Tarnogóra (województwo lubelskie)

Tarnogóra

wieś
Pałac Tarnowskich
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	krasnostawski
Gmina	Izbica
Wysokość	198 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	799[2][3]
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	22-375[4]
Tablice rejestracyjne	LKS
SIMC	0889858[5]
Położenie na mapie gminy Izbica Tarnogóra
Położenie na mapie Polski Tarnogóra
Położenie na mapie województwa lubelskiego Tarnogóra
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego Tarnogóra
50°53′41″N 23°08′11″E/50,894722 23,136389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Tarnogóra – wieś w gminie Izbica, w powiecie krasnostawskim, województwie lubelskim, nad rzeką Wieprz^[5][6].

Dawniej miasto królewskie, lokowane w 1540 roku, w XVI wieku położone było w województwie ruskim^[7], zdegradowane w 1869 roku^[8]. w 1570 roku należało do starostwa krasnostawskiego^[9]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa zamojskiego.

Wieś stanowi sołectwo gminy Izbica^[10]. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 901 mieszkańców^[11].

Historia

Kościół rzymskokatolicki św. Zofii

Początkowo Tarnogóra stanowiła część starostwa krasnostawskiego. Została lokowana na gruntach wsi Ostrzyca w roku 1548 na prawie magdeburskim przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego. Prawdopodobnie wkrótce został wzniesiony zamek obronny^[12]. Hetman erygował także parafię oraz ufundował budynek kościoła. W 1552 roku Tarnogórę nabył kasztelan biecki i kanclerz wielki koronny Jan Osiecki, a w 1690 Nikodem Żaboklicki^[12]. W 1771 roku majątek należała do Antoniego Granowskiego i jego żony Antoniny de domo Wolstein^[12]. Po ostatnim rozbiorze Tarnogóra stała się własnością rządową. W 1807 r. Adam Czartoryski otrzymał od rządu austriackiego Tarnogórę w zamian za Siedlce. W 1808 roku sprzedał dobra Ignacemu Horodyskiemu^[12]. W 1823 roku majątek nabył od niego Józef Czyżewski. Po nim dobra odziedziczył syn Franciszek, a dalej wnuk Władysław ożeniony z Marią Wisłocką primo voto Walicką. Ich syn Stanisław zmarł bezpotomnie zapisując dobra siostrzeńcom – dwie trzecie Władysławowi Smorczewskiemu i jedną trzecią Stanisławowi Skarbkowi. Smorczewski odkupił część dóbr od Skarbka. Od 1919 r. do 1944 r. majątek był własnością Smorczewskich^[12].

W 1750 r. Żydzi zostali usunięci z miasta przez mieszczan na podstawie specjalnego przywileju. Przenieśli się oni na drugą stronę rzeki Wieprz, do znajdującej się tam osady – Izbicy, która stała się miastem na podstawie przywileju wyjednanego u króla przez starostę tarnogórskiego – Antoniego Granowskiego (herbu Leliwa)^[13].

Budynki dawnego zespołu szkół

Wnętrze dworku

W latach 1830–1831 gen. Józef Czyżewski rozbudował pałac z parkiem z XIX-wiecznego dworu Tarnowskich. Od 1945 r. do 2012 r. pałac służył jako budynek tutejszego liceum ogólnokształcącego.

Prawa miejskie Tarnogóra utraciła decyzją władz carskich z roku 1869 w ramach represji po powstaniu styczniowym^[14]. Od 13 stycznia 1870 Izbica i Tarnogóra straciły status miast^[14], i zostały osadami, które włączono do gminy Tarnogóra (uprzednio te miasta nie należały do gminy Tarnogóra). W 1870 r. siedzibę gminy przeniesiono do Izbicy^[15].

Stawidła na młynówce

W latach 1929–1954 samodzielna gmina, w której granicach znajdowała się także miejscowość gminna Izbica.

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół polskokatolicki:
  • parafia św. Józefa
• Kościół rzymskokatolicki
  • parafia św. Zofii

Zabytki

• Ratusz z 2 poł. XVIII wieku
• Neogotycko-klasycystyczny pałac z parkiem z XIX wieku
• Kościół rzymskokatolicki pw. św. Zofii – murowany z cegły i kamienia, jednonawowy, wybudowany w 1544 r. z fundacji Jana Tarnowskiego. Wewnątrz zabytkowe rzeźby, obrazy oraz epitafia, związane z rodziną Czyżewskich, jednych z ostatnich właścicieli majątku Tarnogóra. Dzwonnica bramowa z 3 dzwonami.
• Cmentarz rzymskokatolicki z nagrobkami z XIX wieku
• Młyn wodny wzniesiony w latach 1881–1883
• W XIX wieku funkcjonował w Tarnogórze duży browar.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 138972
2. Wieś Tarnogóra w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-20] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
3. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-20] .
4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1294 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
5. GUS. Wyszukiwarka TERYT
6. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 171.
8. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 76-77.
9. Жерела до історії України-Руси. Том 07. Описи королівщин в землях руських XVI віку. Том 4. Люстрація 1570 р., Lwów 1903, s. 4.
10. Strona gminy, sołectwa
11. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
12. RafałR. Smorczewski RafałR., Wojenny pomost Wspomnienia, 2009 . Brak numerów stron w książce
13. Herbarz polski. T. VII. Cz. 1, s. 44.
14. Postanowienie z 19 (31) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13) stycznia 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, str. 465)
15. APL. KGL, 1870: 31, k. 50

Linki zewnętrzne

• Tarnogóra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 652 .
• Tarnogóra, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 185 .