Supernowa Refsdala
| |
| Odkrywca |
Patrick Kelly (GLASS) |
|---|---|
| Data odkrycia |
11 listopada 2014 |
| Dane obserwacyjne (J2000) | |
| Typ supernowej |
Ia |
| Gwiazdozbiór |
Lwa |
| Rektascensja |
11h 49m 35.09s |
| Deklinacja |
+22° 24′ 10.9″ |
| Odległość |
9,3 mld l.ś. |
| Charakterystyka fizyczna | |
Supernowa Refsdala (SN HFF14Ref) – supernowa typu Ia odkryta w 2014. Jest to pierwszy obiekt tego typu widziany wielokrotnie dzięki soczewkowaniu grawitacyjnemu i którego wybuch mógł być obserwowany wielokrotnie dzięki temu samemu zjawisku.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa obiektu pochodzi od nazwiska norweskiego astronoma Sjura Refsdala, który w 1964 jako pierwszy zaproponował używanie zwielokrotnionych dzięki soczewkowaniu grawitacyjnemu obrazów supernowych do badania rozszerzania się Wszechświata[1].
Odkrycie
[edytuj | edytuj kod]Odkrycia dokonano w ramach programu Grism Lens Amplified Survey from Space (GLASS) analizującego zdjęcia zrobione przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a[2]. Odkrywcą był doktor Patrick Kelly z University of California, który 11 listopada 2014 „ku swojemu całkowitemu zaskoczeniu” zobaczył poczwórnie zogniskowany obraz supernowej[1].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Z Ziemi widać zwielokrotniony, poczwórny obraz supernowej, co jest spowodowane zagięciem światła emitowanego przez supernową przez masywną gromadę galaktyk położoną pomiędzy Ziemią a supernową[1]. Gromada galaktyk MACS J1149.6+2223 jest odległa o około pięć miliardów lat świetlnych od Ziemi, a leżąca za nią supernowa położona jest około 9,3 miliardów l.ś. od Ziemi[2]. Supernowa należy najprawdopodobniej do typu Ia[3]. Soczewkowanie obrazu supernowej nie tylko zwielokrotniło jej obraz, ale także znacznie ją rozjaśniło – jej obrazy są około 20 razy jaśniejsze, niż gdyby supernowa była oglądana bezpośrednio[1].
Zwielokrotniony, poczwórny obrazy supernowej tworzy rzadko spotykany Krzyż Einsteina[1]. Wybuch supernowej pojawił się na niebie już trzykrotnie – w 1995, w 2014 i w 2015[4]. Jest to spowodowane różnicą w czasie, z jaką na Ziemię dociera promieniowanie supernowej lecące ścieżkami zniekształconymi przez masywną gromadę galaktyk[1]. Data ostatniego pojawienia została wcześniej obliczona teoretycznie i zjawisko rzeczywiście zostało zaobserwowane zgodnie z obliczeniami[4]. Jest to pierwszy przypadek w historii astronomii, w którym udało się przewidzieć obserwację supernowej[4].
Stała Hubble'a
[edytuj | edytuj kod]W 2023 r., analizując soczewkowanie grawitacyjne supernowej Refsdala, wyliczono wartość stałej Hubble'a jako 66,6 (km/s)/Mpc[5][6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f SN Refsdal: Hubble Spots Four Magnified Images of Same Supernova. sci-news.com, 2015-03-06. [dostęp 2015-03-06]. (ang.).
- ↑ a b Hubble Sees Supernova Split into Four Images by Cosmic Lens. hubblesite.org, 2015-03-06. [dostęp 2015-03-06]. (ang.).
- ↑ Patrick L. Kelly i inni, Multiple images of a highly magnified supernova formed by an early-type cluster galaxy lens, „Science”, 347 (6226), 2015, s. 1123–1126, DOI: 10.1126/science.aaa3350, arXiv:1411.6009v3 [dostęp 2023-05-12] (ang.).
- ↑ a b c Hubble captures first-ever predicted exploding star. spacetelescope.org, 2015-12-16. [dostęp 2015-12-18]. (ang.).
- ↑ Piotr Cieśliński, Z jaką prędkością rozszerza się Wszechświat? Krzyż Einsteina dał odpowiedź [online], Gazeta Wyborcza, 12 maja 2023 [dostęp 2023-05-12].
- ↑ Patrick L. Kelly i inni, Constraints on the Hubble constant from Supernova Refsdal’s reappearance, „Science”, 2023, eabh1322, DOI: 10.1126/science.abh1322 [dostęp 2023-05-12] (ang.).