Tatra 613

Tatra 613

Tatra 613
Inne nazwy	Tatra 623 Tatra Prezident
Producent	Tatra
Projektant	Alfredo Vignale
Zaprezentowany	Praga 1973
Okres produkcji	1975–1996
Miejsce produkcji	Příbor
Poprzednik	Tatra 603
Następca	Tatra 700
Dane techniczne
Segment	F
Typy nadwozia	4-drzwiowy sedan
Silniki	Benzynowe: V8 3,5l, 165 KM
Skrzynia biegów	4 i 5-biegowa manualna
Napęd	tylny, silnik poprzecznie z tyłu
Długość	5025 mm[1]
Szerokość	1800 mm
Wysokość	1440 mm[1]
Rozstaw osi	2980 mm
Masa własna	1620 kg[1]
Zbiornik paliwa	72 l[1]
Liczba miejsc	4 lub 5[2]
Bagażnik	430 l
Ładowność	470 kg
Dane dodatkowe
Pokrewne	Tatra 700 MTX Tatra V8
Konkurencja	GAZ-3102 Wołga BMW E23 Mercedes-Benz W116 Peugeot 604 Citroën CX
Multimedia w Wikimedia Commons

Tatra 613 – samochód osobowy klasy luksusowej produkowany przez czechosłowackie, następnie czeskie przedsiębiorstwo Tatra w latach 1975–1996. Napędzany umieszczonym z tyłu silnikiem V8 o pojemności 3,5l i mocy 165 KM.

Historia i opis modelu

Powstanie i rozpoczęcie produkcji

Tatra 613-2

Tatra 613 - tył

Tatra 613-4

Tatra 613-4 w wersji Long - wnętrze

Na początku lat 60. XX wieku Tatra rozpoczęła prace konstrukcyjne nad następcą luksusowego samochodu Tatra 603. Zbudowane w 1962 i 1966 roku prototypy 603A i 603X nie zostały zaakceptowane, dlatego postanowiono w 1967 roku zlecić opracowanie nadwozia nowego modelu według wytycznych Tatry włoskiej firmie nadwoziowej Carrozzeria Vignale z Turynu^[3]. Samochód miał mieć taki sam układ konstrukcyjny jak Tatra 603, z silnikiem z tyłu. Zdecydowano też wtedy opracować dla samochodu nowy mocniejszy silnik, w takim samym układzie V8, chłodzony powietrzem^[4]. Wiosną 1969 roku dostarczono z Włoch trzy prototypy skarosowane na podwoziach dostarczonych przez Tatrę, w tym dwa czterodrzwiowe sedany i dwudrzwiową wersję coupé, której zdecydowano nie wprowadzać do produkcji^[5]. W tym samym roku samochody wyposażono w nowe silniki Tatry oraz rozpoczęto ich próby drogowe^[6]. W lutym 1971 roku powstał pierwszy prototyp wykonany w Czechosłowacji, a w lipcu po raz pierwszy zademonstrowano go publicznie^[6]. W tym samym roku próby drogowe prowadzono także w instytucie NAMI w ZSRR^[6]. Oficjalna prezentacja pojazdu miała miejsce w lipcu 1973 roku w Pradze podczas wystawy Autoproges^[2]. W 1974 roku wyprodukowano 26 sztuk serii próbnej^[6]. Produkcję seryjną rozpoczęto jednak dopiero w 1975 roku w zakładach w Příborze, gdyż główny zakład w Kopřivnicech przestawiono na produkcję wyłącznie ciężarówek^[7].

Opis modelu

Samochód produkowany był w jedynej seryjnej wersji nadwoziowej jako 4-drzwiowy sedan. Był pięciomiejscowy, ale na tylnej kanapie środkowe miejsce było mniej wygodne z powodu wypukłości siedzenia i składanego podłokietnika znajdującego się w oparciu^[8].

Podobnie jak Tatra 603 auto zbudowane zostało w nietypowym dla luksusowego segmentu, charakterystycznym dla tej marki układzie z silnikiem chłodzonym powietrzem umieszczonym z tyłu pojazdu, napędzającym oś tylną. Wadą takiego rozwiązania był dość głośny charakterystyczny dźwięk silnika, zwłaszcza słyszalny na tylnym siedzeniu^[9]. Do napędu pojazdu użyty został benzynowy silnik V8 DOHC o pojemności 3495 cm³, rozwijający moc 165 KM. W stosunku do poprzednika, silnik pojazdu przesunięty został nieco do przodu, nad tylną oś, co spowodowało korzystniejszy rozkład obciążeń (44% na przednią oś i 56% na tylną), zapewniając bardzo dobre prowadzenie się pojazdu^[3]. Napęd na koła tylne przenoszony był za pomocą 4-biegowej manualnej skrzyni biegów. Zawieszenie wszystkich kół było niezależne, z przodu zastosowano kolumny McPherson^[10]. Bagażnik umieszczony został z przodu, lecz ze względu na wielkość samochodu, był on dość pojemny, a przy tym pozwalał na swobodne zaprojektowanie strefy kontrolowanego zgniotu^[9]. Klapa bagażnika otwierała się typowo – do tyłu. Pojazd wyposażony został w trzypunktowe bezwładnościowe pasy bezpieczeństwa, bezpieczną kolumnę kierownicy i „miękką” deskę rozdzielczą wyłożoną pianką poliuretanową^[7]. Układ kierowniczy miał wspomaganie hydrauliczne, hamulce tarczowe na wszystkich kołach miały wspomaganie próżniowe^[10].

Z prędkością maksymalną sięgającą 200 km/h, Tatra 613 była wśród najszybszych samochodów produkowanych w bloku socjalistycznym^[10]. Wadą było duże zużycie paliwa – średnio 18 l/100 km, obniżone w późniejszych wersjach do 12 l/100 km^[10][8]. W skład wyposażenia wchodziła klimatyzacja, elektrycznie opuszczane szyby i podwójny system ogrzewania benzynowego^[10].

Rozwój i produkcja

Tatra 623

Tatra 613 z nadwoziem landaulet

Tatra 613 w wersji sanitarnej

Prototyp Tatra Prezident

W 1980 roku wprowadzona została zmodernizowana wersja pojazdu - Tatra 613-2, w której przede wszystkim ulepszono silnik (T613E), który stał się bardziej ekonomiczny (średnie zużycie paliwa 14-15,4 l/100 km) i rozwijał o 3 KM większą moc (168 KM)^[8]. Wprowadzone zostały także nowe hamulce tarczowe (produkcji Autobrzdy Jablone) oraz poprawiono wygłuszenie wnętrza^[8]. Podjęto następnie prace nad liftingiem samochodu. Unowocześniono stylistykę, rezygnując z chromowanych detali, jak obwódki wokół reflektorów i listwa opasująca nadwozie samochodu^[11]. Chromowane zderzaki zmienione zostały na plastikowe, zintegrowane z nadwoziem^[12]. Powiększono też średnicę zewnętrznych reflektorów z 130 do 160 mm i wprowadzono duże pionowe integralne kierunkowskazy przednie zamiast mniejszych, wystających poza obrys nadwozia^[8]. Wprowadzono też jednolite szyby w drzwiach przednich, bez trójkątnych szybek^[8]. Odświeżony model zaprezentowano już pod koniec 1983 roku na targach w Brnie jako Tatra 612-2 model 84^[8], jednakże jego produkcję, pod oznaczeniem Tatra 613-3, rozpoczęto dopiero w styczniu 1986 roku^[11]. Seryjne auta wyposażano w ulepszony silnik (T613E1/I), dzięki czemu obniżono średnie zużycie paliwa do 12,8 l/100 km^[11].

W 1990 roku zaprezentowano model Tatra 613-4, który nie wprowadzał daleko idących zmian^[8]. Otrzymał on nową deskę przyrządów i lepsze wytłumienie, a następnie także katalizator samochodowy, w wersjach przeznaczonych na rynki zachodnie^[8]. W 1994 roku zaprezentowano ostatni model Tatra 613-5, z lepszym wyposażeniem i wykończeniem wnętrza, komputerem pokładowym, systemem stereo firmy Panasonic, programowalnym ogrzewaniem, centralnym zamkiem^[8]. Na zamówienie można było otrzymać m.in. automatyczną skrzynię biegów, strefową klimatyzację i inne^[8]. Samochód nie cieszył się jednak już wówczas powodzeniem i w ostatnim roku produkcji 1996 powstało ich tylko 11^[13]. Następcą, wywodzącym się również z konstrukcji Tatry 613, była Tatra 700, z silnikiem chłodzonym powietrzem o mocy 200 KM lub 234 KM^[14].

Wersje specjalne

W 1979 roku powstały prototypy wersji T613 Special (T613 S), przeznaczonej jako reprezentacyjna limuzyna dla władz państwowych^[15]. Wersja ta wyróżniała się zupełnie nowym wykończeniem wnętrza (kierownica z większym klaksonem i nowocześniejsze zegary) oraz przeprojektowanym pasem przednim pojazdu z dużymi prostokątnymi reflektorami firmy Bosch i większym zderzakiem plastikowym, zachodzącym na boki^[15]. Nowe były również duże lampy zespolone i zderzak z tyłu^[15]. Dla lepszej stabilności kierunkowej przekonstruowano przednie zawieszenie, samochód otrzymał też opony Michelin XVS rozmiaru 205/70 HR14^[15]. Auto miało przedłużony o 15 cm – do 3130 mm rozstaw osi i dłuższe tylne drzwi, szerzej otwierane (długość całkowita 5185 mm)^[15]. Od 1986 roku wzrosła nieco moc silnika, do 123,5 kW (168 KM)^[15]. Samochód był tylko czteromiejscowy – między tylnymi siedzeniami był podłokietnik, i miał także bogatsze wyposażenie, m.in. elektryczne szyby, klimatyzację oraz tempomat^[15]. Produkcja trwała od 1980 roku do 1991 roku. Największą liczbę wykonano w pierwszym roku produkcji – 35 sztuk; ogółem powstało 135 samochodów^[15].

W 1993 roku zbudowana została także wersja dla biznesmenów o nazwie Mobicom w dłuższej wersji LONG. Przednie fotele pojazdu zastosowano obrotowe, we wnętrzu pojazdu znaleźć można było telewizor firmy Sony, fax, oświetlane biurko, minibar, a także wysokiej jakości skórzaną tapicerkę^[12].

Wyprodukowanych zostało także 5 egzemplarzy samochodu T613 K (Kabriolet), z nadwoziem typu landaulet, jako pojazd reprezentacyjno-paradny dla Ministerstwa Obrony Narodowej. Samochody bazowały na stylistyce i przedłużonej płycie podłogowej modelu T613 Special z rozstawem osi 3130 mm^[16]. Nad przednimi siedzeniami był częściowo sztywny dach, a nad tylną częścią był dach rozkładany z materiału (w prototypie złożenie zajmowało 4 minuty, a rozłożenie aż 10)^[16]. Szyby w tylnych drzwiach były do połowy opuszczane razem z ramkami. W części mechanicznej różniły się trzystopniową automatyczną skrzynią biegów Borg-Warner 65, umożliwiającą płynną jazdę z paradną prędkością 5-6 km/h^[16]. Dla cichszej jazdy zastosowano opony diagonalne Goodyear 7,50-14/6 PR, można było także używać opon od wersji Special^[16]. Prędkość maksymalna była znacznie niższa i wynosiła 130 km/h, pomniejszony był też zbiornik paliwa^[16]. Siedzenia były obite czerwoną skórą. Prototyp tej wersji powstał w 1981 roku, po dopracowaniu dwa samochody zbudowano w 1984 i dwa w 1985^[16]. Zademonstrowano je publicznie na defiladach 9 maja 1985^[16].

Zakłady w Brnie dokonywały modernizacji pojazdu wykonując ambulanse z powiększonym rozstawem osi, oznaczone Tatra 613-RZP^[17].

Na bazie Tatry 613 powstał także samochód Tatra 623 do szybkiej pomocy technicznej i medycznej w wyścigach samochodowych^[18]. W latach 80. wyprodukowano ich niewielką liczbę, eksploatowaną przez organizację AMK Narex^[17]. Tatra 623 miała nadwozie typowego sedana, odpowiednio zmodyfikowane. Powstała także wersja Tatra 623R, o zmniejszonej masie i z silnikiem o pojemności 3,8 l o mocy 300 KM, rozwijająca prędkość 250 km/h^[17].

Sprzedaż i eksploatacja

Pojazdy te wykorzystywane były najczęściej przez urzędników rządowych, kierownictwo przemysłu i w ograniczonej liczbie jako samochody policji, ratownictwa medycznego oraz straży pożarnej^[19]. Za czasów komunistycznej Czechosłowacji nie były dostępne w wolnej sprzedaży dla użytkowników prywatnych^[10]. Wersja przedłużona Special do czasu upadku systemu komunistycznego w Czechosłowacji (przełom 1989/1990) była używana tylko przez wyższe władze państwowe i partyjne^[15].

Znaczna liczba Tatr 613, wyłącznie w czarnym kolorze, była od 1980 roku eksportowana do ZSRR, gdzie były używane przez władze (ich status był wyższy, niż Wołgi, a niższy od Czajki), organy KGB oraz milicję, głównie jako reprezentacyjne radiowozy eskortowe w dużych miastach^[20][21].

W 1976 roku wyprodukowano ponad 1000, a w 1977 roku ponad 1100 Tatr, lecz w kolejnych latach produkcja zaczęła maleć do kilkuset sztuk, a w 1983 roku powstało ich tylko 112^[22]. Po upadku komunizmu w Czechosłowacji, w 1990 i 1991 roku nastąpił chwilowy wzrost produkcji, do ponad 600 i ponad 700 sztuk, lecz następnie popyt na te samochody spadł^[22].

W latach 80. rozpoczęto także eksport samochodów na zachód, na rynek prywatny, jednak z powodu specyficznej i nienajnowszej już konstrukcji oraz dość wysokiej ceny, spotykały się tam z umiarkowanym popytem^[20].

W 1995 roku trwały prace nad modernizacją Tatry 613 w efekcie których powstał prototyp Tatra Prezident^[23].

Ogółem powstało nieco ponad 11 tysięcy samochodów Tatra 613^[13].

Prototypy

Prototyp Tatra 613 coupé

Trzeci prototyp samochodu powstały w zakładach Vignale prezentował wersję dwudrzwiowego coupé. Jego długość wynosiła 5005 mm, szerokość 1805 mm, a wysokość 1427 mm^[6]. Jeszcze w 1970 roku zdecydowano nie wprowadzać go do produkcji. W czerwcu 1970 roku prototyp coupé został uszkodzony po uderzeniu w drzewo i nie był naprawiony^[6]. Został on odnaleziony w latach 80. i znalazł się na Słowacji, po czym podjęto w XXI wieku próbę jego renowacji^[6].

Dane techniczne

Silnik

• V8 3,5 l (3495 cm³), 2 zawory na cylinder, DOHC^[24]
• Układ zasilania: dwa gaźniki dwugardzielowe Jikov^[7]
• Średnica cylindra × skok tłoka: 85,00 mm × 77,00 mm
• Stopień sprężania: 9,2:1
• Moc maksymalna: 165 KM (121 kW) przy 5200 obr./min
• Maksymalny moment obrotowy: 265 N•m przy 2500 obr./min

Osiągi

• Przyspieszenie 0-100 km/h: 12,7 s
• Prędkość maksymalna: 190 km/h
• Średnie zużycie paliwa: 18 l/100 km

Inne

• Promień skrętu: 6,25 m
• Rozstaw kół tył / przód: 1520 / 1520 mm
• Opony: 215/70 R14

Wersje wyposażeniowe

• Electronic
• Special
• Mobicom

Przypisy

1. Tatra 613, „Awtolegiendy SSSR i Socstran” nr 160, s.13
2. Andrzej Jakubaszek: Tatra 613 - Czeski luksus we włoskiej skórze. klasyki.auto-swiat.pl, 2007-04-10. [dostęp 2016-11-18].
3. Tatra 613, „Awtolegiendy SSSR i Socstran” nr 160, s.3
4. Tuček 2011 ↓, s. 19.
5. Tuček 2011 ↓, s. 43-44.
6. Jan Tuček: Tatra 613 - Dlouhá cesta. Automobil, 02-07-2010. (cz.).
7. Tatra 613, „Awtolegiendy SSSR i Socstran” nr 160, s.4
8. Tatra 613, „Awtolegiendy SSSR i Socstran” nr 160, s.6-7
9. Tatra 613, „Awtolegiendy SSSR i Socstran” nr 160, s.4-5
10. Tatra 613, „Awtolegiendy SSSR i Socstran” nr 160, s.5
11. Tuček 2011 ↓, s. 91-93
12. Michał Szukalski: Tatra 613 - czechosłowacka S-klasa. autocentrum.pl. [dostęp 2016-11-18].
13. Tatra 613, „Awtolegiendy SSSR i Socstran” nr 160, s.10
14. Jan Tuček: Tatra 613 - historie, vývoj, technika, sport. Praga: Grada Publishing, 2011, s. 168. ISBN 978-80-247-2584-0.
15. Jan Tuček. Jen pro vyvolené. „Automobil”. 6/2015. s. 70-71. (cz.). 
16. Jan Tuček. Bylo jich pět. „Automobil”. 6/2016. s. 68-69. (cz.). 
17. Tatra 613, „Awtolegiendy SSSR i Socstran” Nr 160, s. 15
18. TATRĄ NA SYGNALE - WERSJE SPECJALNE 613 - 623 - 624. autoarchiwum.blogsport.com. [dostęp 2015-05-07]. (pol.).
19. Tatra 613. oldtimery.com. [dostęp 2015-05-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (pol.).
20. Tatra 613, „Awtolegiendy SSSR i Socstran” nr 160, s.11-12
21. Ford Crown Victoria DPS GAI, "Awtomobil Na Służbie" Nr 59, DeAgostini, 2014, ISSN 2223-0440, s.5-6 (ros.)
22. Jan Tuček: Tatra 613 - historie, vývoj, technika, sport. Praga: Grada Publishing, 2011, s. 9. ISBN 978-80-247-2584-0.
23. TATRA T700 - OSTATNI OSOBOWY MODEL FIRMY. autoarchiwum.blogsport.com. [dostęp 2015-05-07]. (pol.).
24. 1973 TATRA 613 specs and performance. automobile-catalog.com. [dostęp 2011-08-27]. (ang.).

Bibliografia

• Tatra 613. „Awtolegiendy SSSR i Socstran”. Nr 160, 2015. DeAgostini. ISSN 2071-095X. (ros.). brak numeru strony
• Jan Tuček. Jen pro vyvolené. „Automobil”. 6/2015, s. 70-71, 2015. (cz.). 
• Jan Tuček: Tatra 613 - Dlouhá cesta. Automobil, 02-07-2010. (cz.).
• Jan Tuček: Tatra 613 - historie, vývoj, technika, sport. Praga: Grada Publishing, 2011. ISBN 978-80-247-2584-0.