Stojan Stojanow (wojskowy)

Stojan Stojanow
Стоян Илиев Стоянов
	15 + 2 zwycięstw
	generał major rezerwy
Data i miejsce urodzenia	12 marca 1913 ; Warna
Data i miejsce śmierci	13 marca 1997 ; Karłowo
	Przebieg służby
Lata służby	1934–1956
Siły zbrojne	Bułgarskie Siły Powietrzne
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa
	Odznaczenia

Stojan Iliew Stojanow (bułg. Стоян Илиев Стоянов, ur. 12 marca 1913 w Warnie, zm. 13 marca 1997 w Karłowie) – bułgarski pilot wojskowy i as myśliwski z czasów II wojny światowej.

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się 12 marca 1913 r. we wsi Galata, dziś dzielnica Warny. Jego ojciec zginął jako chorąży pułku podczas wojny bałkańskiej przed jego narodzinami. Stojan dorastał w szkole z internatem dla sierot wojennych. Wstąpił do Seminarium Teologicznego w Sofii, w trakcie nauki zdecydował się jednak na karierę wojskową i ukończył Szkołę Oficerów Rezerwy jako kawalerzysta. Wstąpił do plutonu lotniczego Narodowego Uniwersytetu Wojskowego w roku 1934. W 1937 roku otrzymał stopień podporucznika^[1]^[2].

Podczas II wojny światowej

W 1939 r. ukończył szkołę pilotów myśliwskich w Werneuchen w Niemczech oraz kurs dla instruktorów myśliwskich. Został instruktorem w Szkole Myśliwskiej w Karłowie, a od 1942 r. był porucznikiem – dowódcą 109. eskadry myśliwskiej 6 Pułku Myśliwskiego latającej na niemieckich Messerschmittach Bf 109^[1].

1 sierpnia 1943 roku ogromna armada złożona z ponad 170 amerykańskich 4-silnikowych bombowców B-24 Liberator i B-17 Flying Fortress przeleciała nad Bułgarią, wracając do swojej bazy w Afryce Północnej po uderzeniu w rafinerie ropy naftowej w Ploeszti w Rumunii, którego celem miało być zakłócenie dostaw paliwa dla armii niemieckiej z Rumunii. Tego dnia odnotowano pierwsze zwycięstwa bułgarskiego lotnictwa wojskowego nad alianckimi samolotami – cztery zestrzelone bombowce, dwa przez porucznika Stojanowa i po jednym przez poruczników Petyra Boczewa i Hristo Krastewa^[1].

W sumie Stojanow brał udział w 35 lotach bojowych przeciwko samolotom anglo-amerykańskim podczas bombardowań Sofii i innych miast Bułgarii^[1]. Przypisuje mu się 15 zwycięstw powietrznych^[1], udział w zestrzeleniu dwóch kolejnych i spowodowanie poważnych uszkodzeń czterech samolotów.

Po 9 września 1944 r. Stojanow brał udział w lotach bojowych przeciwko wycofującym się wojskom niemieckim w Jugosławii. Pod koniec 1944 r. awansował na kapitana, a wkrótce potem na majora^[1]^[2].

Po II wojnie światowej

Na początku 1945 r. Stojanow jako pierwszy bułgarski pilot przesiadł się na radziecki myśliwiec Jak-9M i przeszkolił innych bułgarskich pilotów w jego pilotażu. W 1947 r. został podpułkownikiem i dowódcą lotnictwa myśliwskiego, w 1949 roku szef szkolenia bojowego Sił Powietrznych komunistycznej Bułgarii, a w 1951 r. – pułkownikiem i zastępcą dowódcy obrony powietrznej^[1]. Jako były oficer carskiej Bułgarii, przeszkolony przez niemieckich urzędników wojskowych, on i jego żona, a także podlegli mi w czasie wojny oficerowie carscy byli stale obserwowani przez Komitet Bezpieczeństwa Państwa (w ramach operacji oznaczonej jako „FRITZ”) aż do jego zwolnienia z wojska w 1956 roku – bez prawa do stałej pracy i z niewielką jak na swój stopień emeryturą^[2].

Następnie był statystą w teatrze, muzealnikiem, pracownikiem hotelu i przewodnikiem po Monastyrze Rylskim^[1]. Jego jedyna wydrukowana książka pt. Nie branichme tebe, Sofija (bg. Ние бранихме тебе, София, pol. „Broniliśmy Cię, Sofio”) doczekała się pięciu wydań w języku bułgarskim i jednego w języku polskim w latach 1972–2018^[2]^[3]. Po przemianach politycznych w Bułgarii w 1992 r. został honorowo awansowany na generała majora rezerwy. Zmarł 13 marca 1997^[1]^[2].

Odznaczenia

Stojanow był pełnym kawalerem Orderu Waleczności i jedynym lotnikiem, który dostąpił tego zaszczytu. Pierwszy order otrzymał 7 sierpnia 1943 roku osobiście od cara Borysa III, co czyni go pierwszym bułgarskim oficerem II wojny światowej, który został nim odznaczony^[2]. W imieniu dowódcy Luftwaffe Reichsmarschalla Hermanna Göringa został odznaczony także niemieckim Krzyżem Żelaznym II klasy.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Десислава Стоичкова: Генерал- майор Стоян Стоянов в защита на българското небе. Национален военноисторически музей, 2009. [dostęp 2024-12-10]. (bułg.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f 110 години от рождението на Стоян Стоянов. Регионален исторически музей София, 12.03.2023. [dostęp 2024-12-10]. (bułg.).
↑ Messerschmitty nad Sofią. Księgarnia Odkrywcy. [dostęp 2024-12-10].

[militarymuseum-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Десислава Стоичкова: Генерал- майор Стоян Стоянов в защита на българското небе. Национален военноисторически музей, 2009. [dostęp 2024-12-10]. (bułg.).

[sofiahistorymuseum-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f 110 години от рождението на Стоян Стоянов. Регионален исторически музей София, 12.03.2023. [dostęp 2024-12-10]. (bułg.).

[3] Messerschmitty nad Sofią. Księgarnia Odkrywcy. [dostęp 2024-12-10].

[1]

[2]

[3]