Torfowiec brodawkowaty

Torfowiec brodawkowaty
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

mchy

Klasa

torfowce

Rząd

torfowce

Rodzina

torfowcowate

Rodzaj

torfowiec

Gatunek

torfowiec brodawkowaty

Nazwa systematyczna
Sphagnum papillosum Lindb.
Contr. Fl. Crypt. As. 280 1872[3]
Synonimy
  • Sphagnum hakkodense Warnst. & Cardot
  • Sphagnum ochraceum Warnst.
  • Sphagnum waghornei Warnst.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Torfowiec brodawkowaty (Sphagnum papillosum Lindb.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Występuje w Europie, Chinach, Japonii, Ameryce Północnej (w tym Grenlandii)[4].

W Europie rośnie od Norwegii, Szwecji, Finlandii i północnej Rosji na północy po Azory, Hiszpanię, Francję, Włochy, Grecję i Bułgarię na południu. W Rosji jest obecny prawdopodobnie także w jej kontynentalnych obszarach arktycznych. Jego zasięg południkowy rozciąga się od Islandii na zachodzie po Ural na wschodzie. W górach, poza Uralem, występuje m.in. w Alpach (do wysokości 2000 m n.p.m.) i Górach Dynarskich. Znany jest również z Wysp Brytyjskich[5].

W Polsce rośnie na terenie całego kraju, na ogół na mocno rozproszonych stanowiskach[6]. Liczne stanowiska znane są z Pojezierza Południowobałtyckiego w obrębie województwa pomorskiego[7][6] oraz z Wyżyny Małopolskiej i Śląsko-Krakowskiej[6]. Występuje także w Tatrach, gdzie osiąga wysokość 1500 m n.p.m.[7][6]

Morfologia i anatomia

[edytuj | edytuj kod]
Główki torfowca brodawkowatego
Przekrój przez listek; na ściankach komórek wodnych na styku z komórkami chlorofilowymi widoczne gęste brodawki (po powiększeniu zdjęcia)
Pokrój
Torfowiec duży i masywny, z raczej krótkimi, grubymi i nastroszonymi gałązkami, tworzący darnie koloru jasnobrązowego (typowy[8]), zielonawoochrowobrązowego do żółtawego, zielonkawego lub zielonego, nigdy czerwonawego; główki czasami ciemniej zabarwione, wtedy brązowe[5][7].
Główki
Duże, przeważnie zbite, spłaszczone do kulistych[7]. Młode gałązki budujące główkę są najczęściej krótkie, tępo zakończone, częściowo wzniesione, z niekiedy nastroszonymi listkami[7], przez co sama główka wygląda na nastroszoną[8].
Pęczki
Zazwyczaj z czterema gałązkami, z których najczęściej dwie są gałązkami odstającymi, często krótkimi i tępo zakończonymi, a dwie gałązkami zwisającymi, które są raczej krótkie[5][7]. Czasami, u form rosnących w cieniu, gałązki odstające mogą stopniowo zwężać się ku końcowi[9].
Łodyżki
Grube[7], ciemnobrązowe do czarnobrązowych[5]. Kora zbudowana jest z dobrze rozwiniętych trzech lub czterech warstw rozdętych komórek, wzmocnionych delikatnymi spiralnymi listewkami[5]. W pokroju mieni się szarawo i wygląda na luźno zaczepioną na łodyżce[5]. Kora łodyżek gałązkowych jest silnie listewkowana, najczęściej z jednym porem na komórkę w ścianie zewnętrznej[5]. Cylinder wewnętrzny jest ciemnobrązowy do czarnego[7]. U populacji rosnących w miejscach zacienionych cylinder wewnętrzny może być zielonkawy[7].
Listki łodyżkowe
Duże[7], prostokątne, nieco łopatkowate, raczej płaskie, wzniesione, zwisające lub odstające[5]. Komórki wodne są jednodzielne i regularnie listewkowane[5].
Listki gałązkowe
Duże, do 1,9 mm[7], jajowate, mocno wklęsłe, z kapturkowatym szczytem, zazwyczaj nieco odstające, ale nigdy nastroszone[5]. Komórki wodne po stronie grzbietowej są silnie wypukłe w przekroju poprzecznym i mają od jednego do trzech porów w środkowej części listka, po stronie brzusznej są słabo wypukłe w przekroju poprzecznym i nie mają porów. Wewnętrzne ściany komisuralne są pokryte brodawkami. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są stosunkowo małe, owalne do beczułkowatych, o grubych ścianach po obu stronach listka, bardziej otwarte po stronie brzusznej liścia[5][7].
Gatunki podobne
Może być mylony z innymi gatunkami z podrodzaju Sphagnum, np. z torfowcem pokrewnym (Sphagnum affine), torfowcem błotnym (Sphagnum palustre), a także z torfowcem szorstkim (Sphagnum compactum) z podrodzaju Rigida[7].
Od torfowca pokrewnego torfowiec brodawkowaty różni się zakończeniem gałązek odstających, które u tego pierwszego zwężają się ku końcowi, u drugiego są najczęściej tępo zakończone. U S. affine ściany komisuralne (styczne z komórkami chlorofilowymi) komórek wodnych mają co najwyżej słabo widoczne blaszki, u S. papillosum natomiast mają wyraźne brodawki. Torfowiec pokrewny ma wąsko trapezowe lub trójkątne komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym listka gałązkowego, torfowiec brodawkowaty zaś owalne[9].
Od torfowca błotnego różni się, podobnie jak w przypadku torfowca pokrewnego, zakończeniem gałązek, ale także ich długością. U S. palustre są one stosunkowo długie i stopniowo zwężają się ku końcowi. Oba gatunki odróżnić można także po barwie. Podczas gdy u torfowca brodawkowatego typowym kolorem główek jest jasnobrązowy, tak torfowiec błotny ma je najczęściej zielone, żółte, pomarańczowawe lub częściowo brązowe. U S. palustre wewnętrzne ściany komórek wodnych listków gałązkowych sąsiadujące z komórkami chlorofilowymi są całobrzegie, nie brodawkowate[8].
W przypadku torfowca szorstkiego cechy, które pozwalają go odróżnić od torfowca brodawkowatego, są typowe dla różnic pomiędzy podrodzajami Rigida i Sphagnum. U S. compactum komórki kory nie są wzmocnione spiralnymi listewkami. Sama kora z kolei u torfowca szorstkiego jest wąska, podczas gdy u torfowca brodawkowatego dość szeroka, dostrzegalna gołym okiem w terenie lub przy pomocy lupy. Listki łodyżkowe u S. compactum są małe, do 0,8 mm długości, i trójkątne, u S. papillosum są duże, do 2 mm długości, i łopatkowate[10].
Może być także mylony z torfowcem środkowym (Sphagnum centrale) i torfowcem magellańskim (Sphagnum magellanicum)[7].
  • Przekrój poprzeczny przez łodyżkę gałązkową
    Przekrój poprzeczny przez łodyżkę gałązkową
  • Listki gałązkowe
    Listki gałązkowe
  • Listki łodyżkowe
    Listki łodyżkowe

Ekologia i biologia

[edytuj | edytuj kod]

Występuje na torfowiskach wysokich i przejściowych, w miejscach odsłoniętych[7]. Rośnie w obrębie torfowisk zwykle lokalnych obniżeniach i w strefie przejściowej między dolinkami i kępami[6]. Znajdowany był także na mokrych wrzosowiskach i zakwaszonych torfowiskach niskich[7]. W Europie Środkowej rośnie najczęściej w zbiorowiskach wysokotorfowiskowych z klasy Oxycocco-Sphagnetea[6] i uważany jest za gatunek charakterystyczny dla rzędu atlantyckich mokrych wrzosowisk Erico-Sphagnetalia papillosi (Sphagno-Ericetalia) z tej klasy[11]. Poza tym występuje z zbiorowiskach z klasy Scheuchzerio-Caricetea fuscae.

Z roślin naczyniowych często towarzyszy: wrzoścowi bagiennemu Erica tetralix, sitowi sztywnemu Juncus squarrosus i wełnianeczce darniowej Trichophorum cespitosum, a z mchów: płonnikowi cienkiemu Polytrichum strictum i torfowcom: kończystemu Sphagnum fallax, magellańskiemu S. magellanicum[6], Dusena S. majus, czerwonawemu S. rubellum i pogiętemu S. flexuosum[5].

Ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Torfowiec ten w skali Europy nie jest zagrożony – ma status gatunku najmniejszej troski (LC). W uzasadnieniu oceny wskazano na rozległy zasięg i liczne występowanie, aczkolwiek degradacja siedlisk z pewnością powoduje zmniejszanie jego zasobów, zwłaszcza w południowej części zasięgu[12].

Gatunek jest objęty w Polsce ochroną prawną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[13][14][15].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
  3. ↑ Sphagnum papillosum Lindb.. The World Flora Online. [dostęp 2024-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
  4. ↑ Sphagnum papillosum. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-03]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l Laine i in. 2018 ↓, s. 58–62.
  6. ↑ a b c d e f g Iwona Melosik, Species of the type section of Sphagnum (Bryophyta, Sphagnaceae) in Poland, „Biodiv. Res. Conserv.”, 1-2, 2006, s. 69-76 [dostęp 2024-11-23].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Stebel 2017 ↓, s. 57–59.
  8. ↑ a b c Stebel 2017 ↓, s. 56.
  9. ↑ a b Stebel 2017 ↓, s. 47.
  10. ↑ Stebel 2017 ↓, s. 62.
  11. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN 978-83-01-16707-3.
  12. ↑ Baisheva, E. & Ignatov, M., Sphagnum papillosum (Europe assessment), [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online], iucnredlist.org, 2019 [dostęp 2024-11-23].
  13. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
  14. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
  15. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
  • Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
  • Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.