Tomaszkowo

Tomaszkowo

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Stawiguda
Liczba ludności (2022)	828[2]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-034[3]
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0489053
Położenie na mapie gminy Stawiguda Tomaszkowo
Położenie na mapie Polski Tomaszkowo
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Tomaszkowo
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Tomaszkowo
53°43′04″N 20°24′37″E/53,717778 20,410278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Tomaszkowo (niem. Thomsdorf) – wieś w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda^[4], nad jeziorem Wulpińskim. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Tomaszkowo znajduje się na historycznej Warmii.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Tomaszkowo^[5][6]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0489076	Zofijówka	część wsi

Historia

Tomaszkowo jest jedną z najstarszych miejscowości założonych w okolicach Olsztyna, na terenie pruskiego terytorium Bertingen. Na pograniczu ziem Bertingen i Gudikus, pomiędzy dzisiejszymi wsiami Tomaszkowo i Naterki, znajdowało się pruskie centrum kultowe ze świętym gajem^[7]. Ziemie te w I połowie XIV wieku zostały włączone do Warmii.

Pierwotnie Tomaszkowo składało się z dwóch wsi: Hilgensee (Święte Jezioro, później Heiligensee), którą lokował na prawie pruskim na 30 włókach warmiński wójt krajowy Bruno von Luter w 1345 roku (nadanie otrzymali Prusowie Mileschen i Wyndichen) oraz właściwego Tomaszkowa (Thomsdorf), lokowanego na 33 włókach w 1349 roku dla Prusów, braci imieniem Mileszen i Wolfhaim (wg innego źródła w 1349 r. kapituła przekazała sołtysom: Piotrowi i Tomaszowi wieś Tomaszkowo, która połączyła się z Heiligensee^[8]). W 1363 roku kapituła warmińska włączyła Heiligensee do Tomaszkowa i nadała wsi prawo chełmińskie, ale jeszcze w 1567 r. obok nazwy Tomaszkowo dodawano nazwę Heiligensee. W połowie XVI w. Tomaszkowo miało 54 włóki.

Tomaszkowo było wsią w komornictwie olsztyńskim, należącym do kapituły warmińskiej we Fromborku. Z racji pełnienia urzędu administratora (zobowiązanego do zarządzania całością dóbr kapituły) 4 maja 1518 wieś odwiedził Mikołaj Kopernik. Kopernik w tym czasie prowadził akcję osadniczą i zapisał w rękopisie Lokacji łanów opuszczonych: „Tomaszkowo. Hans Klauke, od dawna niezdolny do pracy, mając 2 łany, z których był obowiązany płacić dziedziczną opłatę kościołowi w Bartągu, sprzedał je za moim pozwoleniem Szymonowi Stoke”.

W czasie wojen pierwszej połowy XVII w. wieś została wyludniona. W 1634 roku (po pierwszej wojnie szwedzkiej) z uprzednio zasiedlonych 51 włók aż 24 było opustoszałych. Do wojny szwedzko-branderbursko-polskiej zdołano zagospodarować jedynie 6 włók. Ziemie te zostały ponownie zasiedlone dopiero pod koniec XVII w.

W czasach historycznych w Tomaszkowie uprawiano dużo lnu i chmielu. Wieś słynęła z pięknych wyrobów tkackich i przędzalniczych. We wzornictwie dominowały ryby, ptaki i kwiaty.

Tomaszkowo od początku lokacji należało do parafii w Bartągu.

Od XVI w przeważała ludność polska, Warmiacy. W tym czasie w Tomaszkowie wymieniana jest rodzina Lapka oraz sołtysi: Wrobel, i Poposa. Na początku XVII w. wymieniani są sołtysi: Kłobuk (Kłobuszyński), Falaszek. Karczma w Tomaszkowie była w posiadaniu właścicieli majątku Gągławki (Jan Godlewski, później Bogusław Domaradzki).

Ludzie związani z miejscowością

• Paweł Turowski, poeta Jakub Mayska (ur. przed 1840, zmarł w 1900 w Tomaszkowie, gdzie był rolnikiem).
• Franciszek Boenigk (1888-1925, bibliotekarz Towarzystwa Czytelni Ludowych, propagator książki polskiej, działacz plebiscytowy), urodził się w Tomaszkowie
• Jan Boenigk (1903-1982, nauczyciel, założyciel pierwszej szkoły polskiej na Mazurach Piastyny k. Szczytna), urodził się w Tomaszkowie.

Zobacz też

• Mazurskie Miody – przedsiębiorstwo spożywcze z siedzibą we wsi

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 139834
2. Dane Statystyczne [online], Gmina Stawiguda [dostęp 2022-08-29]  (pol.).
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1292 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2014-02-23].
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
6. GUS. Rejestr TERYT
7. Grzegorz Białuński Pruskie związki terytorialno-osadnicze w dorzeczu środkowej Łyny w XIII wieku, Komunikaty Warmińsko-Mazurskie nr 1, 2004, str. 3-17
8. Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007

Bibliografia

• Paweł Turowski. Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej. Wstęp i opracowanie Danuta i Norbert Kasparkowie. Wyd. UWM w Olsztynie, Olsztyn 2003, 129 str.
• Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5
• Tomaszkowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 371 .
• ks. Walenty Barczewski Geografia polskiej Warmii