Torfowiec cieniutki
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec cieniutki |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum tenellum (Brid.) Brid. Muscol. Recent. Suppl. 4: 1 1819[3] | |
Torfowiec cieniutki (Sphagnum tenellum (Brid.) Brid.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, Indiach, Japonii, Ameryce Północnej i północnej Afryce[4].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]W Europie występuje pospolicie, choć częściej w obszarze z wpływami klimatu oceanicznego. W strefie arktycznej rośnie jedynie na północnych skrajach Norwegii. W strefie borealnej spotykany jest dość często, miejscami rozproszony – od Islandii przez Norwegię, Szwecję i Finlandię po północną część Rosji aż do Uralu. W strefie tej rośnie również powyżej granicy drzew. W strefie klimatu umiarkowanego jest szeroko rozpowszechniony, miejscami rozproszony. Występuje na Wyspach Brytyjskich i w północno-zachodniej Hiszpanii na zachodzie, przez kontynentalną, zachodnią i środkową Europę, południowy Półwysep Fennoskandzki, kraje bałtyckie, Białoruś, Ukrainę po środkową Rosję na wschodzie. Podawany jest również z Karpat, w tym z Tatr, a także z Alp, gdzie osiąga wysokość około 1900 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej jest rozproszony bądź rzadki; znany z kontynentalnych Portugalii oraz Hiszpanii, zachodnich Alp, Korsyki, Gór Dynarskich oraz Rumunii i Gruzji. Obecny jest również na Azorach. Niepewne jest za to jego występowanie w Apeninach. Nie został odnotowany w strefie klimatu śródziemnomorskiego[5].
Występuje głównie w północno-zachodniej Polsce[6]. Na południu liczny jedynie w Sudetach[7]. W Karpatach ma rozproszone stanowiska w Tatrach i w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej[6].
Morfologia i anatomia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Torfowiec stosunkowo mały (określany także jako drobny[7]), do 10 cm wysokości[6], delikatny i miękki, tworzący niewysokie, luźne darnie koloru szarozielonego, zielonego lub szarożółtego i żółtego, czasami lekko brązowo lub pomarańczowo zabarwione[5][7][6].
- Główki
- Małe[5], czasami określane także jako drobne[7], od spłaszczonych do półkolistych[7].
- Pęczki
- Dość od siebie oddalone, zazwyczaj z trzema gałązkami[5], rzadziej czterema lub pięcioma[6]; w pęczku o trzech gałązkach są dwie gałązki odstające, krótkie i pociągłe, niezwężające się[5] lub słabo zwężające się ku końcowi[7] oraz jedna gałązka zwisająca[5], która słabo lub w ogóle nie odróżnia się od gałązek odstających[7].
- Łodyżki
- Cienkie, rzadko przekraczające 0,5 mm średnicy i blade[5][7], z dobrze rozwiniętą korą, z dwiema bądź trzema (bardzo rzadko jedną lub czterema[7]) warstwami mocno nadętych komórek wodnych[5], bez porów w zewnętrznych błonach[6]. Kora wyraźnie oddzielona od zabarwionego na żółto, grubościennego cylindra wewnętrznego[7][6]. Łodyżki gałązek są wyposażone w dobrze wykształcone, linearnie parami rozmieszczone w korze komórki retortowe[5], z długą, wyraźnie odgiętą szyjką[6].
- Listki łodyżkowe
- Duże, osiągające wymiary listków gałązkowych, do 1,4 mm długości[7], równoramiennie trójkątne, językowate[6], jajowato-językowate, z tępym, wąsko uciętym lub czasami kapturkowatym, poszarpanym lub drobno ząbkowanym szczytem[5][7][6], do którego zwężają się dość nagle, odstające, wklęsłe[7], o krawędziach zawiniętych, z dość szerokim obrzeżeniem rozszerzającym się u nasady[6]. Komórki wodne mają liczne, wyraźne listewki, także pory[5]; w części szczytowej listka są dość szerokie[6].
- Listki gałązkowe
- Do 1,5 mm długości[7], owalne, jajowate[6] bądź szeroko jajowate i wklęsłe, luźno na siebie zachodzące, co nadaje gałązkom paciorkowaty wygląd[5], o zawiniętych krawędziach[6]; na końcach gałązek odstających listki układają się w kształt określany jako otwarty ptasi dziób[5]. Szczyty krótko ucięte i ząbkowane[7]. Suche listki czasami słabo jednobocznie skręcone, lecz nigdy faliste[6]. Komórki wodne są krótkie i szerokie; po stronie grzbietowej listka płaskie, z jednym porem lub bez porów, po stronie brzusznej mocno nadęte, z 2–5 porami zlokalizowanymi w kątach komórek[5][7]; w górnej części listka są rombowe i silnie listewkowane[6]. W przekroju poprzecznym komórki chlorofilowe równoboczno trójkątne (szeroko[6] lub prawie równoboczno trójkątne[7]), równe połowie wysokości komórek wodnych[6], wyraźnie szeroko otwarte po stronie grzbietowej listka, do strony brzusznej dochodzące tylko swoimi szczytami[5], czasami szeroko trapezowe i obustronnie eksponowane[6].
- Gatunki podobne
- Torfowiec dość charakterystyczny ze względu na jasne zabarwienie, niewielkie rozmiary, krótkie gałązki przypominające sznury paciorków. Jeśli podobny, to jedynie do torfowców z podrodzaju Subsecunda – torfowca skręconego i torfowca jednobocznego. U tych torfowców łodyżki są ciemniejsze, przeważnie brązowe bądź czarne, u S. tenellum blade, bladożółte[7]. Ponadto komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym listków gałązkowych u torfowca cieniutkiego są trójkątne, u S. contortum i S. subsecundum są baryłkowate bądź owalne[7].
Systematyka i zmienność
[edytuj | edytuj kod]Gatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[8]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[8].
W różnych warunkach wilgotnościowych przyjmuje różne formy. W miejscach bardziej wilgotnych jest większy, a pęczki ma rozmieszczone dość luźno; w miejscach suchych jest niski i gęsto ugałęziony[6].
Ekologia i biologia
[edytuj | edytuj kod]Rośnie w dolinkach torfowisk wysokich. Obecny jest także na wrzosowiskach i w potorfiach[7]. Często występuje razem z torfowcem czerwonawym i torfowcem bałtyckim[6].
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Gatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[9][10][11].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
- ↑ Sphagnum tenellum Pers. ex Nees & Hornsch.. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-08-24)]. (ang.).
- ↑ Sphagnum tenellum. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Laine i in. 2018 ↓, s. 263–267.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 65-66.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Stebel 2017 ↓, s. 152–154.
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.