Tarczeń

Tarczeń
	; Tarczeń wirgiński
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	obrazkowate
Podrodzina	Aroideae
Rodzaj	tarczeń
	Nazwa systematyczna
	Peltandra Raf.; J. Phys. Chim. Hist. Nat. Élément 89: 102 (1819)
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tarczeń^[3] (Peltandra Raf.) – rodzaj półwodnych roślin zielnych, należący do rodziny obrazkowatych, liczący dwa gatunki endemiczne: Peltandra sagittifolia, pochodzący z południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, oraz tarczeń wirgiński (Peltandra virginica), pochodzący z południowo-wschodniej Kanady oraz środkowej i wschodniej części Stanów Zjednoczonych.

Morfologia

Pokrój: Średniej wielkości rośliny zielne tworzące skupiska.

Korzenie: Grube, włókniste korzenie przybyszowe.

Łodyga: Podziemne, rosnące pionowo kłącze.

Liście: Ogonki liściowe różowe z zielonymi kropkami, o długości 31–59 cm (P. sagittifolia) lub zielone do purpurowo-zielonych o długości 38–98 cm (tarczeń wirgiński). Blaszki liściowe nietarczowate, strzałkowate lub oszczepowate, z zaokrąglonym lub spiczastym kończykiem, z 3 żyłkami pierwszorzędowymi i równoległymi żyłkami drugorzędowymi (nerwacja pierzasta). W przypadku gatunku P. sagittifolia blaszki jasnozielone o wymiarach 8–31×4–11 cm; u tarcznia wirgińskiego blaszki ciemniejsze, o wymiarach 9–57×5–15 cm.

Kwiaty: Roślina jednopienna. Przed wypuszczeniem liści roślina tworzy kilka kwiatostanów, typu kolbiastego pseudancjum, o długości 5–12 cm (P. sagittifolia) lub 7×25 cm (t. wirgiński). Szypułki o długości 20–56 cm (P. sagittifolia) lub 30–58 cm (P. virginica). Pochwa kwiatostanu wydłużona, zwinięta w dolnej części i otwarta w górnej; biała i szeroko rozwarta (P. sagittifolia) lub zielona z białymi lub żółtawymi brzegami wąsko uchylona (t. wirgiński). Cylindryczna kolba, w dolnej części, ukrytej w zwiniętym fragmencie pochwy, pokryta kwiatami żeńskimi. Położone wyżej kwiaty męskie oddzielone są od żeńskich paskiem prątniczek. Luźne prątniczki występują czasem również na wierzchołku kolby. W przypadku gatunku P. sagittifolia długość kolby stanowi 50% długości pochwy; w przypadku tarcznia wirgińskiego kolba jest zawsze dłuższa, ale nie przekracza długością pochwy. Kwiaty męskie składają się z 3–5 pręcików złączonych w płaskie, tarczowate synandrium, na krawędzi którego znajduje się 6-10 pylników, uwalniających pyłek przez por na wierzchołku. Kwiaty żeńskie z 1-komorowymi zalążniami, zawierającymi 1 amfitropowy zalążek (do 4 zalążków w przypadku tarcznia wirgińskiego). Zalążnie otoczone są przez 4–5 mięsistych i łuskowatych prątniczek. Szyjki słupka wzniesione, krótkie, grube. Znamiona słupka małe, położone na szczycie szyjek.

Owoce: Zwisający, kulisty, otoczony skórzastą pochwą owocostan składa się z czerwonych (P. sagittifolia) lub zielonych do purpurowo-zielonych (t. wirgiński) jagód, zawierających nasiona otoczone galaretowatą substancją. Nasiona bez bielma.

Gatunki podobne: Rośliny z rodzaju kolokazja, od których różni się przede wszystkim brakiem tarczowatych blaszek liściowych, oraz rośliny z rodzaju Typhonodorum, od których różni się brakiem pseudołodygi stworzonej przez pochwy liściowe oraz synandrycznymi kwiatami męskimi.

Biologia i ekologia

Rozwój: Byliny, hemikryptofity^[4], helofity^[5], kwitnące od przeważnie późną wiosną i latem. Kwiaty gatunku P. virginica zapylane są przez muchówki z gatunku Elachiptera formosa. Kwiatostany służą tym owadą jako miejsce rozmnażania i składania jaj. Larwy muchówek żerują na fragmencie kolby pokrytym kwiatami męskimi, który gnije po przekwitnieniu roślin. Głównym składnikiem aromatu wydzielanego przez rośliny jest 1,3,6-trimetylo-2,5-dioksabicyklo[3.2.1.]nonan^[6].

Siedlisko: Gatunek P. sagittifolia zasiedla wyłącznie kwaśne gleby (średnie pH 4,8) na wysokości do 60 m n.p.m. Tarczeń wirgiński zasiedla mokradła, torfowiska, bagna, bagna i rowy z wodą słodką lub o lekkim nasoleniu, występuje również wzdłuż brzegów stawów, rzek i jezior. Występuje na wysokości 0–1200 m n.p.m.

Bioindykacja: Części naziemne i nasiona tarcznia wirgińskiego są składnikiem diety baribali^[7].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 28, 112.

Systematyka

Rodzaj z plemienia Peltandreae, podrodziny Aroideae, rodziny obrazkowatych^[2]^[8].

Nazewnictwo

Toponimia nazwy naukowej: Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów pelte (tarcza) i andros (mężczyzna) i odnosi się do kształtu kwiatów męskich roślin tego rodzaju^[9].

Nazwy zwyczajowe: W języku angielskim gatunek P. sagittifolia określany jest jako spoon flower lub white arrow arum, a tarczeń wirgiński jako arrow arum, green arrow arum lub tuckahoe.

Zastosowanie

Rośliny jadalne: Oba gatunki roślin z rodzaju tarczeń są jadalne. W przypadku gatunku P. sagittifolia spożywane są korzenie i owoce. Owoce i korzenie muszą być dobrze ugotowane lub wysuszone przed spożyciem, w celu pozbycia się szczawianu wapnia. W przypadku tarcznia wirgińskiego jadalne są kwiatostany, korzenie i nasiona. Z mąki uzyskanej z wysuszonych nasion piecze się chleb o smaku ciasta kukurydzianego i kakao. Kolba kwiatostanu, po ugotowaniu, jest bardzo smaczna. W celu pozbycia się toksyczności indianie gotują ją przez około 9 godzin. Korzenie obu gatunków są bogate w węglowodany i mogą być używane jako zamiennik mąki^[10].

Rośliny ozdobne: Rośliny z rodzaju tarczeń, w szczególności t. wirgiński są stosowane do ozdoby brzegów oczek wodnych i stawów. Wymagają stanowiska słonecznego. Pojemniki z roślinami powinny być umieszczane płytko pod powierzchnią wody. Są to rośliny wolno rosnące i nieagresywne.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-06-29] (ang.).
↑ Nazwa polska według: (1) Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków. 1900. (2) Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. Warszawa. 1894. (3) Ignacy Rafał Czerwiakowski: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków. 1852.
↑ R. Govaerts i D.G. Frodin: World Checklist of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).
↑ A. Haigh et al.: CATE Araceae. Peltandra. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).
↑ Joseph M. Patt. The floral odour of Peltandra virginica contains novel trimethyl-2,5-dioxabicyclo[3.2.1]nonanes. „Phytochemistry”. 31 (2), s. 487-491, 1992. Elsevier Ltd.. DOI: 10.1016/0031-9422(92)90022-I. (ang.).
↑ Foods of black bears in Florida. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).
↑ L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. DOI: 10.3732/ajb.0800073. (ang.).
↑ Helmut. Genaust: Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen. Basel: Birkhäuser Verlag, 1996. ISBN 3-7643-2390-6. (niem.).
↑ Plants For a Future. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).

Bibliografia

Dennis W. Magee, Harry E. Ahles: Flora of the Northeast: A Manual of the Vascular Flora of New England and Adjacent New York. Univ. of Massachusetts Press. ISBN 1-55849-577-0. (ang.).
Flora of North America: north of Mexico. New York: Oxford University Press, 1993, s. 135-137. ISBN 0-19-513729-9. (ang.).
Peltandra. „Flora of North America”. 22. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia Peltandra virginica

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-06-29] (ang.).

[3] Nazwa polska według: (1) Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków. 1900. (2) Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. Warszawa. 1894. (3) Ignacy Rafał Czerwiakowski: Opisanie roślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych. Kraków. 1852.

[kew-4] R. Govaerts i D.G. Frodin: World Checklist of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).

[5] A. Haigh et al.: CATE Araceae. Peltandra. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).

[6] Joseph M. Patt. The floral odour of Peltandra virginica contains novel trimethyl-2,5-dioxabicyclo[3.2.1]nonanes. „Phytochemistry”. 31 (2), s. 487-491, 1992. Elsevier Ltd.. DOI: 10.1016/0031-9422(92)90022-I. (ang.).

[7] Foods of black bears in Florida. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).

[cabrera-8] L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153-1165, 2008. DOI: 10.3732/ajb.0800073. (ang.).

[9] Helmut. Genaust: Etymologisches Wörterbuch der botanischen Pflanzennamen. Basel: Birkhäuser Verlag, 1996. ISBN 3-7643-2390-6. (niem.).

[10] Plants For a Future. [dostęp 2010-06-29]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]