Tobelo (lud)

Tobelo

Lokalny urzędnik Hein Namotemo (po prawej) w tradycyjnym stroju Tobelo
Populacja	35 tys.[1]
Miejsce zamieszkania	Indonezja (Moluki Północne)
Język	tobelo, malajski (lokalny), ternate, indonezyjski
Religia	chrześcijaństwo (protestantyzm, katolicyzm), islam, wierzenia tradycyjne
Grupa	ludy północnohalmaherskie, Molukańczycy, Indonezyjczycy
Pokrewne	Galela, Togutil, Modole

Tobelo (indonez. orang Tobelo, suku Tobelo^[2]) – indonezyjska grupa etniczna zamieszkująca tereny prowincji Moluki Północne. Są ludnością północnej Halmahery i niektórych części Morotai^[3]. Ich liczebność wynosi ok. 35 tys. osób^[1]. Należą do ludów północnohalmaherskich (spoza grupy ludów austronezyjskich)^[4][5] oraz są jedną z najliczniejszych grup etnicznych Halmahery^[6].

Dzielą się na szereg podgrup, m.in. Kao, Boeng i Dodinga^[4]. Posługują się własnym językiem tobelo (zróżnicowanym dialektalnie), w użyciu są także języki ternate i indonezyjski^[4]. W większości są protestantami^[7], mniejszość wyznaje islam w odmianie sunnickiej (jak np. grupa Dodinga)^[4] lub katolicyzm^[8]. Pokrewna językowo grupa Togutil (Forest Tobelo) tradycyjnie prowadziła nomadyczny tryb życia, utrzymując własne wierzenia^[2][9].

W mieście Tobelo ich rodzimy język jest wypierany przez regionalną odmianę języka malajskiego oraz język indonezyjski. Wynika to z wieloetnicznego charakteru miasta i przypływu imigrantów z różnych części prowincji i oddalonych geograficznie regionów Indonezji^[10]. Społeczności migranckie Tobelo zamieszkują różne zakątki Moluków Północnych (Halmahera, Morotai, Bacan i Obi), a także wyspy Raja Ampat w prowincji Papua Zachodnia^[11][12].

Od XV do XIX w. byli związani z Sułtanatem Ternate i znajdowali się pod wpływem ludu Ternate^[4]. Język ternate zachował się jako język rytualny (w użyciu podczas tradycyjnych ceremonii ślubnych, a także jako język magicznych formuł)^[13][14]. Dominowali nad pomniejszymi ludami północnohalmaherskimi, takimi jak Pagu i Tabaru^[4]. W XVIII i XIX w. byli znani z piractwa (do tego stopnia, że określenie orang Tobelo zaczęto wręcz utożsamiać z piractwem)^[15]. Uczestniczyli w handlu niewolnikami^[16]. Do końca XIX w. w większości utrzymywali wierzenia tradycyjne^[17].

Pod względem językowym są blisko spokrewnieni z ludem Galela^[18] i dzielą z nimi pewne rodzime wierzenia, ale wśród tej grupy przeważa dziś islam^[19]. Wbrew klasyfikacji lingwistycznej (która lokuje ich wśród użytkowników języków papuaskich) obie grupy wykazują ścisłe związki kulturowe i fizyczne z ludami austronezyjskimi^[20].

Zajmują się przede wszystkim produkcją kopry i rybołówstwem^[18]. Rozwinęła się też hodowla zwierząt gospodarskich. Niegdyś istotną rolę odgrywało rolnictwo żarowe. Do głównych upraw należały: ryż, owoce palmowe, maniok, słodkie ziemniaki, banany; pewne znaczenie miały też: orzech ziemny, kukurydza, ananasy, pomidory, trzcina cukrowa, taro, różne przyprawy oraz tytoń i betel. Mieli rozwinięte tradycje żeglarskie i szkutnicze^[21].

Małżeństwo ma charakter patrylokalny. Praktykuje się wykup małżeński. Istnieje silny wpływ tradycyjnych wierzeń (kult duchów, pozostałości szamanizmu)^[4]. Wiele elementów rodzimych praktyk zanikło lub uległo modyfikacji wraz z nadejściem misjonarzy protestanckich w XIX w.^[22] Panuje wiara w istnienie niewidzialnych ludzi Moro, których terytorium obejmuje Halmaherę i Morotai^[23]. Tobelo mają rozwinięty folklor muzyczny i taneczny^[4].

Za sprawą działalności badawczej misjonarzy na przełomie XIX i XX w. kultura Tobelo została stosunkowo dobrze opisana w kolonialnych źródłach holenderskich^[24].

Przypisy

1. Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. Bolszaja rossijskaja encykłopiedija. [dostęp 2022-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-14)]. (ros.).
2. E.K.M. Masinambow: Halmahera (Introductory Statement, Tobelorese). W: Frank M. LeBar (red.): Ethnic Groups of Insular Southeast Asia. T. 1: Indonesia, Andaman Islands, and Madagascar. New Haven: Human Relations Area Files Press, 1972, s. 119–122. ISBN 978-0-87536-403-2. OCLC 650009. (ang.).
3. Zulyani Hidayah: A Guide to Tribes in Indonesia: Anthropological Insights from the Archipelago. Singapore: Springer Nature, 2020, s. 331. DOI: 10.1007/978-981-15-1835-5. ISBN 978-981-15-1835-5. OCLC 1153086221. [dostęp 2021-08-03]. (ang.).
4. Michaił Anatoljewicz Czlenow: Tobieło. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 533. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. [dostęp 2024-07-27]. (ros.).
5. Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 474. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. [dostęp 2024-07-27]. (ros.).
6. Th. van denT. End Th. van denT., J.J. Weitjens J.J., Ragi Carita: Sejarah Gereja di Indonesia, wyd. popr., t. 2: 1860-an – sekarang, Jakarta: BPK Gunung Mulia, 1999, s. 134, ISBN 978-979-415-606-3, OCLC 46423861 [dostęp 2020-02-19]  (indonez.).
7. Chris Wilson: Ethno-Religious Violence in Indonesia: From Soil to God. Abingdon–New York: Routledge, 2008, s. 101. DOI: 10.4324/9780203928981. ISBN 978-0-203-92898-1, ISBN 978-0-415-45380-6. ISBN 978-1-134-05240-0. OCLC 166383146. [dostęp 2022-09-07]. (ang.).
8. Topatimasang 2016 ↓, s. 52.
9. Christopher R. Duncan. Social Change and the Reformulation of Identity Among the Forest Tobelo of Halmahera Tengah. „Cakalele”. 8, s. 79–90, 1997. The Center for Southeast Asian Studies. OCLC 650910680. [dostęp 2022-08-23]. [zarchiwizowane z adresu 2018-10-08]. (ang.). 
10. Holton 2003 ↓, s. 3.
11. Holton 2003 ↓, s. 1–2.
12. Tobelo. Endangered Languages Project. [dostęp 2022-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-04)]. (ang.).
13. Paul Michael Taylor: The Folk Biology of the Tobelo People: A Study in Folk Classification. Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1990, s. 14, seria: Smithsonian Contributions to Anthropology 34. DOI: 10.5479/si.00810223.34.1. ISBN 978-0-8357-4325-9. OCLC 490529608. [dostęp 2022-08-07]. (ang.).
14. Taylor 1988 ↓, s. 429.
15. Taylor 1988 ↓, s. 430.
16. Lapian 1994 ↓, s. 30.
17. Karel AdriaanK.A. Steenbrink Karel AdriaanK.A., MesakhM. Tapilatu MesakhM., Moluccan Christianity in the 19th and 20th century between Agama Ambon and Islam, [w:] Jan SiharJ.S. Aritonang, Karel AdriaanK.A. Steenbrink (red.), A History of Christianity in Indonesia, Leiden: Brill, 2008 (Studies in Christian Mission 35), s. 383–418, DOI: 10.1163/ej.9789004170261.i-1004.80, ISBN 978-90-04-17026-1, OCLC 567642904, JSTOR: 10.1163/j.ctv4cbgb1.14  (ang.), patrz s. 401.
18. Holton 2003 ↓, s. 2.
19. Ishige 1980 ↓, s. 401, 427.
20. Peter Bellwood: Prehistory of the Indo-Malaysian Archipelago. Wyd. 3. Canberra: ANU E Press, 2007, s. 74. ISBN 978-1-921313-12-7. OCLC 225296546. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).
21. IanI. Skoggard IanI., Teferi AbateT.A. Adem Teferi AbateT.A., Culture Summary: Tobelo, [w:] eHRAF World Cultures, New Haven, CT: Human Relations Area Files, Yale University, 2023 [dostęp 2024-08-02]  (ang.).???
22. Topatimasang 2016 ↓, s. 51–55.
23. Ishige 1980 ↓, s. 411, 413.
24. Visser 1997 ↓, s. 181.

Bibliografia

• Gary Holton: Tobelo. München: Lincom Europa, 2003, seria: Languages of the World / Materials 328. ISBN 978-3-89586-706-4. OCLC 52602506. [dostęp 2021-08-03]. (ang.).
• Naomichi Ishige. The Traditional Spirit World. „Senri Ethnological Studies”. 7, s. 401–447, 1980. DOI: 10.15021/00003423. [dostęp 2022-09-29]. [zarchiwizowane z adresu 2022-09-29]. (ang.). 
• A.B. Lapian: Masalah perbudakan dalam sejarah Indonesia: hubungan antara Maluku dan Irian Jaya. W: E.K.M. Masinambow (red.): Maluku dan Irian Jaya. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1994, s. 17–34, seria: Buletin LEKNAS III (1). OCLC 54222413. (indonez.).
• Paul Michael Taylor. From mantra to mataráa: Opacity and Transparency in the Language of Tobelo Magic and Medicine (Halmahera Island, Indonesia). „Social Science & Medicine”. 27 (5), s. 425–436, 1988. DOI: 10.1016/0277-9536(88)90365-6. ISSN 0277-9536. PMID: 3067356. OCLC 115847538. (ang.). 
• Roem Topatimasang: Kisah-1: Orang Tobelo: Tercerabut & Tersisih di Tanah Sendiri. W: Roem Topatimasang (red.): Orang-orang Kalah: Kisah Penyingkiran Masyarakat Adat Kepulauan Maluku. Wyd. 2. Sleman, Yogyakarta: INSISTPress, 2016, s. 43–71. ISBN 978-602-0857-16-9. OCLC 1002419730. (indonez.).
• Leontine E. Visser: Ritual Performance and Images of Good Governance in Halmahera. W: Michael Hitchcock, Victor T. King (red.): Images of Malay-Indonesian Identity. Kuala Lumpur: Oxford University Press, 1997, s. 180–200. ISBN 978-983-56-0026-5. OCLC 36647780. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Tobelorese. everyculture.com. [dostęp 2022-10-31]. (ang.).
• Ian Skoggard, Teferi Abate Adem, Culture Summary: Tobelo, [w:] eHRAF World Cultures, New Haven, CT: Human Relations Area Files, Yale University, 2023 [dostęp 2024-08-02]  (ang.).???
• Tobelo: Around the Largest Town in Halmahera. East-Indonesia.info. [dostęp 2022-09-30]. (ang.).
• Indonezja – o niewidzialnych ludziach Moro na wyspie Rau, kawowej skałce i Singapurze. Coaching Rozkwitu, 2014-06-22. [dostęp 2022-09-30].