Stawonóżka

Stawonóżka
Ilustracja
Stawonóżka czepna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

stawonóżka

Nazwa systematyczna
Arthropodium R. Brown
Prodr. Fl. Nov. Holland.: 276 (1810)[3]
Typ nomenklatoryczny

non designatus[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Stawonóżka[5] (Arthropodium R.Br.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 9 gatunków występujących w Australii, Nowej Zelandii, Nowej Kaledonii, na Tasmanii i Madagaskarze[3].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów άρθρων (arthron – staw) i ποδιών (podion – stópka, nóżka) i odnosi się do występujących u tych roślin członowanych szypułek[6]. Polska nazwa rodzaju jest dosłownym tłumaczeniem nazwy naukowej; w dyskusji na temat polskiego nazewnictwa botanicznego stawonóżka wskazywana była jako przykład dziwoląga językowego, powstałego w wyniku stosowania dosłownego tłumaczenia nazw łacińskich[7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwiat stawonóżki czepnej z widocznymi owłosionymi nitkami pręcików i owłosionymi wyrostkami
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne[6], tworzące kępy[8].
Pędy
Skrócone kłącze z mięsistymi korzeniami, bulwami korzeniowymi lub włóknistymi korzeniami zwieńczonymi bulwami[9].
Liście
Równowąskie do lancetowatych, siedzące[9], pokładające się do wzniesionych, często wcześnie więdniejące[6].
Kwiaty
Obupłciowe, promieniste, zebrane od 1 do 9 w każdym węźle groniastego lub wiechowatego kwiatostanu, niekiedy położone jednostronnie[6]. Szypułki rozpostarte do zwisłych, zwykle członowane[6]. Listki okwiatu wolne, rozpostarte do odgiętych, jasnoniebieskie, fioletowe lub białe[6], w zewnętrznym okółku wąskie, w wewnętrznym szersze[8], eliptyczne do okrągłych[6], często o kędzierzawych lub krótko frędzlowatych brzegach[8]. Sześć pręcików o nitkach częściowo lub na całej długości gęsto owłosionych, niekiedy z owłosionymi wyrostkami. Pylniki krótsze od nitek, równowąskie[6], pękające do wewnątrz[8] przez wzdłużne szczeliny, zwijające się po wypuszczeniu pyłku[6]. Zalążnia siedząca[8], górna, trójkomorowa, zawierająca do 5 zalążków w każdej komorze[6]. Szyjka słupka nitkowata[8].
Owoce
Pękające komorowo[6], jajowate[9] torebki, nagie lub okryte okwiatem, zawierające czarne, kulistawe do kanciastych nasiona[6].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n wynosi 22, 44 lub 66[9].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Rodzaj z grupy Arthropodium w podrodzinie Lomandroideae rodziny szparagowatych (Asparagaceae)[10][2]. W systemie Takhtajana z 1997 roku zaliczany do plemienia Alectorurideae w rodzinie Anthericaceae[11]. Przez niektórych botaników do rodzaju Arthropodium włączane są gatunki zaliczane do rodzaju Dichopogon, wyróżniające się jedynie nieowłosionymi nitkami pręcików[9][6].
Wykaz gatunków[3]

Znaczenie użytkowe

[edytuj | edytuj kod]
Rośliny spożywcze
Bulwy korzeniowe gatunków Arthropodium cirratum, A. milleflorum, A. minus i A. strictum są jadalne[12]. Były tradycyjnie wykorzystywana jako źródło pożywienia przez niektóre grupy aborygenów australijskich. Spożywane były na surowo lub pieczone[13]. Jadalne są również kwiaty[13].
Rośliny ozdobne
Ze względu na przyjemnie pachnące kwiaty, przyciągające owady, A. milleflorum jest uprawiana w Australii jako roślina ogrodowa, wykorzystywana do masowych nasadzeń na łąkach, obrzeżach ścieżek, skalniakach lub pod drzewami. Jest łatwa w utrzymaniu, mrozoodporna i ma stosunkowo małe zapotrzebowanie na wodę[13]. Podobne zastosowanie znajduje pochodząca z Nowej Zelandii stawonóżka czepna[14].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-01-13] (ang.).
  3. ↑ a b c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-01-13]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2022-01-13]. (ang.).
  5. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 86.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m Alexander S. George (red.): Flora of Australia. T. 45: Hydatellaceae to Liliaceae. Canberra: Australian Government Publishing Service, 1987, s. 341. ISBN 0-644-04356-3.
  7. ↑ Doroszewska Alina, Piekiełko-Zemanek Alicja, Zemanek Bogdan. Wznowienie prac nad słownikiem nazw polskich roślin obcego pochodzenia. „Wiadomości Botaniczne”. 27 (4), s. 295-298, 1983. 
  8. ↑ a b c d e f George Bentham, Ferdinand von Mueller: Flora Australiensis: a description of the plants of the Australian Territory. T. 7: Roxburghiaceae to Filices. Cambridge: Cambridge University Press, 1878 (2011), s. 55-60. ISBN 978-1-108-03744-0.
  9. ↑ a b c d e J.G. Conran: Lomandraceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 361. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  10. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2022-01-13]. (ang.).
  11. ↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2022-01-13]. (ang.).
  12. ↑ Mari Sivaswani Palaniswami, Kuruppacharil Varkey Peter: Tuber & root crops. New Delhi: New India Pub., 2008, s. 72-73. ISBN 978-81-89422-53-0.
  13. ↑ a b c Parks Australia Australian National Botanic Gardens, Arthropodium milleflorum - Growing Native Plants [online], www.anbg.gov.au [dostęp 2022-01-12] (ang.).
  14. ↑ Simon Rickard: The new ornamental garden. Collingwood, Vic.: CSIRO Publishing, 2011, s. 119. ISBN 978-0-643-09596-0.