Stanisław Patek

Stanisław Patek
Data i miejsce urodzenia	1 maja 1866 ; Rusinów, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	25 sierpnia 1944 ; Warszawa, Polska
	Minister spraw zagranicznych
Okres	od 16 grudnia 1919; do 9 czerwca 1920
Poprzednik	Władysław Wróblewski (p.o)
Następca	Eustachy Sapieha
	Ambasador RP w USA
Okres	od 1933; do 1935
Poprzednik	Tytus Filipowicz
Następca	Jerzy Potocki
	Poseł RP w Japonii
Okres	od 24 września 1921; do 15 lutego 1926
Poprzednik	Otton Sas-Hubicki
Następca	Wacław Jędrzejewicz
	Poseł RP w ZSRR
Okres	od 10 grudnia 1926; do 31 grudnia 1932
Poprzednik	Stanisław Kętrzyński
Następca	Juliusz Łukasiewicz
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Jan Patek (ur. 1 maja 1866 w Rusinowie, zm. 25 sierpnia^[1] 1944 w Warszawie) – polski prawnik, adwokat, dyplomata, minister spraw zagranicznych, senator IV i V kadencji w II RP, wolnomularz^[2], założyciel Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela^[3].

Życiorys

Do 1918

W 1885 ukończył gimnazjum w Radomiu, a w 1889 Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Do wybuchu I wojny światowej związany z Polską Partią Socjalistyczną. Od rewolucji 1905 roku występował jako obrońca w procesach politycznych przed sądami rosyjskimi. Inicjator utworzenia w 1905 Koła Obrońców Politycznych i jego aktywny uczestnik. Był także członkiem Zarządu Głównego Towarzystwa Kultury Polskiej (1906–1908).

Patronował i przewodził działaniom zespołu młodych adwokatów występujących bezinteresownie w procesach politycznych. Skupiło się wokół niego grono przyszłych luminarzy polskiej palestry w okresie międzywojennym, takich jak: Leon Berenson, Eugeniusz Śmiarowski, Kazimierz Sterling, Wacław Szumański, Henryk Landy, Stanisław Rundo, Emil Stanisław Rappaport, Wacław Barcikowski oraz związani luźniej Wacław Makowski, Bronisław Sobolewski i Jerzy Skokowski. Rosyjski Sąd Wojskowy w Cytadeli Warszawskiej uznał początkowo nawet Koło Obrońców Politycznych za środek ułatwiający mu wyznaczanie obrońców na rozprawy sądowe. W sali balowej klubu oficerskiego w Cytadeli, w której nocą nierzadko do rana odbywały się bankiety, od godziny dziewiątej rano nieraz do późnych godzin nocnych zasiadał Wojskowy Sąd Wojenny (z generałem jako przewodniczącym i oficerami do stopnia porucznika), decydujący o życiu i śmierci podsądnych – rewolucjonistów-bojowców z PPS.

Pracami adwokatów z Koła Obrońców Politycznych kierował Patek. Kierowniczką kancelarii Koła była Stefania Sempołowska. Siedzibą adwokatów warszawskich z Koła Obrońców Politycznych były kancelaria i prywatne mieszkanie Patka, mieszczące się w pałacyku przy ul. Królewskiej 25. W mieszkaniu Stanisława Patka przez pewien czas ukrywał się Józef Piłsudski. Adwokaci Koła bronili w ponad 260 sprawach politycznych okresu 1905–1907^[4].

Obrona Stefana Okrzei

Stanisław Patek był m.in. obrońcą dziewiętnastoletniego Stefana Okrzei, bojowca PPS, który w marcu 1905 rzucił bombę na komisariat policji na Pradze. Wybuch zranił ciężko 3 policjantów, jednego zaś Okrzeja zastrzelił podczas ucieczki z miejsca akcji. W przemówieniu obrończym Patek bez ogródek mówił o panującej w Kongresówce polityce represji i brutalności carskiej policji. Po analizie prawnej stanu faktycznego zwrócił się do sędziów z dramatycznym apelem: „Ja was, panowie, o uznanie okoliczności łagodzących nie proszę, ale uznania ich w imieniu prawa żądam! Mam prawo twierdzić, że sprawiedliwość – to jeszcze nie okrucieństwo, mam prawo myśleć, że sędziowie nawet w wojennym sądzie polowym – są ludźmi, którzy mają surowy kodeks w ręku, ale mają i serce w piersi, mam prawo żądać, by sprawa była przez nich wystudiowana, wyczerpana i osądzona w najdrobniejszych szczegółach, mówiących nie tylko na niekorzyść oskarżonego. A więc – żądam! Żądam w imieniu prawdy…^[5]

Inne procesy

Stanisław Patek bronił także w innych głośnych sprawach, m.in. Józefa Montwiłł-Mireckiego (o którym Piłsudski powiedział później – „był jednym z pierwszych najlepszych moich żołnierzy”), członka PPS i bojowca, kierującego wieloma zamachami, m.in. na pociągi pocztowe i wojskowe pod Pruszkowem (1905), Rogowem (1906) i Łapami (1907). Mimo błyskotliwej obrony Stanisława Patka, Montwiłł skazany został na karę śmierci i stracony na stokach Cytadeli warszawskiej.

W 1907 sąd nad 67 członkami Organizacji Bojowej PPS zebrał zespół obrończy dwunastu adwokatów: Bershona, Wacława Brokmana, Wiktora Krypskiego, Bronisława Kułakowskiego, Czesława Mejry, Leona Papieskiego, Stanisława Patka, Emila Rappaporta, Jerzego Skokowskiego, Kazimierza Sterlinga, Trejdosiewicza i Zlasnowskiego. Adwokaci przysięgli występujący w procesach politycznych byli obiektem szykan władz carskich. Rewizje i aresztowania objęły: Skokowskiego, Śmiarowskiego, Szyszkowskiego, Szterlinga, Świeszewskiego i innych. Stefan Frankenstein-Sieczkowski został skreślony z liczby adwokatów przysięgłych w 1910 za to, że będąc powołany na świadka, wyraził chęć złożenia w sądzie przysięgi w języku polskim.

Aresztowanie

W konsekwencji również Patek był systematycznie szykanowany przez władze carskie. Wytaczano mu wielokrotnie postępowania dyscyplinarne, a w lutym 1908 aresztowano i osadzono w X Pawilonie Cytadeli, znanym mu doskonale z wcześniejszych odwiedzin podsądnych i skazanych. Postawiono mu zarzut powiązań przestępczych z bojowcami. Fakt aresztowania Patka stał się głośny nie tylko w Warszawie, lecz także w Petersburgu i Moskwie. Interweniowali znani adwokaci: Franciszek Nowodworski, Aleksander Lednicki i Konstanty Niedźwiecki. Po miesiącu aresztu Stanisława Patka zwolniono. W grudniu 1910 Sąd Okręgowy Warszawski znowu rozpatrywał sprawę Patka, tym razem oskarżonego o namawianie do cofania zeznań i o przynależność do tajnej organizacji Czerwony Krzyż. Po kolejnych postępowaniach dyscyplinarnych za używanie „niewłaściwych zwrotów” na rozprawach, został zawieszony, a następnie w 1911, mimo protestów adwokatów w Królestwie i Rosji, wykreślono Patka na zawsze z listy adwokatów. Już nigdy w szeregi palestry nie powrócił.

Działacz Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych ze Stronnictwa Narodowo-Radykalnego^[6]. Był pracownikiem Komisji do spraw Więziennych Tymczasowej Rady Stanu^[7].

Po odzyskaniu niepodległości

Po odzyskaniu niepodległości (1918), w latach 1919–1920 organizator polskiego sądownictwa. Został mianowany sędzią Sądu Najwyższego, lecz obowiązków nie podjął^[8]. W 1919 jako przedstawiciel Naczelnika Państwa, Józefa Piłsudskiego, dokooptowany do Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu został uczestnikiem delegacji polskiej na paryską konferencję pokojową. 10 stycznia 1920 podpisał w imieniu Polski ratyfikację traktatu wersalskiego.

W latach 1919–1920 minister spraw zagranicznych RP, w latach 1921–1926 poseł w Tokio, w latach 1926–1932 w Moskwie, gdzie negocjował Protokół Litwinowa i pakt o nieagresji. W latach 1933–1935 ambasador w Waszyngtonie z jednoczesną akredytacją na Kubie. Powrócił do kraju z powodu nasilającej się choroby (niedowład nóg). Jako ambasador przeniesiony w stan spoczynku został mianowany w maju 1936 przez prezydenta RP senatorem RP^[9] i pełnił mandat do 1939.

Śmierć

Po powrocie z USA zamieszkał przy warszawskiej Kanonii. Przez całe życie partner Stefanii Sempołowskiej. Nie pozostawili po sobie dzieci^[8]. Zmarł 25 sierpnia^[1] 1944 w szpitalu w wyniku ran odniesionych 22 sierpnia od wybuchu bomby podczas bombardowania miasta przez Luftwaffe w trakcie powstania warszawskiego. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera A-1-1)^[10].

W 2022 z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego grób Stanisława Patka został odrestaurowany. Cały projekt był realizowany przez Fundację Stare Powązki we współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów^[11].

Ordery i odznaczenia

Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1926)^[12]^[13]^[1]
Krzyż Niepodległości (19 grudnia 1930)^[14]
Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[15]
Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[16]
Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[15]
Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia (1935)^[17]
Wielka Wstęga Orderu Korony Włoch (Włochy, 1920)^[18]
Wielka Wstęga Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego (Watykan,1920)^[19]^[18]
Wielka Wstęga Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia)^[19]
Wielka Wstęga Orderu Świętego Skarbu (Japonia)^[20]
Wielka Wstęga Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)^[19]
Wielka Wstęga Orderu Smoka Annamu (Francja)^[19]
Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)^[19]
Wielka Wstęga Orderu Kłosa Złotego (Chiny)^[19]
Order Wielkiego Słońca (Chiny, 1928)^[21]

Upamiętnienie

Poczta Polska wyemitowała 20 lutego 2020 roku znaczek pocztowy o nominale 3,30 złotych upamiętniający setną rocznicę odnowienia relacji dyplomatycznych Polski i Azerbejdżanu. Autor projektu znaczka Maciej Jędrysik przedstawił na znaczku portrety narysowane na podstawie fotografii ówczesnych ministrów spraw zagranicznych: Stanisława Patka oraz Fataliego Khan Khojskiego. Druk wykonano techniką offsetową na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 180 tys. sztuk^[22].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Profil na stronie Biblioteki Sejmowej.
↑ Ludwik Hass: Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928. Warszawa 1984, s. 232.
↑ Anna Kargol: Środowisko wolnomularskie w międzywojennym Krakowie, w: Ars Regia, 9/15–16, 2006, s. 157.
↑ Przyczynek do działalności adwokatów może dać statystyka (ograniczona do spraw rozstrzyganych w warszawskim sądzie wojennym): W 1906, od 1 (14) stycznia do 1 (14), grudnia warszawski okręgowy sąd wojenny osądził 180 spraw, w których spośród 448 oskarżonych skazano: na karę śmierci 90 osób, na ciężkie roboty 149, na osiedlenie 36, na zamknięcie w wieży 4, do rot aresztanckich 16, na więzienie 19, na kary dyscyplinarne 18, uniewinniono 116. W następnym zaś roku w czasie od 1 (14) stycznia do 24 sierpnia (6 września) sąd wojenny osądził 175 spraw, w których spośród 578 oskarżonych skazano: na karę śmierci 112 osób, na ciężkie roboty 132, na osiedlenie 32, na zamknięcie w fortecy 11, do rot aresztanckich 25, na więzienie 19, na kary dyscyplinarne 12, uniewinniono 235. Z wykazu tego wynika, że w roku 1906 uniewinniono blisko 1/4 oskarżonych, w roku zaś następnym (do 6 września) około 2/5. Liczby te nabierają wyrazistości, gdy się zważy, że wielu podsądnym groził art. 279 rosyjskiego kodeksu karnego, przewidujący jedną tylko karę: karę śmierci. Halina Kiepurska: Adwokaci warszawscy w okresie rewolucji 1905–1907, Palestra nr 4/1964.
↑ Krzysztof Pol: Poczet prawników polskich. Warszawa: Wyd. C.H. Beck, 2000. ISBN 83-7110-721-8. OCLC 830204771.
↑ Jerzy Zbigniew Pająk: Lewica niepodległościowa w Królestwie Polskim (sierpień 1914–sierpień 1915), [w:] „Czasy Nowożytne”, 1998, t. 5, s. 43.
↑ Włodzimierz Suleja: Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 225.
↑ ^a ^b Magdalena Serwatka, Piotr Serwatka. Stanisław Patek: adwokat, polityk, dyplomata. „Palestra 41/5-6(473-474)”, s. 134–138, 1997.
↑ P. ambasador Stanisław Patek mianowany senatorem. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 105 z 8 maja 1936.
↑ Cmentarz Stare Powązki: STANISŁAW PATEK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .
↑ Trwają prace konserwatorskie przy nagrobkach Ministrów II RP [online], Fundacja Stare Powązki, 14 października 2022 [dostęp 2023-04-04] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-03] .
↑ M.P. z 1926 r. nr 259, poz. 725 („za wybitne zasługi na polu dyplomatycznem”).
↑ M.P. z 1926 r. nr 259, poz. 725.
↑ M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423 („za pracę w dziele odzyskania niepodległości”).
↑ ^a ^b Małgorzata Gmurczyk-Wrońska: Stanisław Patek w dyplomacji i polityce (1914–1939). Warszawa: Neriton-IHPAN, 2013, s. 416.
↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 („za krasomówstwo sądowe”).
↑ Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie za 1935. Warszawa: 1936, s. 11.
↑ ^a ^b Małgorzata Gmurczyk-Wrońska: Stanisław Patek. Szkic do biografii. „Dzieje Najnowsze”. T. XXXIX. 3/2007. s. 19.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Krzysztof Pol: Poczet prawników polskich. C.H. Beck, 2000, s. 725.
↑ Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 557.
↑ Odznaczenie chińskie dla p. Patka. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 132 z 12 czerwca 1928.
↑ 100. rocznica odnowienia relacji dyplomatycznych Polski i Azerbejdżanu. W: Urszula Skwarkowska-Żak, Michał Kazimierczuk, Seweryn Leszczyński: Księga znaczków pocztowych 2020. Warszawa: PWPW • Poczta Polska, 2021, s. 24–25.

Bibliografia

Leon Berenson: Z sali śmierci, Warszawa 1929.
Stanisław Patek: Wspomnienia z ważkich okresów pracy, Warszawa 1938.
Emil Stanisław Rappaport: Moje czasy adwokackie, „Palestra” 1959, nr 2–3, s. 39.
Krzysztof Pol: Poczet prawników polskich. Warszawa: Wyd. C.H.Beck, 2000. ISBN 83-7110-721-8. OCLC 830204771.

Linki zewnętrzne

Krzysztof Pol: Sylwetki wybitnych adwokatów: Adwokaci warszawscy w Cytadeli 1905–1910, Adwokatura Polska
Stanisław Patek: Ze wspomnień obrońcy, 1936
Stanisław Patek – publikacje w bibliotece Polona

[bs-1] Profil na stronie Biblioteki Sejmowej.

[Ludwik_Hass_Ambicje_rachuby-2] Ludwik Hass: Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928. Warszawa 1984, s. 232.

[Anna_Kargol_Środowisko_wolnomularskie-3] Anna Kargol: Środowisko wolnomularskie w międzywojennym Krakowie, w: Ars Regia, 9/15–16, 2006, s. 157.

[Przyczynek_do_działalności-4] Przyczynek do działalności adwokatów może dać statystyka (ograniczona do spraw rozstrzyganych w warszawskim sądzie wojennym): W 1906, od 1 (14) stycznia do 1 (14), grudnia warszawski okręgowy sąd wojenny osądził 180 spraw, w których spośród 448 oskarżonych skazano: na karę śmierci 90 osób, na ciężkie roboty 149, na osiedlenie 36, na zamknięcie w wieży 4, do rot aresztanckich 16, na więzienie 19, na kary dyscyplinarne 18, uniewinniono 116. W następnym zaś roku w czasie od 1 (14) stycznia do 24 sierpnia (6 września) sąd wojenny osądził 175 spraw, w których spośród 578 oskarżonych skazano: na karę śmierci 112 osób, na ciężkie roboty 132, na osiedlenie 32, na zamknięcie w fortecy 11, do rot aresztanckich 25, na więzienie 19, na kary dyscyplinarne 12, uniewinniono 235. Z wykazu tego wynika, że w roku 1906 uniewinniono blisko 1/4 oskarżonych, w roku zaś następnym (do 6 września) około 2/5. Liczby te nabierają wyrazistości, gdy się zważy, że wielu podsądnym groził art. 279 rosyjskiego kodeksu karnego, przewidujący jedną tylko karę: karę śmierci. Halina Kiepurska: Adwokaci warszawscy w okresie rewolucji 1905–1907, Palestra nr 4/1964.

[Krzysztof_Pol_Poczet_prawników-5] Krzysztof Pol: Poczet prawników polskich. Warszawa: Wyd. C.H. Beck, 2000. ISBN 83-7110-721-8. OCLC 830204771.

[6] Jerzy Zbigniew Pająk: Lewica niepodległościowa w Królestwie Polskim (sierpień 1914–sierpień 1915), [w:] „Czasy Nowożytne”, 1998, t. 5, s. 43.

[Włodzimierz_Suleja_Tymczasowa-7] Włodzimierz Suleja: Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 225.

[:0-8] Magdalena Serwatka, Piotr Serwatka. Stanisław Patek: adwokat, polityk, dyplomata. „Palestra 41/5-6(473-474)”, s. 134–138, 1997.

[9] P. ambasador Stanisław Patek mianowany senatorem. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 105 z 8 maja 1936.

[10] Cmentarz Stare Powązki: STANISŁAW PATEK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15] .

[11] Trwają prace konserwatorskie przy nagrobkach Ministrów II RP [online], Fundacja Stare Powązki, 14 października 2022 [dostęp 2023-04-04] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-03] .

[12] M.P. z 1926 r. nr 259, poz. 725 („za wybitne zasługi na polu dyplomatycznem”).

[OOP_1926-13] M.P. z 1926 r. nr 259, poz. 725.

[14] M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423 („za pracę w dziele odzyskania niepodległości”).

[mgw2-15] Małgorzata Gmurczyk-Wrońska: Stanisław Patek w dyplomacji i polityce (1914–1939). Warszawa: Neriton-IHPAN, 2013, s. 416.

[16] M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 („za krasomówstwo sądowe”).

[17] Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie za 1935. Warszawa: 1936, s. 11.

[mgw-18] Małgorzata Gmurczyk-Wrońska: Stanisław Patek. Szkic do biografii. „Dzieje Najnowsze”. T. XXXIX. 3/2007. s. 19.

[ppp-19] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Krzysztof Pol: Poczet prawników polskich. C.H. Beck, 2000, s. 725.

[sl-20] Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 557.

[Odznaczenie_chińskie_dla-s1-21] Odznaczenie chińskie dla p. Patka. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 132 z 12 czerwca 1928.

[22] 100. rocznica odnowienia relacji dyplomatycznych Polski i Azerbejdżanu. W: Urszula Skwarkowska-Żak, Michał Kazimierczuk, Seweryn Leszczyński: Księga znaczków pocztowych 2020. Warszawa: PWPW • Poczta Polska, 2021, s. 24–25.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

W dniu zaprzysiężenia	Leopold Skulski Franciszek Bardel (PSL Piast) Kazimierz Bartel Witold Chodźko Władysław Grabski (ZLN) Jan Hebdzyński (SPK) Andrzej Kędzior Józef Leśniewski Tadeusz Łopuszański Antoni Olszewski Edward Pepłowski (NZR) Zenon Przesmycki Władysław Seyda (ZLN) Stanisław Śliwiński (ZLN) Ludwik Tołłoczko Stanisław Wojciechowski Władysław Wróblewski
Późniejsi członkowie rządu	Stanisław Patek

II RP	Leon Wasilewski (1918–1919) Ignacy Jan Paderewski (1919) Władysław Wróblewski (p.o.,1919) Stanisław Patek (1919–1920) Eustachy Sapieha (1920–1921) Jan Dąbski (1921) Konstanty Skirmunt (1921–1922) Gabriel Narutowicz (1922) Aleksander Skrzyński (1922–1923) Marian Seyda (1923) Roman Dmowski (1923) Karol Bertoni (p.o., 1923–1924) Maurycy Zamoyski (1924) Aleksander Skrzyński (1924–1926) Kajetan Dzierżykraj-Morawski (p.o., 1926) August Zaleski (1926–1932) Józef Beck (1932–1939) August Zaleski (1942–1943) Edward Raczyński (1941–1943) Tadeusz Romer (1943–1944) Adam Tarnowski (1944–1949)
RP/PRL	Edward Osóbka-Morawski (1944–1945) Wincenty Rzymowski (1945–1947) Zygmunt Modzelewski (1947–1951) Stanisław Skrzeszewski (1951–1956) Adam Rapacki (1956–1968) Stefan Jędrychowski (1968–1971) Stefan Olszowski (1971–1976) Emil Wojtaszek (1976–1980) Józef Czyrek (1980–1982) Stefan Olszowski (1982–1985) Marian Orzechowski (1985–1988) Tadeusz Olechowski (1988–1989)
III RP	Krzysztof Skubiszewski (1989–1993) Andrzej Olechowski (1993–1995) Władysław Bartoszewski (1995) Dariusz Rosati (1995–1997) Bronisław Geremek (1997–2000) Władysław Bartoszewski (2000–2001) Włodzimierz Cimoszewicz (2001–2005) Adam Rotfeld (2005) Stefan Meller (2005–2006) Anna Fotyga (2006–2007) Radosław Sikorski (2007–2014) Grzegorz Schetyna (2014–2015) Witold Waszczykowski (2015–2018) Jacek Czaputowicz (2018–2020) Zbigniew Rau (2020–2023) Szymon Szynkowski vel Sęk (2023) Radosław Sikorski (od 2023)