Terenc Toçi

Terenc Toçi
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

9 marca 1880
San Cosmo Albanese

Data i miejsce śmierci

14 kwietnia 1945
Tirana

Minister gospodarki narodowej
Okres

od 23 marca 1937
do 31 maja 1938

Poprzednik

Dhimitër Berati

Następca

Rrok Gera

Przewodniczący Najwyższej Faszystowskiej Rady Korporacyjnej
Okres

od 9 kwietnia 1940
do 23 listopada 1942

Następca

Lef Nosi

podpis

Terenc Toçi też jako: Terenzio Tocci (ur. 9 marca 1880 w San Cosmo Albanese, zm. 14 kwietnia 1945 w Tiranie[1]) – albański prawnik, dziennikarz, działacz narodowy i polityk, minister gospodarki w latach 1937–1938.

Wczesne lata

[edytuj | edytuj kod]

Syn Paolo i Anny Marii[2]. W latach 1894–1899 uczył się w kolegium św. Adriana w San Demetrio Corone w Kalabrii, specjalizując się w prawie[2]. W młodości pracował jako dziennikarz i wiele podróżował. W latach 1908–1909 odbył podróż z Buenos Aires, przez Montevideo do Nowego Jorku i Filadelfii[3]. W czasie podróży spotykał się z lokalnymi społecznościami Albańczyków, przekonując ich do poparcia idei niepodległości Albanii[3].

Działalność niepodległościowa

[edytuj | edytuj kod]

W 1910 uzyskał poparcie Rady Albańczyków we Włoszech, aby wyjechać do Albanii i przygotowywać tam powstanie zbrojne. 26 kwietnia 1911 zebrał w Oroshu przywódców Mirdytów i proklamował niepodległość ziem albańskich[3]. Na maszt została wciągnięta flaga rodu Kastriotów, a kilka dni później powstał pierwszy rząd tymczasowy, na czele którego stanął Toçi[4]. Nadzieje na to, że z pomocą Albańczykom przybędą oddziały włoskie, dowodzone przez gen. Ricciotti Garibaldiego (spokrewnionego z Toçim) pozostały niezrealizowane i po kilku dniach krainę Mirdytów opanowały jednostki osmańskie. W 1911 Toçi powrócił do Włoch, gdzie zajął się wydawaniem czasopisma La Rivista dei Balcani[3]. W marcu 1913 zorganizował kongres albańskich działaczy narodowych w Trieście, a wkrótce po nim dotarł do Szkodry, gdzie wydawał czasopismo Taraboshi, w języku albańskim i włoskim[1]. Z uwagi na radykalizm polityczny wydawanie pisma zablokowała Międzynarodowa Komisja Kontroli, sprawująca nadzór nad Albanią, a Toçiego jako obywatela Włoch wydalono z kraju[1]. Po przybyciu do Włoch został internowany w Cosenzy.

Kariera polityczna

[edytuj | edytuj kod]

Powrócił do Albanii w 1920 i wkrótce uzyskał obywatelstwo albańskie[5]. Pracował początkowo w zawodzie prokuratora, a w 1921 objął stanowisko prefekta Korczy[5]. W tym czasie odegrał istotną rolę w promowaniu idei albańskiego kościoła autokefalicznego, zwalczając oponentów tego projektu. Od 1922 kierował biurem prasowym ministerstwa spraw wewnętrznych. W latach 1925–1927 kierował Sądem Apelacyjnym, zaś w 1937 stanął na czele resortu gospodarki narodowej[1]. W latach 1923–1925 i 1937–1939 zasiadał w parlamencie. Po agresji Włoch na Albanię był zwolennikiem bliskiej współpracy Włochów i Albańczyków. W latach 1940–1942 pełnił funkcję przewodniczącego Najwyższej Faszystowskiej Rady Korporacyjnej (Këshilli i Epërm Korporativ Fashist). Zrezygnował z tej funkcji po nieudanej próbie zamachu na jego życie i wycofał się z życia politycznego. Przetłumaczył na język albański przemówienia Benito Mussoliniego.

Proces i śmierć

[edytuj | edytuj kod]

W listopadzie 1944 został aresztowany i oskarżony o współpracę z okupantem[5]. 14 kwietnia 1945 Sąd Specjalny w Tiranie w procesie pokazowym, któremu przewodniczył Koçi Xoxe skazał go na karę śmierci jako zbrodniarza wojennego[6]. Dzień później siedemnaście osób skazanych na procesie zostało wywiezionych na przedmieścia Tirany (Kodra e Priftit) i tam rozstrzelanych. Miejsce pochówku Tociego pozostaje nieznane.

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Był żonaty (żona Klementina z d. Romano)[7], miał córkę Ritę. W czasie pobytu w Albanii zgromadził imponujących rozmiarów prywatne zbiory biblioteczne, które po jego śmierci uległy rozproszeniu lub zniszczeniu[1].

Pamięć

[edytuj | edytuj kod]

Imię Toçiego nosi jedna z ulic we wschodniej części Tirany, a także skwer w Rzymie. W 2017 w miejscowości Fan, w okręgu Mirdita odsłonięto popiersie Toçiego[8]. Spuścizna po Terencu Toçim znajduje się w zbiorach Archiwum Państwowego w Tiranie[9].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Kastriot Dervishi: Kryeministrat dhe ministrat e shtetit shqiptar në 100 vjet : anëtarët e Këshillit të Ministrave në vitet 1912-2012, jetëshkrimet e tyre dhe veprimtaria e ekzekutivit shqiptar. Tirana: Shtepia Botuese 55, 2012, s. 237.
  2. ↑ a b Biografia di Terenzio Tocci = 2018-06-24 [online], osservatoriobalcani.org [zarchiwizowane z adresu 2018-06-24] (wł.).
  3. ↑ a b c d Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History. New York: I.B. Tauris, 2012, s. 442-443. ISBN 978-1-78076-431-3.
  4. ↑ Ndue Gjon Marku: Mirdita House of Gjomarku Kanun. Bianca Gjomarkaj, 2016, s. 69. ISBN 978-1-365-69816-3.
  5. ↑ a b c Terenc Toçi, Tiranë 1945, pushkatimi i një arbëreshi. = 2021-07-08 [online], gazetadielli.com (alb.).
  6. ↑ 13 Prill 1945 – Gjyqi i parë special i Tiranës. = 2018-06-25 [online], voal.ch, 2015 (alb.).
  7. ↑ Stephen Taylor: Who's who in Central and East-Europe 1933/1934. Zurich: The Central European Times Publishing, 1935, s. 995.
  8. ↑ Përurohet në Romë një shesh me emrin e Heroit Arbëresh “Terenzio Tocci”. Shfaqet dokumentar kushtuar jetës së tij dhe bëmave në Shqipëri. = 2018-06-25 [online], ambasadat.gov.al (alb.).
  9. ↑ Jeta Shyle, Terenc Toçi, një jetë për Shqipërinë! [online], telegrafi.com, 2014 (alb.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Kastriot Dervishi: Kryeministrat dhe ministrat e shtetit shqiptar në 100 vjet : anëtarët e Këshillit të Ministrave në vitet 1912-2012, jetëshkrimet e tyre dhe veprimtaria e ekzekutivit shqiptar. Tirana: Shtepia Botuese 55, 2012, s. 237.
  • Rita Tocci: Terenzio Tocci babai im: mendime e kujtime. Tirana: Toena, 1996.
  • Terenzio D'Alena, Terenc Toçi - a life for Albania = 2022-09-13 [online], memorie.al (alb.).