Szarża pod Rokitną

Szarża pod Rokitną

I wojna światowa, front wschodni
Wojciech Kossak: Szarża pod Rokitną (1934)
Czas	13 czerwca 1915
Miejsce	Rokitna, Gubernia besarabska
Terytorium	Imperium Rosyjskie
Przyczyna	austro-węgierska „ofensywa wyprzedzająca”
Wynik	pyrrusowe zwycięstwo Austro-Węgier
Strony konfliktu
Austro-Węgry  Imperium Rosyjskie
Dowódcy
Zbigniew Dunin-Wąsowicz † nieznani
Siły
73 ułanów nieznane
Straty
17 zabitych, 22 rannych, 8 w niewoli nieznane
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Szarża pod Rokitną – szarża ułanów 2 szwadronu II Brygady Legionów Polskich podczas I wojny światowej w dniu 13 czerwca 1915.

Sytuacja strategiczna

Na wiosnę 1915 roku II Brygada Legionów uległa reorganizacji. Została podzielona na trzy grupy taktyczne pod dowództwem odpowiednio majora Januszajtisa, pułkownika Hallera i podpułkownika Roji. 1 kwietnia dowódcą II Brygady mianowano Austriaka Ferdynanda Küttnera, 16 dni później oddziały polskie zostały skierowane na pogranicze Bukowiny i Besarabii. Zostały podporządkowane generałowi Ignazowi Edlerowi von Korda(inne języki)^[a]. 3 pułk piechoty Legionów pod dowództwem płk Zygmunta Zielińskiego został rozlokowany na odcinku frontu pomiędzy wsiami Dobronowce i Toporowce. Artyleria w Bałamutówce, ułani 3 szwadronu w rejonie Rarańczy, a 2 szwadron w oddalonej o około 10 kilometrów miejscowości Kotul-Ostrica. W pierwszych dniach czerwca została przeprowadzona reorganizacja 2 i 3 szwadronu ułanów w II dywizjon kawalerii legionowej. Dowództwo nad dywizjonem powierzono rotmistrzowi Zbigniewowi Dunin-Wąsowiczowi. Dowódcą 2 szwadronu został porucznik Jerzy Topór-Kisielnicki, a 3 szwadronu porucznik Juliusz Klasterski.

Przebieg szarży

„Nasz Wąsowicz, chłop morowy,
Zbił Moskali w Cucyłowej.

Odznaczył się szwadron drugi,
Wrażej krwi on przelał strugi.

       Pieśń szwadronu Wąsowicza^[1]

12 czerwca 1915 roku oddziały II Brygady działały w rejonie wsi Rokitna (obecnie Ukraina). Z polskimi oddziałami sąsiadowały oddziały związku taktycznego pułkownika D. Pappa z prawej strony, a od lewej oddziały 42 Dywizji Piechoty. Rozpoczął się wspólny atak w celu zdobycia zajmowanych przez Rosjan pozycji w okolicy wsi Rokitna. Pomimo zaciekłych walk wojska austriackie i polskie nie osiągały założonych celów strategicznych. 13 czerwca w godzinach przedpołudniowych pozycjom 42 Dywizji zaczęły zagrażać nacierające oddziały rosyjskie. Około południa do dywizjonu ułanów powrócił rtm. Dunin-Wąsowicz, który został wezwany do szefa sztabu II Brygady kapitana Vagasa. W celu wyparcia oddziałów rosyjskich z pozycji we wsi Rokitna oba szwadrony dywizjonu miały zaatakować z lewej flanki, wspierając piechotę szturmującą potrójne okopy rosyjskie.

Rtm. Zbigniew Dunin-Wąsowicz osobiście poprowadził swoich ułanów do walki. Po przekroczeniu bagnistych brzegów rzeczki Rokitnianki, Dunin-Wąsowicz skierował 3 szwadron do odwodu, a ze szwadronem 2. ruszył do ataku. W ciągu około 13 minut ułani przedarli się przez 3 linie wroga. W ataku wzięło udział 62 ułanów. Poległo 15, 3 kolejnych zmarło z ran, 27 zostało rannych, 6 trafiło do niewoli, 2 zaginęło w akcji, 6 wróciło do własnych pozycji cało i zdrowo^[2]. Szarża nie została wykorzystana. Oddziały piechoty w niedostatecznym stopniu wsparły ułanów. Jednak mimo odparcia szarży nocą oddziały rosyjskie opuściły swoje pozycje i wycofały się^[3].

Skład 2 szwadronu w chwili szarży^[4]

Rotmistrz Zbigniew Dunin-Wąsowicz

• 1. Zbigniew Dunin-Wąsowicz, rotmistrz, komendant II dywizjonu – † poległ
• 2. Jerzy Topór-Kisielnicki, porucznik, komendant 2 szwadronu – † poległ
• 3. Roman Prawdzic-Włodek, porucznik, zast. komendanta dywizjonu – † poległ
• 4. Marian Fąfara, porucznik, oficer prowiantowy – ranny
• 5. Tadeusz Adamski (ułan), wachmistrz szwadronowy – † poległ
• 6. Władysław Nowakowski, wachmistrz służbowy – † poległ

I pluton

• 7. Stanisław Sokołowski, komendant plutonu, wachmistrz – ranny
• 8. Karol Karasiński, kapral – † poległ
• 9. Józef Szperber^[b], kapral – ranny
• 10. Stanisław Ejzerman, kapral (na bocznym patrolu) – ranny
• 11. Michał Majda, ułan – † poległ
• 12. Antoni Zwatschke, ułan – † poległ
• 13. Jan Metschke^[c], ułan – ranny, w niewoli, potem odbity
• 14. Kazimierz Prokop, ułan – ranny, w niewoli
• 15. Józef Krawczyński^[d], ułan – ranny
• 16. Antoni Rothkeel, ułan – ranny
• 17. Stanisław Kamiński, ułan – ranny
• 18. Józef Sala, ułan – ranny
• 19. Jan Beresz, ułan – ranny
• 20. Tadeusz Wojciechowski, ułan (na bocznym patrolu) – ranny
• 21. Jan Bylica, ułan – koń raniony

II pluton

• 22. Zygmunt Jagrym-Maleszewski, komendant wachmistrz – ranny, w niewoli, po amputacji nogi wymieniony jako inwalida
• 23. Mieczysław Chwalibóg^[e], kapral – ranny, w niewoli
• 24. Tadeusz Brincken, kapral – ranny
• 25. Stefan Liszko, kapral – koń padł
• 26. Bronisław Łuszczewski, ułan – † poległ
• 27. Eugeniusz Potok-Łada, ułan – † poległ
• 28. Stanisław Kułakowski, ułan – ranny
• 29. Edward Ściborowski, ułan – ranny
• 30. Jerzy Kuszel ps. „Franciszek Skowron”, ułan
• 31. Jan Chwalibóg, ułan
• 32. Tadeusz Łękawski, ułan
• 33. Stanisław Wołoszyn, ułan
• 34. Stanisław Piątkowski, ułan – koń padł
• 35. Władysław Lipczyk, ułan
• 36. Tadeusz Olchowa, ułan

III pluton

• 37. Stanisław Rostworowski, komendant wachmistrz (komendant bocznego patrolu)
• 38. Jerzy Bolesław Świdziński, plutonowy – kontuzjowany, koń padł
• 39. Karol Krzysztof Bokalski, kapral – ranny
• 40. Stanisław Grekowicz, kapral – koń ranny
• 41. Jerzy Oskierka-Kramarczyk, kapral – koń padł
• 42. Władysław Turski, kapral – koń padł
• 43. Bolesław Kubik, ułan – † poległ
• 44. Jerzy Rakowski, ułan – † poległ
• 45. Tadeusz Starczewski ps. „Wincenty Rawski”^[5], ułan – † poległ
• 46. Władysław Tworkowski, ułan – † poległ
• 47. Mikołaj Szysz, ułan – † poległ
• 48. Władysław Sierhiejewicz, ułan – †29 VI 1915 w Czerkasach z ran
• 49. Stanisław Szczepan, patrolowy – ranny
• 50. Wojciech Mazur, ułan – ranny
• 51. Jan Raszowski, ułan
• 52. Stanisław Różyc, ułan
• 53. Stanisław Tylicki, ułan – koń padł
• 54. Jan Szymański, ułan – koń padł
• 55. Karol Dobrzański, kapral (na bocznym patrolu)
• 56. Stanisław Wiącek

IV pluton

• 57. Bolesław Dunin-Wąsowicz, komendant wachmistrz – kontuzjowany
• 58. Józef Sztembartt (Stembarth lub Sztembarth^[6][7]), kapral, ranny, † zmarł wskutek powikłań po odniesionych ranach 5 października 1936 roku^[8]
• 59. Emil Garbaczewski, patrolowy – ranny, w niewoli
• 60. Bazyli Janiszyn, ułan – † zmarł z ran
• 61. Michał Firlit, ułan – ranny
• 62. Antoni Łabęcki^[f], ułan – ranny w niewoli
• 63. Andrzej Jakubowicz, ułan – ranny w niewoli, potem odbity
• 64. Roman Senowski^[9][10], ułan – ranny
• 65. Jan Stachura, ułan – ranny
• 66. Tadeusz Polański, ułan – koń padł
• 67. Piotr Skawiński, ułan
• 68. Adolf Zamoyski, ułan
• 69. Stanisław Lubicz, wachmistrz tytularny (na bocznym patrolu)
• 70. Adam Kossowski^[g], kapral (na bocznym patrolu)
• 71. Hieronim Sługocki, ułan (na bocznym patrolu)
• 72. Sylwester Mechedin (Mihden), ułan - ranny

Po szarży

Pogrzeb poległych ułanów.

15 czerwca 1915 roku w Rarańczy na miejscowym cmentarzu odbył się pogrzeb 15 poległych w szarży ułanów. Na trumnie Zbigniewa Dunin-Wąsowicza przykrytej czerwonym suknem z wyszytym na nim orłem polskim położono ułańskie czako i złamaną szablę. Po uroczystościach odprawionych przez księdza Józefa Panasia i przemowach uczestnika szarży wachmistrza Sokołowskiego i porucznika Kordeckiego odśpiewano Boże coś Polskę i złożono trumny do wspólnej mogiły. Szarża szybko stała się tematem medialnym, informacja o wydarzeniu została rozpropagowana przez prasę polską, a następnie stała się tematem literackim i malarskim. Została opisana m.in. w książce "Legiony w boju" napisanej przez Bertolda Merwina i wydanej w 1915^[2] oraz w książce "Bohaterstwo Legionów" autorstwa Stanisława Rostworowskiego wydanej w 1916^[2]. W okresie powojennym mogiły ułanów 2 szwadronu znalazły się poza granicami kraju w Rumunii. Po nawiązaniu kontaktów pomiędzy 2 Pułkiem Ułanów a 11 Pułkiem Huzarów Rosiori od 1918 roku to oni opiekowali się grobami polskich legionistów w Rarańczy.

Na mocy porozumienia między Rzecząpospolitą a Rumunią w lutym 1923 roku przeprowadzono ekshumację zwłok, które przewieziono do kraju. 25 lutego 1923 roku odbył się w Krakowie uroczysty pogrzeb poległych w szarży ułanów, tj. rtm Zbigniewa Dunina-Wąsowicza i 14 żołnierzy z 2 szwadronu^[11][12]. Brał w nim między innymi udział Józef Piłsudski oraz biskup Adam Stefan Sapieha. Piłsudski udekorował trumny orderami Virtuti Militari V klasy. Po uroczystościach na Rynku kondukt żałobny udał się na Cmentarz Rakowicki. Tutaj do zgromadzonych przemawiali ksiądz Władysław Antosz, dawny kapelan legionowy, płk Janusz Maleszewski, uczestnik szarży oraz generał Stanisław Szeptycki, który w imieniu Piłsudskiego udekorował Orderami Virtuti Militari tych uczestników szarży, którzy nie byli odznaczeni wcześniej. W dwa lata później odsłonięto pomnik na grobie ułanów^[13][14].

Upamiętnienie

Pomnik na Cmentarzu Rakowickim.

W 1915 w Wiedniu został wybity medal upamiętniający szarżę pod Rokitną, zaprojektowany przez Jana Raszkę, na którego awersie widnieją popiersia rtm. Zbigniewa Wąsowicza, por. Kisielnickiego i por. Włodka^[15].

W przeddzień 17 rocznicy szarży, 12 czerwca 1932 w Rarańczy odbyło się odsłonięcie pomnika upamiętniającego poległych tam legionistów^[16].

Na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie został ustanowiony pomnik upamiętniający poległych w bitwie, zaprojektowany przez Józefa Gałęzowskiego^[17].

Edmund Słuszkiewicz był autorem sztuki scenicznej pt. Rokitna – Nowa Samosierra, zrealizowanej w formie słuchowiska radiowego we Lwowie w 1938 roku.

Szarża pod Rokitną stała się kanwą dla jednej z piosenek legionowych tzw. „Pieśni Szwadronu Wąsowicza”^[18], w której upatruje się korzeni późniejszych popularnych kupletów dwuwierszowych opisujących w humorystyczny sposób wojenne losy poszczególnych polskich pułków kawaleryjskich tzw. „Żurawiejek”^[1]. Szarża jest także wspominana w zwrotce pieśni "Czerwone maki na Monte Cassino" - choć w niektórych publikowanych wersjach fragment "Jak ci spod Rokitny sprzed lat" jest zastąpiony słowami: "Jak ci spod Racławic sprzed lat"^[19].

Walki pod Rokitną zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic, w okresie II RP i po 1990 "ROKITNA 13 VI 1915".

20 września 2019 miała miejsce premiera filmu Legiony w reżyserii Dariusza Gajewskiego, w którym wiernie odtworzono szarżę pod Rokitną^[20].

W Warszawie, na Żoliborzu, znajduje się ulica "Bitwy pod Rokitną".

W Krakowie znajdują się dwie nazwy ulic upamiętniające szarżę: ul. rtm. Zbigniewa Dunin-Wąsowicza^[21] i ul. Rokitniańska^[22].

Uwagi

1. Dowódcy XI Korpusu austro-węgierskiego, wchodzącego w skład grupy generała Karola Pflanzer-Baltina.
2. Artysta malarz, w WP zweryfikowany z datą 1 czerwca 1919 do stopnia rotmistrza. Służył w 2 Pułku Szwoleżerów Rokitańskich, od 1923 roku w rezerwie.
3. W Wojsku Polskim zweryfikowany do stopnia rotmistrza.
4. Krawczyński Józef – wzięty do niewoli rosyjskiej. Mianowany majorem Wojska Polskiego od 1 czerwca 1919 roku. Służył w 24 Pułku Piechoty w Łucku. W 1925 roku przeszedł w stan spoczynku.
5. Wzięty do niewoli rosyjskiej. Przebywał w obozie jenieckim, z którego po wydostaniu się zaciągnął się do 5 Dywizji Strzelców Polskich na Syberii. W styczniu 1920 roku pod Krasnojarskiem dostał się do niewoli bolszewickiej. Powrócił do Polski w 1922 r.
6. Porucznik łączności Antoni Łabęcki ur. 13 stycznia 1897 roku w Tarnowie, zginął śmiercią lotnika 27 czerwca 1922 roku w Bydgoszczy.
7. Wkrótce po szarży został mianowany porucznikiem.

Przypisy

1. Witold Sienkiewicz „Bojowo i lirycznie”, Demart S.A 2010, ISBN 978-83-7427-586-6.
2. MateuszM. Drożdż MateuszM., Krakowskie szable pod Rokitną, "Nasza Historia" nr 6 (19), czerwiec 2015 . Brak numerów stron w książce
3. MateuszM. Drożdż MateuszM., Krakowskie szable pod Rokitną, "Nasza Historia" nr 06 (19), czerwiec 2015 . Brak numerów stron w książce
4. Na podstawie Stanisław Rostworowski Nie Tylko Pierwsza Brygada (1914-1918) Z Legionami na bój P.W. EGROSS – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1993.
5. Tadeusz Starczewski. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2019-05-19].
6. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 270, 1039.
7. Po powrocie z leczenia do Legionów mianowany podporucznikiem.
8. Nekrologi. „Kurier Warszawski”. 275, s. 8, 1936-10-07. Warszawa. 
9. Ppor. Roman Senowski poległ 26 kwietnia 1920 podczas zdobywania dworca w Koziatynie (zobacz Zagon na Koziatyn) Nowości Illustrowane 1920 nr 21 s. 9 (zdjęcie) [1]
10. Lista strat 1934 ↓, s. 777.
11. Pogrzeb bohaterów rokitniańskich w Krakowie. „Nowości Illustrowane”. Nr 8, s. 2, 24 lutego 1923. 
12. Pogrzeb bohaterów z pod Rokitny. „Nowości Illustrowane”. Nr 9, s. 2, 3 marca 1923. 
13. Pogrzeb bohaterów rokitańskich w Krakowie Nowości Illustrowane 1923 nr 8 s. 8 [2]
14. Pogrzeb bohaterów spod Rokitny Nowości Illustrowane 1923 nr 9 s. 1-3 ( zawiera zdjęcia)[3]
15. Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 39. ISBN 83-919305-8-0.
16. Rocznica szarży pod Rokitną. Odsłonięcie pomnika. „Kurjer Poranny”. Nr 163, s. 1, 13 czerwca 1932. 
17. Cmentarz Rakowicki w Krakowie. swiat-kamienia.pl. [dostęp 2015-03-29].
18. Witold Ślusarski „Ostrogami dzwoń”, Unia-Press, Warszawa 1992.
19. Czerwone maki na Monte Cassino [online], Śpiewnik Niepodległości [dostęp 2022-09-05]  (pol.).
20. Legiony (2019). Filmweb. [dostęp 2019-09-22].
21. Dunin-Wąsowicza Zbigniewa, rtm. Kraków (Kraków-Krowodrza), Ulica, 30-112 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2022-09-05]  (pol.).
22. Rokitniańska Kraków (Kraków-Śródmieście), Ulica, 31-409 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2022-09-05]  (pol.).

Bibliografia

• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
• August Krasicki: Dziennik z kampanii rosyjskiej 1914-1916. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1988. ISBN 83-211-1000-2. Brak numerów stron w książce
• Stanisław Jan. Rostworowski: Nie tylko Pierwsza Brygada (1914-1918) – Z Legionami na bój. Warszawa: P. W. EGROS – Oficyna Wydawnicza, 1993. ISBN 83-85253-05-X. Brak numerów stron w książce
• Andrzej CzesławA.C. Żak Andrzej CzesławA.C., Rokitna 1915, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994, ISBN 83-11-08294-4, OCLC 69461342 . Brak numerów stron w książce
• Wacław Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905-1918. Warszawa: "Wolumen" (przedruk z 1935 roku), 1990. ISBN 83-85218-00-9. Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Rokitna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 704 .
• Artykuł o Szarży pod Rokitną. [dostęp 2012-12-30].