Szczodrzyk czerniejący

Szczodrzyk czerniejący
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

Cytisus

Gatunek

szczodrzyk czerniejący

Nazwa systematyczna
Cytisus nigricans L.
Sp. Pl.: 739 (1753)[3]
Synonimy
  • Calophaca nigricans (L.) B.Fedtsch.
  • Cytisus virgatus Salisb.
  • Genista nigricans (L.) Scheele
  • Laburnum nigricans (L.) J.Presl
  • Lembotropis nigricans (L.) Griseb.[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Szczodrzyk czerniejący, szczodrzeniec czerniejący[4] (Cytisus nigricans L.) – gatunek rośliny z rodziny bobowatych (Fabaceae). Występuje w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej[3]. W Polsce rośnie w południowej części kraju, sporadycznie i raczej tylko zawlekany na północy. Zasiedla miejsca widne, zarówno lasy, jak i tereny otwarte. Jest trujący.

Pędy czernieją podczas suszenia (stąd nazwa)[5].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek występuje na obszarze Europy od Niemiec i Szwajcarii na zachodzie po wschodnią, europejską część Rosji, przy czym w Rosji rośnie na rozproszonych i izolowanych obszarach w górnej części dorzecza Wołgi. Północna granica zasięgu biegnie przez Niemcy, Polskę i Białoruś. Na południu gatunek sięga po północne Włochy i północną Grecję[3][6].

W Polsce gatunek znany jest z licznych stanowisk w południowej części kraju. Skupiają się one głównie w południowej części lubuskiego, zachodniej i środkowej dolnośląskiego oraz w pasie wyżyn od Wyżyny Śląskiej po Roztocze. Stanowiska położone na północy – w kujawsko-pomorskim i zachodniopomorskim wskazywane są jako powstałe w wyniku zawleczenia lub wątpliwe[6][7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Bezbronny krzew o pędach podnoszących się i wyprostowanych, osiągających od 30 do 100[6], rzadko do 200 cm wysokości[8][5]. Młode pędy są srebrzysto, przylegająco owłosione, starsze są nagie. Włoski są charakterystyczne – dwuramienne[6]. Gałązki są delikatnie żeberkowane – prawie obłe[5].
Liście
Skrętoległe i trójlistkowe, z listkami eliptycznymi lub odwrotnie jajowatymi, osiągającymi ok. 3 cm długości i 1 cm szerokości. Końce listków są tępe lub zaostrzone, często z wyciągniętym koniuszkiem. Wierzch blaszki jest nagi i ciemnozielony, natomiast spód pokryty przylegającymi włoskami[6][5]. Ogonki liściowe osiągają od 8 do 19 mm długości[5].
Kwiaty
Zebrane po 15–60 w prosto wzniesione grona na szczytach pędów tegorocznych[6], osiągające długość do 20 cm[5]. Kwiaty wyrastają na szypułkach długości 3–7 mm, bez przysadek, ale z trwałymi, nitkowatymi podkwiatkami. Kielich jest dzwonkowaty, dwuwargowy, o długości ok. 3–4 mm. Górna warga jest dwuząbkowa i krótka, dolna jest trójząbkowa i wyraźnie dłuższa. Korona kwiatu jest żółta, naga, o długości do 11 mm, o budowie typowej dla kwiatu motylkowego. Blaszka żagielka jest odgięta ku górze, jajowata do okrągłej, o krótkim paznokciu, osiągającym do 2 mm długości. Łódeczka jest krótsza od żagielka, wygięta i ostro zakończona. Skrzydełka są zaś dłuższe od żagielka[6][5].
Owoce
Strąki do ok. 3 cm długości i 0,5 cm szerokości, przylegająco owłosione. Zawierają do 8 nasion[5]. Nasiona mają barwę od jasnobrunatnej do czarnej[6] i średnicę ok. 2,5 mm[5].
  • Liść
    Liść
  • Kwiatostan
    Kwiatostan
  • Owoce
    Owoce
  • Nasiona
    Nasiona

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek zaliczany jest do rodzaju Cytisus[3][9] jako sekcja Lembotropis[10] lub wyodrębniany w monotypowy rodzaj Lembotropis[4]. Takson jest blisko spokrewniony z resztą gatunków zaliczanych do Cytisus, ale jego pozycja taksonomiczna opisywana jest jako problematyczna. Bliskie pokrewieństwo wskazują badania molekularne, zarówno nad DNA plastydowym, jak i zawartym w jądrze komórkowym oraz białkami zapasowymi nasion. Z kolei wyróżniają go od reszty zaliczanych tu gatunków specyficzne cechy morfologiczne – budowa kielicha, kwiatostanu i dwudzielne włoski[10]. Sytuowany jest w efekcie jako siostrzany gatunek pozostałych zaliczanych do rodzaju Cytisus s.l. lub jako siostrzany, ale już odrębny rodzaj[10]. We współczesnych bazach taksonomicznych dominuje pierwsze ujęcie[3][9][11].

Do rodzaju (lub sekcji) Lembotropis zaliczano także Lembotropis emeriflora[6] (występujący we Włoszech i Szwajcarii), ale gatunek ten okazał się zagnieżdżony w obrębie sekcji Cytisus sect. Cytisus i współcześnie określany jest jako Cytisus emeriflorus[10][12].

W obrębie gatunku obok podgatunku nominatywnego C. nigricans subsp. nigricans wyróżnia się subsp. atratus (Schur) Nyman, występujący w południowo-wschodniej Europie (od Włoch po Grecję i Bułgarię)[3]. Różni się od typu bardziej kseromorficzną budową – mniejszymi rozmiarami i silniejszym owłosieniem[6]. Podgatunek nominatywny jest mało zmienny, nie wyróżnia się w jego obrębie odmian[6].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-09-22] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-09-22] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Cytisus nigricans L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-22].
  4. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 107, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. ↑ a b c d e f g h i j W. Szafer, B. Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. VIII. Warszawa: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1959, s. 24.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l Jerzy Zieliński, Rodzaj Cytisus L. s.l. w Polsce, „Arboretum Kórnickie”, 20, 1975, s. 96-103.
  7. ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 326, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  8. ↑ a b c d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 259-260. ISBN 83-01-14342-8.
  9. ↑ a b Taxon: Cytisus nigricans L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-22].
  10. ↑ a b c d Giovanni Cristofolini, Angelo Troìa. A reassessment of the sections of the genus Cytisus Desf. (Cytiseae, Leguminosae). „Taxon”. 55, 3, s. 733–746, 2006. (ang.). 
  11. ↑ Cytisus nigricans L.. [w:] The World Flora Online [on-line]. [dostęp 2022-09-22].
  12. ↑ Cytisus emeriflorus Rchb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-22].