Smętowo Graniczne (gmina)

Smętowo Graniczne

gmina wiejska
Herb
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	starogardzki
TERC	2213112
Wójt	Anita Galant
Powierzchnia	86,12 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności	5 250[1]
• gęstość	61,0 os./km²
Nr kierunkowy	58
Tablice rejestracyjne	GST
Adres urzędu: ul. Dworcowa 10 83-230 Smętowo Graniczne
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 12
Położenie na mapie województwa pomorskiego Smętowo Graniczne
Położenie na mapie Polski Smętowo Graniczne
53°45′N 18°41′E/53,745000 18,684167
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Smętowo Graniczne (daw. gmina Leśna Jania) – kociewska gmina wiejska w województwie pomorskim, w powiecie starogardzkim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie gdańskim.

W skład gminy wchodzi 12 sołectw: Bobrowiec, Frąca, Kamionka, Kopytkowo, Kościelna Jania, Lalkowy, Leśna Jania, Luchowo, Rynkówka, Smętowo Graniczne, Smętówko, Stara Jania

Siedziba gminy to Smętowo Graniczne.

Według danych z 30 czerwca 2004 gminę zamieszkiwało 5246 osób^[2].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002 gmina Smętowo Graniczne ma obszar 86,12 km²^[3], w tym:

• użytki rolne: 73%
• użytki leśne: 18%

Gmina stanowi 6,4% powierzchni powiatu.

Infrastruktura

Szlaki komunikacyjne

Podstawowe powiązania realizowane są przez drogę wojewódzką nr 231 i drogę wojewódzką nr 259.

Kolej

Przez teren gminy Smętowo Graniczne przebiega zelektryfikowana, magistralna linia kolejowa Śląsk – Gdańsk oraz nieczynna linia 238 Myślice – Szlachta. Obsługujące ruch pasażerski i towarowy stacje to: Stacja Smętowo.

Autostrada

Przez teren gminy przebiega odcinek sekcji 4 autostrady A1 na której znajduje się węzeł drogowy w Kopytkowie.

Demografia

Dane z Głównego Urzędu Statystycznego „Statystyczne Vademecum Samorządowca 2017”^[2]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	5258	100	2645	50	2613	50
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	61		30,5		30,5

• Piramida wieku mieszkańców gminy Smętowo Graniczne w 2014 roku^[1]:

Szkolnictwo

Funkcje oświatowe pełnią w gminie pięć placówek. Jest to Szkoła Podstawowa im. ks. Pawła Szynwelskiego w Smętowie Granicznym, przedszkole Samorządowe, Szkoła branżowa pierwszego stopnia. Czwartą z placówek jest Szkoła Podstawowa w Kopytkowie. Ostatnią jest szkoła podstawowa w Kamionce, która jest też najmniejsza placówka liczącą 75 uczniów.

Historia

W państwie pierwszych Piastów z przełomu X – XI wieku

W początkach istnienia państwa polskiego w XI w. teren obecnej gminy był pod władztwem przedstawicieli administracji książęcej, która zarządzała okręgami w ośrodkach kasztelańskich w Świeciu i Starogardzie. W połowie XI w. nastąpiło oderwanie ziem pomorskich od Polski i powrót dawnych lokalnych władców.

W okresie po ponownym przyłączeniu do Polski w 1123–1227

W tym okresie teren obecnej gminy był pod zwierzchnictwem ośrodka grodowego w Świeciu, gdzie w imieniu księcia zwierzchniego Polski zarządzali namiestnicy tytułowani jako „principes” lub książę. Wśród nich występowali: Grzymisław, Mściwoj I.

W okresie samodzielności politycznej Pomorza Gdańskiego 1227–1295

W tym okresie teren obecnej gminy obejmowało księstwo świeckie z ośrodkiem władzy książęcej w Świeciu, podległe zwierzchniemu księciu w Gdańsku. W II poł. XIII w. w Nowem funkcjonowała mniejsza jednostka – kasztelania nowska z siedzibą kasztelana w Nowem.

Jako książęta występowali: Świętopełk II, Warcisław I i Mściwoj II.

W okresie jednoczenia z Polska 1295–1309

W tym okresie teren obecnej gminy był związany z Polską. W imieniu władców występowali namiestnicy występujący w Świeciu i Nowem, reprezentowani przez ród Święców.

W okresie panowania Zakonu krzyżackiego 1309–1466

W tym okresie tj. od podboju Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków w 1308 do zakończenia wojny trzynastoletniej w 1466 r. ziemia smętowska wchodziła w skład Państwa Zakonu Krzyżackiego w Prusach, a administracyjnie i gospodarczo należała do okręgu nowskiego z siedzibą urzędników (prokuratorów) w Nowem, który wchodził w skład wójtostwa tczewskiego z siedzibą wójta w Tczewie a ten podlegał komturowi w Malborku.

W okresie panowania polskiego 1466–1772

W tym okresie ziemia smętowska należała do Królestwa Polski a administracyjnie wchodziła w skład prowincji Prusy Królewskie, województwa pomorskiego z siedzibą wojewody w Skarszewach (od ok. poł. XVII w.) i powiatu nowskiego a gospodarczo, pod względem administracji dóbr państwowych, do starostwa nowskiego.

W początkowym okresie zaboru pruskiego 1772–1815

W tym okresie, od pierwszego rozbioru Polski, ziemia smętowska należała do Królestwa Prus i wchodziła w skład prowincji Prusy Zachodnie (Westpreußen) z siedzibą Kamery Wojen i Domen w Kwidzynie (od 1807 r. rejencja zachodniopruska w Kwidzynie) oraz powiatu (Landkreis) w Starogardzie Gdańskim.

W latach 1807–1813 nastąpiły czasowe zmiany w podległości państwowej i administracyjnej, co było spowodowane kampanią napoleońską na Pomorze w 1807 r., kiedy przebywały tu wojska polskie dowodzone przez gen. J.H. Dąbrowskiego, następnie wojska francuskie, a w końcu rosyjskie walczące z Francją. W tym czasie administracja w znacznym stopniu należała do dowódców wojskowych.

W okresie zaboru pruskiego po kongresie wiedeńskim 1815–1920

W tym okresie ziemia smętowska należała do Królestwa Prus i wchodziła w skład prowincji Prusy Zachodnie (Westpreußen) z siedzibą władz w Gdańsku, rejencji kwidzyńskiej (Regierungsbezirk Marienwerde) i z siedzibą władz w Kwidzynie, powiatu kwidzyńskiego (Kreis Marienwerde) z siedzibą władz w Kwidzynie i urzędów obwodowych (ukształtowanych ok. 1870 r.) we: Frący, Kopytkowie, Rynkówce i Ostrowitem oraz do kształtujących się w poł. XIX w. gmin wiejskich w: Kamionce, Kościelnej Jani, Lalkowach, Leśnej Jani, Bobrowiecu (do 1877 i od 1906) i Rynkówce (od 1903) i obszarów dworskich w: Frąca, Kopytkowo, Lalkowy, Leśna Jania, Rynkówka, Smętowo, Smętówko, Smarzewo, Kornatka (od 1877) i Bobrowiec (od 1877 do 1906).

W okresie II Rzeczypospolitej 1920–1939

W tym okresie teren obecnej gminy należał do Rzeczypospolitej Polskiej i wchodził w skład województwa pomorskiego z siedzibą wojewody w Toruniu oraz w latach 1920–1932 do powiatu gniewskiego i należących do niego wójtostw we: Frący z siedzibą we Włosienicy, Kopytkowie, Ostrowitem i Rynkówce oraz samorządowymi gminami (tzw. jednowioskowe): Bobrowiec, Kamionka, Kościelna Jania, Lalkowy, Leśna Jania, Rynkówka i obszarami dworskimi: Frąca, Kopytkowo, Lalkowy, Leśna Jania, Smętowo, Smętówko, Stara Jania,

W 1932 r. zlikwidowano powiat gniewski a teren obecnej gminy przydzielono do:

• powiatu starogardzkiego z wójtostwami we Frący i Kopytkowie oraz gminami (tzw. jednowioskowe): Bobrowiec, Kamionka, Kościelna Jania, Lalkowy, Leśna Jania, Rynkówka i obszarami dworskimi: Frąca, Kopytkowo, Lalkowy, Leśna Jania, Smętowo, Smętówko, Stara Jania,
• powiatu świeckiego z wójtostwem w Ostrowitem i gminami (tzw. jednowioskowe w Czerwińsku, Luchowie, Smarzewie i Kulmadze).

W 1934 r. przeprowadzono reformę podziału administracyjnego, zlikwidowano wójtostwa i utworzono gminy samorządowe (tzw. gminy zbiorowe) w tym:

• 3.10.1934 r. gminę w Leśna Jania, wchodzącą w skład powiatu starogardzkiego i obejmującą dawne gminy jednowioskowe: Bobrowiec, Kamionka, Kościelna Jania, Lalkowy, Leśna Jania, Rynkówka i obszarów dworskich: Frąca, Kopytkowo, Lalkowy, Leśna Jania, Smętowo, Smętówko, Stara Jania,
• gminę Nowe – wieś, wchodzącą w skład powiatu świeckiego i obejmującą m.in. pozostałe miejscowości z obecnej gminy, dawne gminy jednowioskowe: Czerwińsk, Luchowo, Smarzewo i Kulmagę.

W okresie okupacji niemieckiej 1939–1945

W tym okresie ziemia smętowska była pod okupacją Niemiec, administracyjnie została wcielona do Rzeszy Niemieckiej i wchodziła w skład okręgu Rzeszy, Gdańsk- Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig – Westpreussen) oraz:

• rejencji gdańskiej (Regierungsbezirk Danzig) w Gdańsku i powiatu starogardzkiego (Landkreis Preussch Stargard) oraz do urzędu obwodowego (Amstbezirk) w Leśnej Jani (Lesnian, a od 1942 Waldjahn), do którego należały osady i folwarki: Bobrowiec, Frąca, Kamionka, Kopytkowo, Kościelna Jania, Lalkowy, Leśna Jania, Rynkówka, Smętowo,
• rejencji bydgoskiej (Regierungsbezirk Bromberg) i powiatu świeckiego (Kreis Schwetz) oraz urzędu obwodowego (Amstbezirk) w Ostrowitem (Osterwitt), do którego należały osady i folwarki: Czerwińsk, Kulmaga, Smarzewo i Luchowo.

Jednocześnie w tym okresie funkcjonowały struktury Polskiego Państwa Podziemnego z delegaturą rządu emigracyjnego na Pomorze.

W okresie Polski Ludowej 1945–1989

W tym okresie ziemia smętowska należała do Rzeczypospolitej Polskiej (od marca 1945 do 21.07.1952), Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (od 22.07.1952 do 31.12.1989), Rzeczypospolitej Polskiej (od 31.12.1989) i wchodziła:

• w okresie od 1945 – 28.09.1954 do:
  • województwa gdańskiego, powiatu starogardzkiego i gminy Leśna Jania z gromadami: Bobrowiec, Frąca, Kamionka, Kopytkowo, Kościelna Jania, Lalkowy, Leśna Jania, Rynkówka i Smętowo,
  • województwa pomorskiego (28.06.1950 przemianowane na województwo bydgoskie), powiatu świeckiego i gminy Nowe – wieś z gromadami: Czerwińsk, Smarzewo, Kulmaga i Luchowa,
• w okresie od 29.09.1954 – 31.12.1972 (gminy zostały zlikwidowane) do:
• województwa gdańskiego i powiatu starogardzkiego (powiększonego w 1954 r. o Czerwińsk, Luchowo, Smarzewo i Kulmagę z powiatu świeckiego i woj. bydgoskiego) z gromadami: Frąca (1.01.1959 włączona do L. Jani), Leśna Jania, Smętowo,
• w okresie od 1.01.1973 do 27.05.1990 do: województwa gdańskiego, powiatu starogardzkiego (28.05.1975 powiaty zostały zlikwidowane, wprowadzono dwustopniowy podział administracyjny) i gminy Smętowo Graniczne,
• w okresie od 28.05.1990 do 31.12.1998 r. (po przemianach ustrojowych w Polsce):
• do województwa gdańskiego i samorządowej gminy Smętowo Graniczne,
• w okresie od 1.01.1999 r. (po reformie administracyjnej państwa) do: samorządowego województwa pomorskiego z siedzibą w Gdańsku, samorządowego powiatu starogardzkiego w Starogardzie Gdańskim i samorządowej gminy Smętowo Graniczne.

Na podstawie artykułu „Dzieje Smętowskich ziem”^[4]

Turystyka

Na terenie warto odwiedzić:

• Centrum Kultury Kociewskiej Lalkowy^[5]
• Centrum Historyczno – Edukacyjne we Frący^[6]
• Pałac w Rynkówce^[7]

Miejscowości bez statusu sołectwa

Czerwińsk, Kulmaga, Rudawki, Smarzewo.

Sąsiednie gminy

Gniew, Morzeszczyn, Nowe, Osiek, Skórcz

Przypisy

1. Gmina Smętowo Graniczne w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. Raport_SVS_2016_gm_s1.rdl [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-24] .
3. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
4. Gmina - Smętowo Graniczne | wspólnie tworzymy to miejsce! [online], www.smetowograniczne.pl [dostęp 2018-07-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-24]  (pol.).
5. Centrum Kultury Kociewskiej w Lalkowach [online], www.facebook.com [dostęp 2018-07-24]  (pol.).
6. Witamy na stronie Centrum Historyczno-Edukacyjnego we Frący [online], xn--frca-cta.pl [dostęp 2018-07-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-07-24]  (pol.).strona główna serwisu
7. zamekrynkowka.com | [online], zamekrynkowka.com [dostęp 2018-07-24]  (pol.).strona główna serwisu

Linki zewnętrzne

• BIP – Smętowo Graniczne. bip.smetowograniczne.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-28)].