Stoewer

Stoewer
Stettiner Eisenwerk Bernhard Stoewer sen.
Ilustracja
Logo z 1939
Państwo

 III Rzesza

Siedziba

Szczecin

Data założenia

1858

Data likwidacji

1945

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Stoewer – niemieckie przedsiębiorstwo przemysłu maszynowego i motoryzacyjnego działające w Szczecinie w latach 1858–1945, produkujące m.in. samochody[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Historia przedsiębiorstwa sięga roku 1857, kiedy to młody mechanik Bernhard Stoewer (1834–1908) założył w Gryfinie niewielki warsztat mechaniczny[1]. W następnym roku przeniósł się do Szczecina, na Breite Straße 11 (obecnie ul. Wyszyńskiego) i zaczął specjalizować się w naprawie, a następnie produkcji maszyn do szycia[1]. Przedsiębiorstwo sukcesywnie się rozwijało (w 1858 Stoewer zatrudniał 3 mechaników i wyprodukował 3 maszyny do szycia, w 1860 r. zatrudnienie wzrosło do 11 osób, a produkcja do 30 szt.)[1]. W 1872 Bernhard Stoewer rozpoczął budowę nowego zakładu w rejonie obecnych ulic: Niemcewicza i Krasińskiego[1]. Po zakończeniu inwestycji zatrudnienie wzrosło do 250 osób, a asortyment powiększył się o pralki i wyżymaczki. W 1893 rozpoczęto produkcję rowerów[1]. Pieczę nad tą gałęzią produkcji Bernhard Stoewer powierzył swoim synom: Bernhardowi juniorowi (1875–1937) i Emilowi (1873–1942). Ponieważ synowie doskonale wywiązywali się z powierzonych im zadań, Bernhard Stoewer (senior) w 1899 roku przekazał im nowo wybudowaną fabrykę przy obecnej al. Wojska Polskiego, w której uruchomiono produkcję samochodów[1]. Produkcja ta stale się rozwijała i wzbogacała o nowe modele pojazdów (patrz tabela poniżej).

Okres początkowych lat XX w. (do wybuchu I wojny światowej) był dla Stoewerów bardzo korzystny: w 1903 w zakładach przy ul Krasińskiego rozpoczęto produkcję maszyn do pisania, a produkowane w fabryce przy al. Wojska Polskiego samochody eksportowano nawet do Australii i Ameryki Południowej[1]. Koniunkturę przerwał wybuch I wojny światowej, a następnie wielki kryzys z lat 1929–1933. W jego wyniku, w 1931, zamknięta została fabryka przy ul. Krasińskiego[1]. Ogółem, podczas całego okresu jej istnienia, wyprodukowano w niej ok. 2 mln maszyn do szycia, 250 tys. rowerów i 134 tys. maszyn do pisania[1].

Z kryzysem musiały zmagać się także zakłady przy al. Wojska Polskiego. Nastąpiły w nich daleko idące zmiany w zarządzie fabryki, w którym zaczęli dominować działacze związani z NSDAP (m.in. gauleiter Franz Schwede-Coburg), a bracia Stoewerowie zrezygnowali z kierowniczych stanowisk w firmie (w 1932 i 1934 r.) i wyjechali ze Szczecina[1]. Sytuacja fabryki poprawiła się w połowie lat trzydziestych dzięki zwiększającym się zamówieniom na pojazdy wojskowe. Przedsiębiorstwo stało się głównym producentem lekkich standardowych samochodów terenowych (Leichter geländegängiger PKW). Od 1942 produkowano już tylko pojazdy wojskowe, zatrudniając wielu robotników przymusowych i jeńców wojennych[1]. W 1944 zakłady zostały zbombardowane przez alianckie lotnictwo, co spowodowało zawieszenie produkcji[1]. Ogółem, w latach 1897–1945, w zakładach zbudowano 39,6 tys. różnych pojazdów[2].

Po II wojnie światowej na terenie dawnych zakładów Stoewera przy al. Wojska Polskiego uruchomiono Szczecińską Fabrykę Motocykli słynącą z produkcji Junaków (w późniejszym okresie nazwę przedsiębiorstwa zmieniono na: Fabryka Mechanizmów Samochodowych „Polmo”).

Po wojnie prywatne muzeum Stoewera, liczące 1022 eksponatów, znajdowało się w Niemczech w Wald-Michelbach. Jego kolekcja została sprzedana w 2019 roku i trafiła do Muzeum Techniki i Komunikacji w Szczecinie[3].

W czasie swego istnienia firma Stoewer kilkakrotnie zmieniała nazwę:

Od Nazwa oryginalna[1] Nazwa przetłumaczona[1]
1872 r. Nähmaschinen-Fabrik und Eisengießerei von Bernhard Stoewer, Stettin Grünhof Maszyny do szycia – fabryka i odlewnia żelaza Bernharda Stoewera, Szczecin Grünhof
1896 r. Nähmaschinen und Fahrräder – Fabrik Bernhard Stoewer Actiengessellschaft Fabryka maszyn do szycia i rowerów Bernharda Stoewera. Spółka akcyjna
1899 r. Gebrüder Stoewer. Fabrik für Motorfahrzeuge und Fahrradbstandendteile Stettin Bracia Stoewer. Fabryka rowerów i pojazdów silnikowych
1916 r. Auto-Stoewer-Werke-AG
Stoewer S8
Stoewer V5
Stoewer V5 Sport
Stoewer Sedina
Stoewer Arkona

Modele samochodów osobowych

[edytuj | edytuj kod]
Model Lata produkcji Cylindry Pojemność Moc (HP) V max
10 PS 1901–1902 2 1527 cm³ 18 (13,2 kW) 50 km/h
8/14 PS 1902–1905 2 1527 cm³ 14 (10,3 kW) 50 km/h
20 PS 1904–1905 4 7946 cm³ 45 (33 kW) 85 km/h
P4 (11/22 PS) 1905–1910 4 3054 cm³ 22 (16,2 kW) 70 km/h
P2 (9/12 PS) 1906–1907 2 2281 cm³ 16 (11,8 kW) 55 km/h
P4-1 (24/36 PS) 1906–1910 4 5880 cm³ 40 (29 kW) 80 km/h
P6 (34/60 PS) 1906–1911 6 8820 cm³ 60 (44 kW) 95 km/h
G4 (6/12 PS) 1907–1911 4 1500 cm³ 12 (8,8 kW) 60 km/h
PK4 (11/20 PS) 1909–1912 4 2544 cm³ 20 (14,7 kW) 70 km/h
C1 (6/18 PS) 1909–1915 4 1546 cm³ 18 (13,2 kW) 70 km/h
B1 (6/16 PS) 1910–1912 4 1556 cm³ 16 (11,8 kW) 65 km/h
B6 (9/22 PS) 1912–1914 4 4900 cm³ 45 (33 kW) 95 km/h
C2 (10/28 PS) 1913–1914 4 2412 cm³ 28 (20,6 kW) 75 km/h
C5 (6/18 PS) 1915–1919 4 1546 cm³ 15 (11 kW) 70 km/h
D2 (6/18 PS) 1919–1920 4 1593 cm³ 18 (13,2 kW) 70 km/h
D6 (19/55 PS) 1919–1921 6 4960 cm³ 55 (40 kW) 100 km/h
D7 (42/120 PS) 1919–1921 6 11 160 cm³ 120 (88 kW) 160 km/h
D3 (8/24 PS) 1920–1923 4 2120 cm³ 24 (17,6 kW) 70 km/h
D5 (12/36 PS) 1920–1923 6 3107 cm³ 36 (26,5 kW) 80 km/h
D9 (8/32 PS) 1923–1924 4 2290 cm³ 32 (23,5 kW) 90 km/h
D12 (12/45 PS) 1923–1924 6 3107 cm³ 45 (33 kW) 100 km/h
D10 (10/50 PS) 1924–1925 4 2580 cm³ 50 (37 kW) 120 km/h
D9V (9/32 PS) 1925–1927 4 2290 cm³ 32 (23,5 kW) 90 km/h
D12V (13/55 PS) 1925–1928 6 3386 cm³ 55 (40 kW) 100 km/h
F6 (6/30 PS) 1927–1928 4 1570 cm³ 30 (22 kW) 70 km/h
8 Typ S 8 (8/45 PS) 1928 8 1999 cm³ 45 (33 kW) 85 km/h
8 Typ G 14 (14/70 PS) 1928 8 3633 cm³ 70 (51 kW) 100 km/h
8 Typ S 10 (10/50 PS) 1928–1930 8 2464 cm³ 50 (37 kW) 90 km/h
Gigant G 15 K (15/80 PS) 1928–1933 8 3974 cm³ 80 (59 kW) 110 km/h
Gigant G 15 (15/80 PS) 1928–1933 8 3974 cm³ 80 (59 kW) 100 km/h
Repräsentant P 20 (20/100 PS) 1930–1933 8 4906 cm³ 100 (74 kW) 120 km/h
Marschall M 12 (12/60 PS) 1930–1934 8 2963 cm³ 60 (44 kW) 90 km/h
V 5 1931–1932 4 V 1168 cm³ 25 (18,4 kW) 80 km/h
V 5 Sport 1931–1932 4 V 1168 cm³ 30 (22 kW) 100 km/h
R 140 1932–1933 4 1355 cm³ 30 (22 kW) 85–105 km/h
R 140 1933–1934 4 1466 cm³ 30 (22 kW) 85–105 km/h
R 150 1934–1935 4 1466 cm³ 35 (25,7 kW) 90–110 km/h
Greif V8 1934–1937 8 V 2489 cm³ 55 (40 kW) 110 km/h
R 180 1935 4 1769 cm³ 45 (33 kW) 105 km/h
Greif V8 Sport 1935–1937 8 V 2489 cm³ 57 (42 kW) 120 km/h
Greif Junior 1936–1939 4 1484 cm³ 34 (25 kW) 100 km/h
Sedina 1937–1940 4 2406 cm³ 55 (40 kW) 110 km/h
Arkona 1937–1940 6 3610 cm³ 80 (59 kW) 120–140 km/h

Galeria

[edytuj | edytuj kod]
  • Maszyna do pisania Stoewer
    Maszyna do pisania Stoewer
  • Rower Stoewer Greif
    Rower Stoewer Greif
  • Pojazd wojskowy Stoewer R 200
    Pojazd wojskowy Stoewer R 200

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Andrzej W. Feliński, Andrzej Kraśnicki jr., Auta, rowery, lokomotywy – z czego słynął szczeciński przemysł maszynowy do roku 1945, Szczecin: Publisher's, 2001, ISBN 83-912185-7-0.
  2. ↑ Tadeusz Białecki, Encyklopedia Szczecina, wyd. I, t. II, Szczecin 2000, s. 408, ISBN 83-7241-089-5.
  3. ↑ Przyjechał pierwszy transport stoewerów – tylko w ten weekend pokażemy aż trzy auta z kolekcji [online], muzeumtechniki.eu [dostęp 2019-10-23].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Roman Czejarek: Szczecin przełomu wieków XIX/XX. Wydawnictwo Księży Młyn 2008 ISBN 978-83-61253-31-0 s. 48–51
  • Grochowiak R., Molewicz M.: Autobusy komunikacji miejskiej w Szczecinie 1928–2008. Muzeum Techniki i Komunikacji – Zajezdnia Sztuki w Szczecinie, Szczecin 2008 ISBN 978-83-927576-0-3 s. 9
Literatura dodatkowa
  • Migdalski P.: Udział samochodów z fabryki Stoewera w zawodach sportowych. Przyczynek do historii sportu samochodowego na Pomorzu w latach 1919–1939, „Przegląd Zachodniopomorski” 17, 2002, z. 2, s. 39–60

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]