Stylochaeton
 A–J, S–Z S. lancifolius, K–O S. natalensis, P–R S. angolensis | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina |
Zamioculcadoideae | ||
| Rodzaj |
Stylochaeton | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Stylochaeton Lepr. Ann. Sci. Nat., Bot., II, 2: 184 (1834) | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Stylochaeton hypogeum Lepr.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Stylochaeton Lepr. (dawniej Stylochiton Lepr.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny obrazkowatych, obejmujący 18 gatunków występujących w tropikalnej i południowej Afryce[4]. Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów στύλος (stylos – kolumna, w bot. szyjka słupka) i χιτών (chiton – szata) i odnosi się do zamknięcia kwiatów żeńskich listkami okwiatu do wysokości szyjki słupka[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Liście
- Roślina tworzy od jednego do kilku liści o blaszce lancetowatej do sercowatej, oszczepowatej lub strzałkowatej[7]. Katafile często wyraźnie nakrapiane[6].
- Kwiaty
- Rośliny jednopienne, tworzące od jednego do czterech kwiatostanów typu kolbiastego pseudancjum, częściowo poniżej poziomu podłoża lub na jego poziomie, często otoczonych katafilami. Pochwa kwiatostanu w dolnej części pękata, tworząca komorę, w górnej wąsko cylindryczna, lub cylindryczna na całej długości. Kwiaty żeńskie położone są w dolnej części kolby spiralnie lub w pojedynczym okółku. Położone wyżej kwiaty męskie oddzielone są od żeńskich nagą szczeliną, niekiedy z kilkoma prątniczkami, w przypadku niektórych gatunków odcinki pokryte kwiatami obu płci przylegają do siebie. Kwiaty męskie składają się z 2–7 pręcików[7], otaczających jałową, szczątkową zalążnię. Główki pręcików klinowato-jajowate, z równowąskimi pylnikami. Zalążnie płodnych kwiatów żeńskich jednokomorowe (sekcja Cyclogyne) lub 2-4-komorowe i niekompletne (sekcja Spirogyne). Zalążki anatropowe, wydłużone. Szyjki słupka długie, zakończone dyskowato-kulistym znamieniem[5]. Kwiaty obu płci otoczone są okwiatem, którego listki tworzą pojedynczą, filiżankowatą strukturę, wyraźniejszą u kwiatów żeńskich[6].
- Owoce
- Owocostan powstaje poniżej poziomu podłoża lub na jego poziomie. Składa się z mięsistych jagód[7].
- Gatunki podobne
- Przedstawiciele rodzajów zamiokulkas i Gonatopus, od których różnią się prostą blaszką liściową, listkami okwiatu zrośniętymi w filiżankowatą strukturę i zrośniętymi brzegami pochwy na wysokości komory[6].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Rozwój
- Wieloletnie hemikryptofity lub geofity ryzomowe[4], wiecznie zielone lub przechodzące okres spoczynku w porze suchej[7].
- Siedlisko
- Wilgotne lub suche lasy równikowe lub podrównikowe, sawanny[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
- Należy do monotypowego plemienia Stylochaetoneae[8], podrodziny Zamioculcadoideae, rodziny obrazkowatych (Araceae), rzędu żabieńcowców (Alismatales) w kladzie jednoliściennych (ang. monocots)[2].
- Do czasu opublikowania wyników badań filogenetycznych podrodziny Aroideae w 2008 r. rodzaj Stylochaeton był zaliczany do tej podrodziny. W trakcie badań ustalono, że rodzaj ten stanowi klad siostrzany rodzaju Gonatopus i wyłączenie go do podrodziny Zamioculcadoideae jest konieczne dla zachowania monofiletyczności podrodziny Aroideae[8].
- sekcja Spirogyne – kwiaty żeńskie położone spiralnie, zalążnie 2-4-komorowe, niepełne
- Stylochaeton angolensis Engl.
- Stylochaeton borumensis N.E.Br. in D.Oliver & auct. suc. (eds.)
- Stylochaeton natalensis Schott
- Stylochaeton puberulus N.E.Br. in D.Oliver & auct. suc. (eds.)
- Stylochaeton salaamicus N.E.Br. in D.Oliver & auct. suc. (eds.)
- sekcja Cyclogyne – kwiaty żeńskie położone w pojedynczym okółku, zalążnie jednokomorowe
- Stylochaeton grandis N.E.Br. in D.Oliver & auct. suc. (eds.)
- Stylochaeton hypogaeus Lepr.
- Stylochaeton kerensis N.E.Br. in D.Oliver & auct. suc. (eds.)
- Stylochaeton lancifolius Kotschy & Peyr.
- Stylochaeton zenkeri Engl.
- pozostałe gatunki (nieznane w czasie opublikowania pracy Englera)
- Stylochaeton bogneri Mayo
- Stylochaeton crassispathus Bogner
- Stylochaeton cuculliferus Peter
- Stylochaeton euryphyllus Mildbr.
- Stylochaeton kornasii Malaisse & Bamps
- Stylochaeton milneanus Mayo
- Stylochaeton oligocarpus Riedl
- Stylochaeton shabaensis Malaisse & Bamps
Zagrożenie i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Pięć gatunków z rodzaju Stylochaeton znajduje się w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych.
- Stylochaeton bogneri[9]
Kategoria: (EN) zagrożony B1ab(iii)+2ab(iii) ver 3.1
Rok oceny: 2006
Główne zagrożenie: Wycinanie lasów związane z wypalaniem węgla drzewnego i ekspansją obszarów rolniczych.
Ochrona: Stanowiska tego gatunku znajdują się na obszarach chronionych, w rezerwatach: Mailujanji, Shimba Hills, Kwamngumi i Segoma.
- Stylochaeton crassispathus[10]
Kategoria: (VU) narażony B1ab(iii)+2ab(iii);D2 ver 3.1
Rok oceny: 2006
Główne zagrożenie: Wycinanie lasów związane z wypalaniem węgla drzewnego.
Ochrona: Stanowiska tego gatunku znajdują się na obszarach chronionych, w rezerwatach: Selous i Kwambai.
- Stylochaeton euryphyllus[11]
Kategoria: (VU) narażony B2ab(iii) ver 3.1
Rok oceny: 2006
Główne zagrożenie: Wycinanie lasów związane z wypalaniem węgla drzewnego i ekspansją obszarów rolniczych.
Ochrona: Stanowisko tego gatunku znajduje się na obszarze chronionym rezerwaru Selous.
- Stylochaeton milneanus[12]
Kategoria: (VU) narażony B1ab(iii)+2ab(iii) ver 3.1
Rok oceny: 2006
Główne zagrożenie: Wycinanie lasów związane z wypalaniem węgla drzewnego i ekspansją obszarów rolniczych.
Ochrona: Stanowisko tego gatunku znajduje się na obszarze chronionym rezerwaru Kanga.
- Stylochaeton salaamicus[13]
Kategoria: (LC) najmniejszej troski ver 3.1
Rok oceny: 2006
Główne zagrożenie: Wycinanie lasów związane z wypalaniem węgla drzewnego i ekspansją obszarów rolniczych.
Ochrona: Stanowiska tego gatunku znajdują się w wielu obszarach chronionych, m.in. w rezerwatach Shimba, Tana River i Selous.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Rośliny jadalne
- Stylochaeton hypogaeus jest rośliną jadalną. W Ghanie i Burkina Faso jadane są kwiatostany tej rośliny. W Senegalu i Gwinei rośliny te dodawane są do piwa[14].
- Rośliny lecznicze
- W Beninie wywar z liści Stylochaeton hypogaeus podawany jest ciężarnym kobietom w celu stymulacji wzrostu płodu. W Ghanie rozgniecione, ugotowane kłącze tej rośliny stosowane jest na czyraki. Wywar z korzeni S. hypogaues oraz kory Anogeissus leiocarpa używany jest w leczeniu hemoroidów. W badaniu na szczurach wykazano, że ekstrakt wodny korzeni roślin tego gatunku wykazuje działanie przeciwzapalne[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-23] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-08-23]. (ang.).
- ↑ a b c d Rafael Govaerts, David G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. s. 1-560. [dostęp 2010-08-23]. (ang.).
- ↑ a b c Adolf Engler. Araceae-Aroideae. „Das Pflanzenreich”. 73, s. 29-39, 1920. A. Engler. (łac.).
- ↑ a b c d A. Haigh et al.: CATE Araceae: Stylochaeton Lepr.. 2009. [dostęp 2010-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-29)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f S.J. Mayo, J. Bogner i P.C. Boyce: Araceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. IV: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer, 1998, s. 52. ISBN 3-540-64061-4. (ang.).
- ↑ a b L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.).
- ↑ Eastern Arc Mountains, Coastal Forests CEPF Plant Assessment Project, Stylochaeton bogneri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-08-24] (ang.).
- ↑ Eastern Arc Mountains, Coastal Forests CEPF Plant Assessment Project, Stylochaeton crassispathus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-08-24] (ang.).
- ↑ Eastern Arc Mountains, Coastal Forests CEPF Plant Assessment Project, Stylochaeton euryphyllus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-08-24] (ang.).
- ↑ Eastern Arc Mountains, Coastal Forests CEPF Plant Assessment Project, Stylochaeton milneanus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-08-24] (ang.).
- ↑ Eastern Arc Mountains, Coastal Forests CEPF Plant Assessment Project, Stylochaeton salaamicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2010-08-24] (ang.).
- ↑ a b W.J. van der Burg: Stylochaeton hypogeum. W: G.J.H. Grubben (red.): Plant Resources of Tropical Africa. T. 2: Vegetables. Wageningen: Prota Foundation, 2004, s. 516-517. ISBN 90-5782-147-8. (ang.).