Sōji-ji

Sōji-ji 總持寺
Morooka-dera
	; Jeden z budynków klasztoru
Państwo	Japonia
Miejscowość	Jokohama (obecnie)
Rodzaj klasztoru	klasztor buddyjski
Właściciel	Sōtō
Prowincja	Prefektura Kanagawa
Typ zakonu	męski
Liczba zakonników	ok. 200
Założyciel klasztoru	Keizan Jōkin
Materiał budowlany	drewno, cegła, kamień
Data budowy	740; 1321
Data zamknięcia	1898 (Półwysep Noto)
Data reaktywacji	1911 (Yokohama)
	Położenie na mapie Japonii Sōji-ji 總持寺
	35°30′27″N 139°40′14″E/35,507556 139,670583
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Sōji-ji (jap. 總持寺; dosł. „Klasztor Wzajemnego Wspierania się”) – klasztor szkoły zen tradycji sōtō istniejący pod tą nazwą od 1321 na półwyspie Noto, a obecnie znajdujący się w rejonie miasta Jokohama. Jeden z dwu głównych klasztorów szkoły sōtō (daihonzan (jap. 大本山)), będący główną świątynią największej sieci klasztorów i świątyń przewyższającej sieć Eihei-ji kilkukrotnie.

Uwagi wstępne

Nie da się rozpatrywać historii klasztoru Sōji bez wspomnienia o jego związkach z klasztorem Yōkō wybudowanym przez Keizana Jōkina około 1312 roku. Yōkō-ji miał być w zamyśle Keizana jego głównym klasztorem. Sōji-ji został wybudowany dla zapewnienia instytucjonalnej podstawy dla jego uczniów. Keizan stosował wobec Yōkō-ji specjalne zasady działania, aby zagwarantować przewodnią rolę tego klasztoru. Tymczasem opaci Sōji-ji świadomie zaczęli stosować te same zasady do swojego klasztoru i użyli ich w celu wyeliminowania Yōkō-ji jako potencjalnego rywala. Tak więc Yōkō-ji zamiast stać się instytucjonalną podstawą, tak jak to zamierzał Keizan, stał się modelem dla rozwijania potęgi Sōji-ji. Wkrótce Sōji-ji stał się centrum szkoły sōtō, instytucjonalną główną świątynią czterech z pięciu regionalnych sieci klasztornych, składających się z kilku tysięcy klasztorów i świątyń znajdujących się na trzech głównych wyspach Japonii^[1].

Równie ważny okazał się późniejszy konflikt z klasztorem Eihei-ji.

Historia klasztoru

Pierwotną nazwą klasztoru była Morooka-dera (諸岳寺). Była to mała kaplica szkoły shingon w obrębie Morooka Hiko Jinja - lokalnej świątyni w dystrykcie Fugeshi w północnej części Półwyspu Noto wybudowana w 740 roku przez Gyōkiego (668–749), mistrza szkoły shingon. Zwykle takie kaplice nie wymagały nawet stałego kapłana. Jednak w 1296 roku lokalny urzędnik wojskowy darował kaplicy obszar ziemski, z którego dochód wystarczał na wsparcie stałego kapłana. Został nim mistrz ezoterycznych rytuałów - ajari Jōken, który pozostał w tej świątyni przez 25 lat. Jednak w 1321 roku Moroooka Hiko Jinja została przeniesiona w inne miejsce w sąsiedniej posiadłości, Jōken również się przeniósł i założył nowy klasztor znany jako Hōsen. Jego byłą kaplicę powierzył opiece Keizana.

Keizan zamiast opiekować się tylko kaplicą, natychmiast latem 1321 roku ogłosił konwersję Morooka do szkoły zen. Napisał krótki traktat Sōji-ji chūkō engi (Historia ożywienia Sōji-ji), w którym argumentował^[a] o korzyściach jakie ta konwersja przyniosła. Zwykle rok 1321 jest uznawany za początek Sōji-ji^[2].

Do 1323 roku nie ma żadnych informacji i Sōji-ji. W tym roku Keizan zanotował, że Jōken pragnie aby Sōji-ji nie został opuszczony. Piątego miesiąca 1324 roku Keizan przybył do Sōji-ji w celu formalnego otwarcia budynku mnichów. W dwa miesiące później Keizan wyznaczył swojego ucznia Gasana Jōseki (1276–1366) opatem powstającego klasztoru. Tego samego i następnego dnia Keizan wyświęcił dwudziestu ośmiu nowych mnichów zen, którzy stali się pierwszą mnisią wspólnotą w tym klasztorze. Z budynkiem mnichów jako miejscem medytacji, z mistrzem zen jako opatem i wspólnotą uczniów Sōji-ji osiągnął charakterystyczne cechy klasztoru zen. Mimo tego Jōken nie przekazał pełnej kontroli nad klasztorem Gasanowi. Stało się to dopiero w trzy lata po śmierci Keizana, która nastąpiła w 1325 roku. Aż do końca 1341 roku klasztor ten figurował pod nazwą Morooka-dera^[b]^[3]. W tym okresie klasztor ten cieszył się patronatem cesarza Go-Daigo (後醍醐; pan. 1318-1339), który został w nim pochowany po śmierci.

W 1327 roku patroni klasztoru darowali dodatkowy teren na wybudowanie świątyni dla wykonywania śpiewów i ezoterycznych modlitw siedemnastego dnia każdego miesiąca. W 1333 roku na klasztor przeznaczono kolejną kontrybucję w zamian za czytanie tekstu Dai hannyakyō jako modlitwy za bezpieczeństwo dworu cesarskiego. W 1334 roku jitō (wojskowy steward) przeznaczył kolejny teren na wybudowanie świątyni dla ezoterycznego bóstwa Shōden^[c]. W 1337 roku wydano dla Morooka-dery dyrektywę, w której żąda się regularnych rytualnych ceremonii "w zgodzie z wcześniejszymi precedensami". W 1341 roku wydano kolejną dyrektywę przypominającą, że Morooka-dera powinna wiernie wykonywać wszelkie modlitwy i ceremonie, które zostały ustalone w czasie pierwszej donacji w 1296 roku. Z powyższych przykładów widać jak wielki wpływ wywierali patroni na kształt i charakter danego klasztoru^[4].

Dopiero po 1354 roku udało się Gasanowi przyciągnąć innych patronów, którzy chętni byli wspierać czystą praktykę zen w klasztorze.

W 1379 roku system powodujący nieustanny rozwój Yōkō-ji finansowanego przez politycznych patronów i prowadzonego rotacyjnie przez bezpośrednich uczniów Keizana przestał działać. Następnych dziesięciu opatów klasztoru było uczniami Meihō Sotetsu. Była to właściwie schizma, która odcięła ten klasztor od wsparcia przez inne linie przekazu. Nie jest znana dokładna przyczyna i natura tej schizmy, gdyż dokumentacja wydarzenia jest fragmentaryczna, a w dodatki intensywna rywalizacja pomiędzy Yōkō-ji a Sōji-ji, która kontynuowana była w okresie Edo spowodowała, że oba klasztory sfabrykowały sprzeczne i często fałszywe sprawozdania z wydarzeń^[5].

Sōji-ji już w XVI wieku posiadał największą sieć afiliacyjną więc jego opaci proklamowali go głównym klasztorem szkoły sōtō. To powodowało jego konflikt z klasztorem Eihei. W 1589 roku dwór cesarski oficjalnie ogłosił, że Sōji-ji jest głównym klasztorem szkoły sōtō. Przedtem tytuł ten był przyznawany Eihei-ji. Sprawą tą zajął się również siogunat, który w 1615 roku uznał oba klasztory za główne i wydał dwa osobne kodeksy reguł (jap. hatto) dla każdego z nich. Walka między tymi klasztorami trwała przez cały okres Edo i we wszystkich sprawach, zarówno błahych jak i najważniejszych, oba klasztory zajmowały zawsze przeciwne stanowiska^[6].

Dopiero w okresie Meiji (1868-1912) doprowadzono do formalnego rozejmu. W 1872 roku uzgodniono, aby wszelkie sporne sprawy były rozwiązywane w zgodzie z "sentencjami patriarchy założyciela Dōgena i aspiracjami późniejszego nauczyciela Keizana" (shūso Dōgen no kakun to senshi Keizan no sokai). W 1877 roku po raz pierwszy uroczystości upamiętniające Keizana zostały włączone do corocznych ceremonii we wszystkich klasztorach i świątyniach sōtō. Do tego czasu jedynym japońskim patriarchą wspólnym dla wszystkich frakcji szkoły sōto był Dōgen. Keizan nie był rozpatrywany jako źródło autorytetu religijnego, tylko wyłącznie jako założyciel Sōji-ji i największej frakcji sōtō. W 1877 roku Keizan został uznany patriarchą równym Dōgenowi, a tym samym Sōji-ji został ogólnie zaakceptowany jako główny klasztor równy Eihei-ji^[7].

Rozejm ten był jednak krótkotrwały. W epoce modernizacji szkoły sōtō powstało wiele świeckich organizacji i prywatnych komitetów. Działały one poza systemem klasztornym, zatem były wolne od sztywnych reguł. Jednak gdy tempo modernizowania się wzmogło, powstały jeszcze nieoficjalne komitety, które sprzeciwiały się decyzjom oficjalnych komitetów. Wkrótce podziały między poszczególnymi liniami przekazu zaczęły stawać się coraz wyraźniejsze i porozumienie stawało się niemożliwe. Z olbrzymią krytyką przyjmowano praktykę wybierania na wysokie urzędnicze stanowiska w Eihei-ji, mnichów z linii klasztoru Sōji. Według krytyków taka polityka osłabiała Sōji-ji i niezasłużenie podnosiła rangę Eihei-ji. Gdy w 1891 roku wybrano na stanowisko opata Eihei-ji opata z Sōji-ji, konflikt zaognił się. Dysydenci z Sōji-ji założyli "Związek do zreformowania szkoły sōtō" (jap. Sōtōshū kakushin dōmeikai) aby bronić autonomii Sōji-ji^[8].

Na początku 1892 roku Sōji-ji wycofał się z uznania Eihei-ji i jej linii, a wszystkie uzgodnienia z 1872 roku uznano za niebyłe. Gdyby secesja Sōji-ji powiodła się, to Eihei-ji straciłby wsparcie z 90% klasztorów i świątyń sōtō w Japonii. Secesjoniści zaczęli wydawać traktaty, w których udowadniali, że to nie Dōgen był założycielem szkoły sōtō, tylko Keizan itd. Z kolei Eihei-ji wydawał własne traktaty twierdzące coś przeciwnego. Rozdzielenie tych dwu wielkich klasztorów trwało dwa lata, jednak historyczne problemy między nimi istnieją nawet dzisiaj. Secesja Sōji-ji nie zakończyła się sukcesem tylko dlatego, że klasztor ten nie otrzymał ostatecznie wsparcia rządowego. Rząd postanowił rozwiązać problemy klasztorów przy pomocy prawa. Pod koniec 1893 roku rząd zmusił mnichów Sōji-ji do ustąpienia ze wszystkich stanowisk i wystosowania formalnych przeprosin dla Eihei-ji i to samo postanowiono w stosunku do Eihei-ji. Przywódcy sōtō ogłosili doktryny "dwu głównych klasztorów, jednej zasady" i "dwu patriarchów, jednej zasady". Od tej pory każda różnica w doktrynach Dōgena i Keizana były postrzegane jako różne wyrażenia tej samej religijnej nauki^[9].

W 1898 roku klasztor został całkowicie zniszczony przez pożar. W okresie kilku lat został odbudowany i następnie - aby zwiększyć obecność sōtō w tym rejonie - w 1911 roku przeniesiony do Tsurumi w Jokohamie. W pierwotnym miejscu w Noto wybudowano Sōji-ji soin - "ojcowski Sōji-ji", który w 2007 roku ucierpiał w czasie trzęsienia ziemi w tym regionie.

Obecnie klasztor składa się z dwunastu dużych budynków i zajmuje powierzchnię prawie 50 000 metrów kwadratowych. Praktykuje w nim 200 mnichów i nowicjuszy. Klasztor posiada także akademię Sōji Gakuen, w której uczniowie studiują buddyjskie nauki. W skład akademii wchodzą przedszkole, szkoła podstawowa, średnia i uniwersytet. Klasztor posiada także szpital.

Opaci

Za pierwszego opata Sōji-ji uważany jest tradycyjnie Keizan Jōkin. Drugim opatem został Gasan Jōseki. Po jego śmierci dziesiątego miesiąca 1366 roku Sōji-ji w dalszym ciągu nie miało systemu gładkiej sukcesji opatów. Jego uczniowie mogli służyć jako opaci Yōkō-ji i nigdy nie powrócić do macierzystego klasztoru (jak np. Mutō Esū) lub też ustanowić własny klasztor niezależny zarówno od Sōji-ji jak i Yōkō-ji (jak zrobił np. Gennō Shinshō). Początkowo nie było to zagrożeniem dla Sōji-ji, gdyż inni uczniowie Gasana z chęcią obejmowali stanowisko opata zanim zakładali swoje własne klasztory. Np. w 1368 roku kilka klasztorów założonych przez uczniów Gasana wspierało Sōji-ji zapewniając finansową pomoc dla tego klasztoru w celu przeprowadzenia dorocznych ceremonii upamiętniających Keizana. W ciągu ośmiu lat po śmierci Gasana (czyli do 1374 roku) Sōji-ji miało aż dziewięciu opatów. Ponieważ nikt nie chciał być dziesiątym opatem, został nim ponownie Tsūgen. Przez następnych dwanaście lat opatami byli znów Jippō, Tsūgen, Daisetsu i Mutan.

Keizan Jōkin
Gasan Jōseki
Taigen Sōshin (zm. 1371)
X
Tsūgen Jakurei (1322–1391)
X
Mutan Sokan (zm. 1387)
Daisetsu Sōrei (1333–1408)
Jippō Ryōshū (zm. 1405)
Tsūgen Jakurei
X
Jippō Ryōshū
Tsūgen Jakurei
Chikudō Ryōgen (1384)
Daisetsu Sōrei (1386)
Tsūgen Jakurei (1388) 4 raz
Baisan Monpon (1390)
Fusai Zenkyū (1393)
Chikusan Tokusen^[d] (1397)

Tych czterech opatów w największym stopniu przyczyniło się do zwycięstwa nad Yōkō-ji oraz do wypromowania Sōji-ji jako głównego klasztoru linii Gasana. Oprócz tego doprowadzili także do uznania Keizana jako drugiego patriarchy sōtō. Celem ich dyrektyw (z lat 1378, 1380 i 1390) było przekierowanie wsparcia ze strony mnichów z linii Gasana, którzy dotychczas okazywali je Yōkō-ji, na Sōji-ji, co się im udało^[10].

Dyrektywa z 1390 roku po raz pierwszy ustanowiła stałą rotacyjną (jap. rinjū) procedurę wyznaczania nowych opatów Sōji-ji. Dzięki temu Sōji-ji zajął pozycję głównej świątyni dla pięciu frakcji linii Gasana, reprezentowanych przez Tsūgena, Jippō, Daitetsu, Baisana i Mutana. Główne świątynie tych pięciu frakcji musiały wyznaczać przyszłych opatów, z których każdy musiał być zaaprobowany przez te klasztory, aby kandydat mógł zostać opatem Sōji-ji. Ten system stworzył stały dopływ nowych opatów od 1393 roku; pierwszym z nich był Fusai Zenkyū (1347–1408). System ten także był wykorzystywany do wzmocnienia Sōji-ji.

Na początku XV wieku byli opaci Sōji-ji ponownie zaczęli obejmować prowadzenie klasztoru Yōkō-ji, np. Daitetsu został opatem Yōkō-ji w 1402 roku, a Fusai w 1406 roku. Powrót mnichów Sōji-ji do Yōkō-ji wcale nie rozwiązał wrogości między tymi klasztorami a jak świadczą dokumenty, sytuacja stała się jeszcze gorsza^[11].

Pogorszyły się także relacje z innym wielkim klasztorem sōtō - Daijō-ji, który wraz z podporządkowanymi mu świątyniami opanowany był przez opatów należących do linii Meihō Sotetsu. Twierdzili oni, że klasztor ten jest głównym klasztorem linii Tettsū Gikaia, a zatem podlegają mu także Sōji-ji i inne klasztory założone przez Keizana. Aby to udowodnić posługiwano się sfabrykowanymi dokumentami^[12].

Konflikt między Sōji-ji a Yōkō-ji rozwinął się do takich rozmiarów, że w końcu mnisi z Sōji-ji i Jōjū-ji zniszczyli kilka świątyń bezpośrednio zależnych od Yōkō-ji, co doprowadziło do zerwania wszelkich kontaktów przez okres dwudziestu lat.

W 1507 roku dwór cesarski oficjalnie uznał Eihei-ji za główny klasztor szkoły sōtō, jednym ze skutków tego była możliwość przyznawania purpurowej szaty równiej opatom sōtō, gdyż do tej pory dotyczyło to tylko opatów rinzai. Prawie jednocześnie Eihei-ji otrzymał także prawo do przyjmowania od dworu tytułu zenji (nauczyciel zen) dla wyróżniających się opatów. Pierwszym znanym mistrzem, który otrzymał ten tytuł był Ekkei Rin’eki (zm. 1514) z linii Tsūgena Jakureia. W 1509 roku Eihei-ji ustanowił nowe regulacje dotyczące wyboru opatów, co w wypadku Sōji-ji doprowadziło do braku pełnoetatowych opatów i klasztor ten na jakiś czas przestał być miejscem praktyki zen, gdyż nie można było przeprowadzić trzymiesięcznych odosobnień letnich i zimowych. Zmusiło to klasztor do zwiększenia wysiłków w celu zagwarantowania rotacji opatów. O ile przedtem był w stanie rekrutować do pięciu opatów rocznie, to w 1509 roku (a więc w dwa lata po przyznaniu Eihei-ji statusu "purpurowej szaty") mógł zrekrutować już 22 nowych opatów. W ciągu dziesięciu lat pomiędzy 1510 a 1520 rokiem Sōji-ji zrekrutował 231 nowych opatów. W 1510 roku Sōji-ji zwrócił się do dworu cesarskiego o zgodę na przyznawanie opatom tego klasztoru purpurowej szaty, ale prośba została odrzucona. Sōji-ji zaczął więc otwarcie podważać prawo Eihei-ji do cesarskiego uznania. Konflikt ten stał się na tyle poważny, że wmieszali się w niego również i mnisi rinzai. W 1550 roku mnich rinzai Taigen Sūfu, który otrzymał purpurową szatę w Nanzen-ji, napisał, że mnisi sōtō z purpurowymi szatami powinni być w pełni honorowani tylko wtedy, gdyby otrzymali purpurowe szaty w Sōji-ji^[13].

Adres klasztoru

1-1, Tsurumi 2-chome, Tsurumi-ku, Yokohama, Kanagawa, Japan

Linki zewnętrzne

Uwagi

↑ W zasadzie była to zapewne forma usprawiedliwienie się
↑ Przyczyną tego był fakt, że dla głównych patronów klasztoru, był on tą samą świątynią sprzed konwersji
↑ Bóstwo to miało głowę słonia na ludzkim ciele. Była to forma Winajaki znanego także jako Ganeśa
↑ Orientacyjny przegląd ważniejszych opatów w XIV wieku

Przypisy

↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 95
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 97, 98
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 98
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 98, 99
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 100, 101
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 81, 82
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 81
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 83
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 84
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 104
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 105
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 106
↑ William M. Bodiford. Sōtō Zen in Medieval Japan. Str. 136, 137

Bibliografia/źródła

Heinrich Dumoulin: Zen Buddhism: A History. Japan. Nowy Jork: Macmillan Publishing Company, 1988, s. 509. ISBN 0-02-908250-1.
William M. Bodiford: Sōtō Zen in Medieval Japan. Honolulu: University of Hawaii Press, 1993, s. 343. ISBN 978-0-8248-3303-9.