pancerniki typu Shikishima.

Doświadczenia zdobyte podczas pierwszej wojny chińsko-japońskiej przekonały dowództwo marynarki japońskiej o konieczności budowy ciężkich jednostek pancernych, w związku z czym zamówiono w Wielkiej Brytanii sześć okrętów liniowych. Stanowiły one część dziesięcioletniego programu rozwoju marynarki^[1].

Rzut z lewej burty i plan pokładu z Jane's Fighting Ships 1906

Plany jednostek typu Shikishima oparto na zmodyfikowanym i poprawionym projekcie brytyjskich pancerników typu Majestic. Miały identyczne uzbrojenie i podobnie rozwiązane siłownie jak typ Fuji, dzięki czemu mogły operować razem jako jednolita grupa^[2]. Pełna długość pancernika „Shikishima” wynosiła 133,59  m (438 stóp) (na linii wodnej – 125 m, 415 stóp), szerokość 23,01 m (75,5 stóp), a zanurzenie standardowe 8,3 m. Wyporność standardowa wynosiła 15 090 ton (14 850 długich ton)^[3][2], a 15 701 ton (15 453 długich ton) przy pełnym ładunku^[3]. Kadłub posiadał dno podwójne i podzielony był na 261 przedziałów wodoszczelnych^[2]. Załoga liczyła 741 oficerów i marynarzy^[3].

Od swojego bliźniaka „Hatsuse” okręt różnił się wyższymi masztami^[4] i dziobową wyrzutnią torpedową^[5].

Napęd

Pancernik napędzały dwie pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania firmy Humphrys, Tennant and Co; każda z nich obracała jedną śrubę. Parę dostarczało 25 kotłów parowych typu Belleville. Maszyny miały moc nominalną 14 500 KM (10 800 kW) przy ciągu wymuszonym, co miało pozwolić osiągnąć prędkość maksymalną 18 węzłów (33 km/h). Podczas prób morskich „Shikishima” okazała się szybsza, osiągając 19,027 węzła (35,238 km/h), przy mocy 14 667 KM (10 937 kW); średnia podczas ośmiogodzinnej próby wyniosła 18,78 w.^[3] Standardowy zapas węgla wynosił 700 ton, a całkowity – 1400 ton^[3], co dawało maksymalny zasięg 5000 mil morskich (9300 km) przy prędkości 10 węzłów (19 km/h)^[3].

Uzbrojenie

Głównym uzbrojeniem pancernika były cztery dwunastocalowe (305 mm) armaty typ 41, o długości lufy 40 kalibrów (L/40), produkcji Elswick Ordnance Company(inne języki), zamontowane parami w dwóch barbetach na dziobie i rufie, nakrytych pancernymi kołpakami (co tworzyło rodzaj wież pancernych). Łoża armat i podnośniki amunicyjne napędzane były hydraulicznie, a awaryjnie – elektrycznie lub ręcznie^[6]. Armaty wystrzeliwały ważące 386 kg (850 lb) pociski z prędkością wylotową 730 m/s^[7]. Artylerię średniego kalibru stanowiło 14 dział kal. 152 mm (6 cali) typ 41 o długości lufy 40 kalibrów, osiem na pokładzie głównym, sześć w nadbudówce, wszystkie w kazamatach^[6]. Wystrzeliwały one ważące 45 kg (100 lb) pociski z prędkością wylotową 700 m/s^[8].

Do obrony przeciw torpedowcom przewidziano dwadzieścia dział 12-funtowych (76 mm, QF 12 pounder 12 cwt^[b]), sześć dział 3-funtowych kal. 47 mm i sześć dział 2,5-funtowych Hotchkissa, również kal. 47 mm^[2][9]). Dwunastofuntówki wystrzeliwały trzycalowe, ważące 5,7 kg (12,5 funta) pociski z prędkością wylotową 719 m/s (2359 ft/s)^[10]. Uzbrojenia dopełniały cztery podwodne wyrzutnie torpedowe kalibru 450 mm (18 cali)^[c], po dwie na każdej burcie^[1] i jedna nawodna, w dziobie okrętu. Japończycy uznali, że korzyści z posiadania dziobowej wyrzutni są ograniczone i zażądali jej likwidacji w projektach nowych pancerników, stąd „Shikishima” była ostatnim liniowcem z taką wyrzutnią^[5].

Opancerzenie

Wykonany ze stali Harveya główny pas pancerny pancernika Shikishima na wysokości linii wodnej miał 2,4 m wysokości; maksymalna grubość wynosiła 229 mm na śródokręciu, zmniejszając się do 102 mm na końcach. Górny pas burtowy miał 152 mm. Barbety opancerzone były płytami o grubości 356 mm (14 cali), zmniejszającymi się w dole do 254 mm. Pancerz kołpaków barbet miał największą grubość 254 mm, a dach – 76 mm. Skośne grodzie (grubość od 305–356 mm do 152 mm) łączyły barbety z pancerzem burtowym. Kazamaty artylerii średniej także miały grubość 152 mm. Pokład pancerny był z 64 mm płyty w części poziomej, a 102 mm – w skośnej^[11]. Główna wieża dowodzenia(inne języki) chroniona była 356 mm pancerzem, tylna – 76 mm^[1].

Służba

Wodowanie pancernika

„Shikishima” ostrzeliwująca okręty rosyjskie w bitwie na Morzu Żółtym

Stępkę pod okręt położono w stoczni Thames Iron Works w Leamouth (Londyn) 29 marca 1897 r. Wodowanie odbyło się 1 listopada 1898 r., a jednostkę ukończono 26 stycznia 1900 roku^[12]. Dzień po ukończeniu okręt wyruszył do Japonii^[3]. Nazwa okrętu pochodziła od dawnej, poetyckiej nazwy Japonii^[13]. Po przybyciu uczestniczył w przeglądzie floty i był wizytowany przez cesarza Mutsuhito^[14].

W lipcu i sierpniu 1901 r. pancernik służył jako okręt flagowy wiceadmirała Heihachirō Tōgō podczas rejsu treningowego eskadry pancerników u wybrzeży Chin i Korei^[15]. Tajfun, który uderzył w Japonię pod koniec września 1902 r., zniósł pancernik na brzeg przy wejściu do portu w Jokohamie^[16]. Okręt, który nie odniósł większych uszkodzeń, ściągnięto z mielizny kilka dni później^[17].

Na początku wojny rosyjsko-japońskiej, „Shikishima”, wraz z bliźniaczym „Hatsuse”, znajdowała się w składzie 1. Eskadry Pancerników 1. Floty. 9 lutego 1904 roku wiceadmirał Tōgō poprowadził 1. Flotę do ataku na rosyjskie okręty Floty Oceanu Spokojnego, zakotwiczone na redzie Port Artur. Tōgō zdecydował się skierować główne uderzenie na twierdzę, dlatego artyleria główna okrętów japońskich ostrzeliwała forty, a przeciw okrętom rosyjskim zostały skierowane działa artylerii średniej. Choć obie strony osiągnęły wiele trafień, japońskie pociski kal. 203 i 152 mm nie wyrządziły wielkich szkód jednostkom rosyjskim (które straciły 17 ludzi), podczas gdy Japończycy mieli 60 rannych i zabitych, zanim Tōgō zdecydował się na odwrót. „Shikishima” otrzymała tylko jedno trafienie pociskiem 152 mm, tracąc 17 rannych^[18].

„Shikishima” uczestniczyła w starciu 13 kwietnia, gdy Tōgō udało się wywabić z portu dwa pancerniki Eskadry Pacyfiku. Rosjanie, dostrzegłszy pięć japońskich okrętów liniowych, zawrócili do portu, lecz ich okręt flagowy „Pietropawłowsk” wpadł na minę, postawioną poprzedniej nocy przez okręty japońskie. Pancernik zatonął w dwie minuty po eksplozji komór amunicyjnych. Sukces zachęcił Tōgō do kontynuacji bombardowań z dużego dystansu, na co Rosjanie odpowiedzieli kładąc nowe pola minowe^[19].

14 maja 1904 r. pancerniki: „Hatsuse” (okręt flagowy), „Shikishima”, „Yashima”, krążownik pancernopokładowy „Kasagi”(inne języki) i okręt kurierski „Tatsuta” wyszły na morze, by zastąpić eskadrę blokującą rosyjską bazę^[20]. Następnego ranka dywizjon wpadł na rosyjskie pole minowe. „Hatsuse” i „Yashima” wpadły na dwie miny każdy i ostatecznie zatonęły z dużymi stratami w ludziach. „Shikishima” nie odniosła tego dnia uszkodzeń^[21].

Podczas bitwy na Morzu Żółtym w sierpniu 1904 r. był okrętem flagowym kontradmirała Nashiby^[22]. Okręt nie został trafiony, ale w lufie jednego z dział 12-calowych eksplodował przedwcześnie pocisk, wyłączając armatę z akcji^[23]. W maju następnego roku, w bitwie w cieśninie cuszimskiej, okręt został trafiony dziewięciokrotnie: jednym pociskiem kal. 305 mm, jednym – 254 mm, trzema – 152 mm i czterema 75 mm^[24]. Najgroźniejsze z nich przebiło pancerz poniżej stanowiska działa 152 mm, zabijając całą jego obsadę. Na domiar złego, podobnie jak w poprzedniej bitwie, pocisk wybuchł w lufie jednego z przednich dział, kompletnie je niszcząc^[25]. Pancernik stracił łącznie 13 zabitych i 22 rannych^[24]. Podczas bitwy odegrał m.in. główną rolę w zatopieniu pancernika „Oslabia”^[26].

Po wojnie „Shikishima” ponownie służyła przez krótki czas jako okręt flagowy Tōgō, po tym jak wewnętrzna eksplozja zniszczyła „Mikasę”, i na jej pokładzie admirał uczestniczył w wielkiej paradzie zwycięstwa 21 października 1905 roku w Yokohamie^[27] (wkrótce potem przeniósł flagę na „Asahi”^[28]).

„Shikishima” została przeklasyfikowana jako pancernik obrony wybrzeża I klasy 1 września 1921 r. i była wykorzystywana jako jednostka treningowa dla załóg okrętów podwodnych; jako okręt szkolny służyła po rozbrojeniu w 1922 r. i po przeklasyfikowaniu (1 kwietnia 1923 r.) na transportowiec i okręt blokadowy (skreślona z listy floty)^[24][3]. Japonia zatrzymała nieuzbrojony okręt jako niebojowy na mocy postanowień traktatu waszyngtońskiego (podobnie jak „Asahi”)^[29]. Po rozbrojeniu, wyporność zmniejszyła się do 11 275 ton, a zanurzenie do 6,6 m^[3]. Jako hulk służyła jako okręt szkolny aż do złomowania w 1948 r.^[12]

Uwagi

1. Jeśli nie zaznaczono inaczej, dane z infoboksu za Warships of the Imperial Japanese Navy
2. „Cwt” to skrót od cetnar angielski (50,80 kg) i odnosi się do masy działa: 12 cwt to armata o masie 610 kg
3. Brytyjskie torpedy 18-calowe miały faktyczny kaliber 17,72 cala (450 mm).

Przypisy

1. Brook 1999 ↓, s. 125.
2. Roger Chesneau, Eugène Kolesnik: Conway's All the World's Fighting Ships, 1860–1905. London: Conway Maritime Press, 1979, s. 221. ISBN 0-85177-133-5.
3. Hansgeorg Jentschura, Dieter Jung, Peter Mickel: Warships of the Imperial Japanese Navy, 1869–1945. Annapolis, Maryland: United States Naval Institute, 1977, s. 17–18. ISBN 0-87021-893-X. (ang.).
4. Jane 1904 ↓, s. 181.
5. Jane 1904 ↓, s. 185.
6. Brook 1999 ↓, s. 126.
7. Friedman 2011 ↓, s. 270–71.
8. Friedman 2011 ↓, s. 275–76.
9. Jane 1904 ↓, s. 182.
10. Friedman 2011 ↓, s. 114.
11. Brook 1999 ↓, s. 125–126.
12. Silverstone 1984 ↓, s. 336.
13. Jane 1904 ↓, s. 424.
14. HERE AND THERE.. „The Sunday Times (Sydney, Australia)”, s. 6, 1900-06-17. Sydney, NSW: Frederick Vosper. [dostęp 2015-10-03]. 
15. Falk 1936 ↓, s. 272.
16. JAPANESE BATTLESHIP ASHORE. „The Brisbane Courier”, s. 5, 1902-10-03. National Library of Australia. [dostęp 2015-10-09]. (ang.). 
17. The Shikishima Refloated. „Mount Alexander Mail”, s. 3, 1902-10-07. National Library of Australia. [dostęp 2015-10-09]. (ang.). 
18. Forczyk 2009 ↓, s. 24, 41–44.
19. Forczyk 2009 ↓, s. 45–46.
20. Warner i Warner 2002 ↓, s. 279.
21. Forczyk 2009 ↓, s. 46.
22. Józef Wiesław Dyskant: Port Artur 1904. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1996, s. 172. ISBN 83-11-08517-X.
23. Forczyk 2009 ↓, s. 51–52.
24. Siergiej W. Suliga: Korabli Russko-Japonskoj wojny 1904–1905 gg. Czast' 2: Japonskij fłot. Moskwa: Askold, 1993, s. 9. (ros.).
25. Campbell 1978 ↓, s. 263.
26. Piotr Olender. Jak zatonął pancernik Oslabia?. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 10/2011. XVI (116), s. 74-75, październik 2011. Warszawa: Magnum X. 
27. Falk 1936 ↓, s. 423.
28. Falk 1936 ↓, s. 425.
29. Ichihashi Yamato: The Washington Conference and After:A Historical Survey. Stanford, CA: Stanford University Press, 1928, s. 107.

Bibliografia

• Peter Brook: Warships for Export: Armstrong Warships 1867 – 1927. Gravesend, Kent, UK: World Ship Society, 1999. ISBN 0-905617-89-4. (ang.).
• N.J.M. Campbell: The Battle of Tsu-Shima, Parts 1, 2 and 4. T. II. London: Conway Maritime Press, 1978, s. 46–49, 127–35, 258–65. ISBN 0-87021-976-6. (ang.).
• Edwin A. Falk: Togo and the Rise of Japanese Sea Power. New York: Longmans, 1936. (ang.).
• Robert Forczyk: Russian Battleship vs Japanese Battleship, Yellow Sea 1904–05. Oxford, UK: Osprey, 2009. ISBN 978-1-84603-330-8. (ang.).
• Norman Friedman: Naval Weapons of World War One. Barnsley, South Yorkshire, UK: Seaforth, 2011. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
• John Frederic Thomas Jane: The Imperial Japanese Navy. Londyn: W. Thacker & Co., 1904. (ang.).
• Paul H. Silverstone: Directory of the World's Capital Ships. New York: Hippocrene Books, 1984. ISBN 0-88254-979-0. (ang.).
• Denis Warner, Peggy Warner: The Tide at Sunrise: A History of the Russo-Japanese War, 1904–1905. Wyd. 2. London: Frank Cass, 2002. ISBN 0-7146-5256-3. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Materials of the Imperial Japanese Navy