Stanisław Skwarczyński

Stanisław Skwarczyński

generał brygady
Data i miejsce urodzenia	17 listopada 1888 Wierzchnia, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	8 sierpnia 1981 Londyn, Wielka Brytania
Przebieg służby
Lata służby	1914–1981
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	5 Pułk Piechoty Legionów 3 Dywizja Piechoty Legionów 1 Dywizja Piechoty Legionów Korpus Interwencyjny
Stanowiska	dowódca pułku piechoty dowódca piechoty dywizyjnej dowódca dywizji piechoty dowódca korpusu
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Eugeniusz Skwarczyński (ur. 17 listopada 1888 w Wierzchni, zm. 8 sierpnia 1981 w Londynie) – generał brygady Wojska Polskiego, działacz polityczny.

Stanisław Skwarczyński w cywilu (ok. 1937)

Życiorys

Stanisław Eugeniusz Skwarczyński urodził się 17 listopada 1888 w Wierzchni, w powiecie kałuskim, w rodzinie Wincentego i Marii z Gnoińskich^[1]. Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych, nobilitowanej w 1780 pieczętującej się herbem własnym (Zadora odmienna)^[2]. Był młodszym bratem Adama.

Ukończył gimnazjum we Lwowie oraz studia architektoniczne na Politechnice Lwowskiej. Od 1908 był członkiem Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego. W latach 1914–1917 służył w Legionach Polskich. Był komendantem Oleandrów, dowódcą kompanii i batalionu w 1 Pułku Piechoty Legionów. 29 września 1914 awansował na podporucznika, a 15 czerwca 1915 na porucznika. W lipcu 1917, po kryzysie przysięgowym, został wcielony do cesarskiej i królewskiej armii, z której zdezerterował. Od września 1917 działał w konspiracji, jako komendant Okręgu Łódź Polskiej Organizacji Wojskowej.

W listopadzie 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego. W grudniu 1918 został dowódcą III batalionu 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Na czele tego pododdziału walczył z Czechami na froncie śląskim, a następnie wziął udział w wojnie z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej. 31 sierpnia 1919 został dowódcą batalionu zapasowego, a 15 kwietnia 1920 dowódcą II batalionu 5 pułku piechoty Legionów. W czasie wojny z bolszewikami, od 12 czerwca do 4 lipca 1920 oraz od 23 sierpnia 1920 do 19 marca 1927, dowodził 5 pułkiem piechoty Legionów. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919, a w 1924 awansował na pułkownika.

7 grudnia 1926 został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu^[3]. Od 8 sierpnia 1928 pełnił obowiązki dowódcy 3 Dywizji Piechoty Legionów. 28 stycznia 1929 został mianowany dowódcą tej dywizji^[4]. 25 października 1930 został zwolniony ze stanowiska dowódcy 3 DP Leg. i mianowany na stanowisko dowódcy 1 Dywizji Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego w Wilnie^[5].

10 listopada 1930 Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki nadał mu stopień generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1931 i 5. lokatą w korpusie generałów. Jednocześnie zezwolił mu na nałożenie oznak nowego stopnia przed 1 stycznia 1931^[6].

Zaangażowany w politykę wraz ze swoim bratem Adamem. Od początku stycznia 1938 przeszedł w stan nieczynny^[7]. Od stycznia 1938 stał na czele Obozu Zjednoczenia Narodowego, zastępując na tej funkcji płk. Adama Koca^[8][9]. W tym samym roku był prezesem Prezydium Zarządu Koła Parlamentarnego OZN^[10]. Uroczyście otworzył obrady sejmu V kadencji w 1938.

Był wolnomularzem, należał do loży wolnomularskiej Tomasz Zan w Wilnie^[11].

W końcu sierpnia 1939 powrócił do służby czynnej i został wyznaczony na stanowisko dowódcy Korpusu Interwencyjnego. Później wyznaczony na dowódcę Grupy Operacyjnej „Wyszków” (faktycznie nie zdążył objąć dowodzenia). Wyznaczony na dowódcę odwodów Armii „Prusy”, potem dowódca Grupy Operacyjnej jego imienia w ugrupowaniu południowym Armii „Prusy”. Znajdując się w fatalnej kondycji psychicznej nie stanął na wysokości zadania w czasie bitwy pod Iłżą, a następnie nakazał rozproszenie 12 DP, porzucenie całego sprzętu (w tym 50 dział) i przedzieranie się małymi grupkami za Wisłę^[12]. Ewakuował się do Rumunii, gdzie został internowany w obozie generalskim w Tŭlcea. 8 lutego 1941 wraz z grupą 11 generałów został wydany Niemcom przez rząd rumuński^[13].

Przebywał od 1941 w oflagu VI E w Dorsten w zagłębiu Ruhry^[13][14], potem w karnym oflagu w Dössel. Po wyzwoleniu w kwietniu 1945 dostał się do Londynu. W Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie nie służył. Stronił od polityki i działalności publicznej. Pozostał na emigracji w Londynie do ostatnich swoich dni. Zmarł 8 sierpnia 1981 w Londynie. Został pochowany na cmentarzu Elmers End^[15][16].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (16 lutego 1921)^[17]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (3 maja 1974)^[18]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[19][20]
• Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931)^[21]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1927)^[22][23]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)^[23]
• Złoty Krzyż Zasługi (17 marca 1930)^[24]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[23]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[23]
• Odznaka Oficerska Związków Strzeleckich tzw. „Parasol”
• Krzyż za Obronę Śląska Cieszyńskiego I kl. (2 października 1919)^[25][26]
• Medal Pamiątkowy za Obronę Śląska Cieszyńskiego^[27]
• Order Trzech Gwiazd II klasy (Łotwa, 1935)^[28]
• Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (Francja)^[23]

Przypisy

1. Stawecki 1994 ↓, s. 308.
2. Genealogia rodu Skwarczyński herbu Skwarczyński [online] [dostęp 2019-05-10] .
3. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 52 z 7 grudnia 1926 roku, s. 427.
4. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 14 lutego 1929 roku, s. 69.
5. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 1.
6. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 11 listopada 1930 roku, s. 323.
7. Gen. Skwarczyński na emeryturze. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 6 z 11 stycznia 1938. 
8. Zmiana na stanowisku szefa O. Z. N.. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 7 z 12 stycznia 1938. 
9. Nowy szef Obozu Zjednoczenia Narodowego generał Stanisław Skwarczyński. „Wschód”. Nr 72, s. 1, 2, 20 stycznia 1938. 
10. Prace parlamentarne O.Z.N. 1938/39 r., Warszawa 1939, s. 39.
11. Cezary Leżeński, Legiony to braterska nuta... czyli od Legionów do masonów, Wolnomularz Polski, nr 40, listopad-grudzień 2003, s. 15.
12. Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, Wyd. Czytelnik Warszawa 1983, tom 2, s. 361, 366, 371.
13. MieczysławM. Wrzosek MieczysławM., Stanisław Eugeniusz Skwarczyński [online], Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2019-08-11] .
14. Intersim, Gen. bryg. WP II RP Stanisław Skwarczyński - ku pamięci. Ogrody Wspomnień. Cmentarz Internetowy [online], www.ogrodywspomnien.pl [dostęp 2018-05-22]  (pol.).
15. Stawecki 1994 ↓, s. 309.
16. Kryska-Karski i Żurakowski 1991 ↓, s. 166.
17. Dekret Wodza Naczelnego L. 2630 z 16 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 8 poz. 239
18. Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 20, Nr 4 z 31 grudnia 1974. 
19. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi w służbie wojskowej” - błędnie Władysław Skwarczyński.
20. Wskazany jako Władysław Skwarczyński. Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 2, s. 17, 11 listopada 1936. 
21. M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
22. M.P. z 1927 r. nr 258, poz. 708 „za zasługi na polu organizacji armji i wyszkolenia żołnierza”.
23. StanisławS. Łoza StanisławS., Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938 [dostęp 2020-04-27] . Brak numerów stron w książce
24. M.P. z 1930 r. nr 98, poz. 143 „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”.
25. Pamiętnik Historyczny Bojowników o Niepodległość Śląska Zaolzańskiego. Cieszyn: 1938, s. 19.
26. Franciszek Latinik: Walka o Śląsk Cieszyński w r. 1919. Cieszyn: 1934, s. 140.
27. Pamiętnik Historyczny Bojowników o Niepodległość Śląska Zaolzańskiego. Cieszyn: 1938, s. 66.
28. Vilius Kavaliauskas: Symbole wolności bałtyckiej 1918–1940. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2020, s. 49. ISBN 978-83-64178-88-7.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Gen. Stanisław Skwarczyński. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 7 z 12 stycznia 1938. 
• Stanley S. Seidner, „The Camp of National Unity: An Experiment in Domestic Consolidation,” The Polish Review vol. xx, nos. 2-3, 1975, pp. 231–236.
• Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
• Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08262-6.
• Henryk Piotr Kosk: Generalicja polska. Popularny słownik biograficzny. T. 2 M-Ż. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2001. ISBN 83-87103-81-0.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000112739409
• VIAF: 164389740
• NKC: js2017951701
• PLWABN: 9810540318605606
• NUKAT: n94002170

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3976310