Synagoga Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu

Synagoga Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu
	nr rej. A-725/97 z 4.08.1997
Państwo	Polska
Miejscowość	Oświęcim
Budulec	murowana
Data budowy	ok. 1913–1918
Data likwidacji	II wojna światowa
Tradycja	ortodoksyjna
	Położenie na mapie Oświęcimia Synagoga Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu
	Położenie na mapie Polski Synagoga Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Synagoga Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu
	Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego Synagoga Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu
	50°02′24″N 19°13′12″E/50,040000 19,220000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Synagoga Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu (z hebr. Bractwa Studiujących Misznę) – synagoga typu bet midrasz znajdująca się w Oświęcimiu, przy placu księdza Jana Skarbka 5, dawniej zwanego placem Szpitalnym oraz ulicą Kościelną.

Historia

Koncepcje budowy synagogi narodziły się zapewne zaraz po zarejestrowaniu w 1893 roku bractwa Chewra Lomdei Misznajot. Pierwotnie członkowie tego stowarzyszenia modlili się w synagodze chasydów z Chrzanowa. W 1912 roku bractwo odkupiło posesję położoną przy placu Szpitalnym od małżeństwa Józefa i Gizeli Glassów. Już w 1913 roku rozpoczęto starania mające na celu budowę synagogi oraz siedziby stowarzyszenia^[1].

Synagoga funkcjonowała już od co najmniej września 1918 roku do czasu wkroczenia wojsk niemieckich do Oświęcimia w 1939 roku. W jednym z pomieszczeń synagogi urządzono salę do studiowania Talmudu.

Podczas II wojny światowej, Niemcy zdewastowali wnętrze synagogi i urządzili w niej magazyn amunicji. Po wkroczeniu do Oświęcimia wojsk sowieckich synagoga powróciła do swojej oryginalnej funkcji i służyła małej, lokalnej społeczności żydowskiej. Jednak do 1955 roku prawie wszyscy Żydzi oświęcimscy wyjechali z miasta, a bożnica pozostała opuszczona. Wówczas prawdopodobnie zostało wywiezione całe wyposażenie wnętrza. W 1977 roku budynek synagogi został przejęty przez Skarb Państwa i od tego czasu znajdowała się w nim m.in. hurtownia dywanów (1992–1997)^[2].

W marcu 1998 roku na mocy ustawy z 1997 roku o restytucji mienia żydowskiego, synagoga jako pierwszy obiekt żydowskiego kultu religijnego został zwrócony Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Bielsku-Białej i następnie w czerwcu 1998 roku przekazany Auschwitz Jewish Center Foundation. Dzięki fundacji od 8 listopada 1999 roku w budynku przeprowadzono gruntowny remont, który zakończył się 26 lipca 2000 roku. Dzięki niemu bożnica odzyskała swój dawny oryginalny wygląd^[2]^[3].

12 września 2000 roku nastąpiło uroczyste otwarcie synagogi dla celów religijnych oraz edukacyjnych^[3], wprowadzenie zwojów Tory, przekazanej przez gminę żydowską w Great Neck oraz przybicie mezuzy. W dawnym babińcu otworzono ekspozycję muzealną poświęconą Żydom oświęcimskim. W sąsiednim budynku bezpośrednio połączonym z bożnicą swoją siedzibę ma Centrum Żydowskie w Oświęcimiu, którego częścią jest Muzeum Żydowskie, od września 2006 roku stowarzyszone z Muzeum Dziedzictwa Żydowskiego w Nowym Jorku^[4].

Architektura

Budynek

Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. Wewnątrz znajduje się większa prostokątna główna sala modlitewna z bogatym drewnianym wyposażeniem, m.in. rzeźbionym w drewnie Aron ha-kodesz, bimą oraz ławami. Na ścianie zachodniej znajduje się malutka biblioteczka z żydowskimi książkami do nabożeństwa. Całość oświetla duży żyrandol^[5].

Od strony północnej znajduje się mniejsze pomieszczenie w którym dawniej znajdował się babiniec, połączony z salą główną małymi oknami. Na zachodniej i południowej ścianie pomieszczenia zachował się mały kawałek oryginalnego malowidła, w postaci gzymsu. Na poddaszu dawniej mieściło się pomieszczenie do studiowania Talmudu. Pierwotnie do głównej sali modlitewnej wchodziło się przez osobne drzwi w ścianie południowej. Synagoga posiada nieregularnie rozmieszczone okna, część znajdująca się na ścianach wschodniej i zachodniej jest półokrągle zakończona, a na południowej zakończona łukiem odcinkowym. Całość jest przykryta dwuspadowym dachem^[1].

Wnętrze

W części dla mężczyzn zachowały się dwie zabytkowe tablice^[1]. Pierwsza z 1907 roku, umieszczona po prawej stronie Aron ha-kodesz nie pochodzi z synagogi Chewra Lomdei Misznajot. Przypuszczalnie została w niej umieszczona przez ocalałych z Zagłady oświęcimskich Żydów, tuż po II wojnie światowej:

„Wiedz przed kim stoisz. Przed Królem Królów nad Królami – Świętym [Bogiem] JHWH – Błogosławiony On. Zawsze mam Boga przed sobą. To dar kobiety Hindy Cweth [Niech Żyje] ku czci Wszechobecnego i ku pamięci jej zmarłego męża. Nasz nauczyciel i rabin Szlomo Zalman Pelcman [Błogosławionej Pamięci] z miasta Kęty w roku 667 [=1907] według skróconej rachuby czasu.”

Druga z 1928 roku, umieszczona na mechicy upamiętnia urzędników bożnicy:

„Ten dom modlitwy (Bet midrasz) został zbudowany (dedykowany) pamięci gebbaim (administratorów, opiekunów lub dozorców synagogi) – Jakira Singera (Zyngera) [Niech Żyje], Chaima Goldsteina (Goldsztajna) [Niech Żyje], Altera Neuberga (Nojberga) [Niech Żyje] w roku 5688 (= 1928) według dużej rachuby czasu”. Stanowi ona zarazem jedyny autentyczny element z przedwojennego wystroju synagogi.

Synagoga jest obiektem, który stanowi wartość zabytkową. Została ona wpisana do krajowego rejestru zabytków nieruchomych pod numerem A-725/97 w dniu 4 sierpnia 1997 roku.^[1]