Torfowiec pierzasty
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec pierzasty |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum subnitens Russow & Warnst. Verh. Bot. Vereins Prov. Brandenburg 30: 115. pl. 3, f. 9; pl. 4, f. 22–23 1888[3] | |
Torfowiec pierzasty (Sphagnum subnitens Russow & Warnst.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, na Syberii, w Ameryce Północnej i Południowej oraz w północnej Afryce[4].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]W Europie rozprzestrzeniony w północno-zachodniej i środkowej części kontynentu od północnej Hiszpanii po Islandię, północną Norwegię, Szwecję, Finlandię i północną część Rosji (w tym Półwysep Kolski), prawdopodobnie aż do Uralu. W Norwegii rośnie powyżej granicy drzew. W strefie arktycznej nie został odnotowany. Występuje na dużej części Wysp Brytyjskich, rozproszony jest w kontynentalnej zachodniej i środkowej Europie (dane ze Słowacji są niepewne), sięgając na wschodzie krajów bałtyckich, Białorusi, Ukrainy, środkowej Rosji, aż do południowego Uralu. Obecny jest w Alpach, gdzie osiąga wysokość przeważnie nie większą niż 2000 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej jest rozproszony bądź rzadki; znany z Azorów, kontynentalnej Hiszpanii, Korsyki, Apeninów, Gór Dynarskich aż do Albanii na południu[5][6]. W strefie śródziemnomorskiej występuje w południowej Hiszpanii, na Sardynii, Sycylii i Maderze[5]. W Ameryce Północnej rośnie we wschodniej i zachodniej części kontynentu, wzdłuż Andów sięga do Chile w Ameryce Południowej. W Azji rośnie w północno-wschodniej części kontynentu[6].
W Polsce rośnie na rozproszonych stanowiskach na terenie całego kraju, choć głównie w jego północnej i zachodniej części[7][8]. W górach jest bardzo rzadki. Ma jedno stanowisko w Sudetach (1200 m n.p.m.) i rozproszone stanowiska w Beskidzie Śląskim[7].
Morfologia i anatomia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Torfowiec średnich bądź stosunkowo dużych rozmiarów[5][7], od 6 do 15 cm wysokości, delikatny[8] lub dość tęgi[7] tworzący gęste i miękkie darnie koloru żółtawozielonego, szarozielonego, zielonego, ochrowego, żółtobrunatnego, brązowego, czerwonawożółtego, czerwonawego i fioletowego, czasami purpurowo nabiegłe, z metalicznym odcieniem w warunkach suchych; formy niezielone często mają zielone pączki wierzchołkowe[5][7][8]. Gatunek jest bardzo zmienny i trudny do identyfikacji w warunkach polowych. Za nieco charakterystyczny uznawany jest jego „niechlujny” wygląd – gałązki rozpostarte są w różnych kierunkach, kolory są zgaszone (nigdy nie bywa intensywnie czerwony jak inne gatunki sekcji 'Acutifolia'), główka zdaje się mieć nieproporcjonalnie duże rozmiary[6].
- Główki
- Z reguły duże bądź dość duże, luźno oparte na łodyżce, z długimi gałązkami[5][7].
- Pęczki
- Z 3–5 gałązkami, z których dwie są gałązkami odstającymi[5][8]; gałązki odstające są długie (ponad 25 mm długości[7]) i zwężające się ku końcowi, gałązki zwisające są różnej długości (krótsze bądź dłuższe od gałązek odstających[7])[5].
- Łodyżki
- Osiągające do 0,9 mm średnicy[7], od zielonawobrązowych do fioletowawych, z dobrze rozwiniętą[5], acz nierównomiernie[8], 3–4-warstwową korą (rzadziej 2[7]), której komórki wodne pozbawione są porów i listewek[5], wyraźnie oddzieloną od cylindra wewnętrznego[8]. Cylinder wewnętrzny zabarwiony na brązowo, purpurowo lub czerwono, przy czym czerwony występuje na ogół jedynie w okolicy główki[7]. W łodyżkach gałązkowych są obecne pojedyncze, dobrze widoczne komórki retortowe z wyraźną szyjką[5], choć niektóre ze źródeł opisują szyjkę jako niewyraźną[8].
- Listki łodyżkowe
- Duże bądź dość duże, do 1,6–1,7 mm długości, trójkątne, trójkątno-językowate bądź podłużnie trójkątne, szerokie u nasady, wzniesione, z zaostrzonym lub wąsko zaokrąglonym, uciętym, ząbkowanym, czasami zakrzywionym, z podwiniętymi brzegami wierzchołkiem. Listki mają wyraźne, szerokie obrzeżenie, rozszerzające się u nasady[7][8]. Komórki wodne septowane[7], bez listewek[5] lub z listewkami bardzo delikatnymi[8], w górnej części listka rombowe, w grupach po 2–6 pomiędzy komórkami chlorofilowymi[8].
- Listki gałązkowe
- Duże, osiągające 2 mm długości[7], jajowate do jajowato-lancetowatych[5][7], łukowato odstające lub odgięte[8], dość mocno zwężające się w części dystalnej, z kończykiem uciętym, ząbkowanym, mocno podwiniętym na krawędziach, przez co sprawiającym wrażenie ostrego[5][7][8]; u dorosłych osobników nie układają się w charakterystyczne pięć szeregów. Komórki wodne są mocno zróżnicowane pod względem wielkości, zdecydowanie większe u nasady listka. Komórki wodne w przekroju poprzecznym po stronie grzbietowej są silnie nadęte i mają różną liczbę małych, półeliptycznych, pierścieniowych, zazwyczaj umieszczonych wzdłuż ścian komisuralnych porów, które stają się liczniejsze w kierunku nasady i krawędzi[5][7][8]; po stronie brzusznej komórki wodne są płaskie, a duże pory są obecne przeważnie jedynie przy krawędziach listka[5][7], czasami występują małe pory kątowe[8]. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są trójkątne lub trapezowe, po stronie grzbietowej zakryte lub co najmniej wąsko otwarte, a po stronie brzusznej szeroko eksponowane[5][8], z cienkimi ścianami komórkowymi[7].
- Gatunki podobne
- Może być mylony z torfowcem ostrolistnym Sphagnum capillifolium oraz torfowcem płowym S. subfulvum[7]. Od torfowca ostrolistnego różni się listkami łodyżkowymi, u którego są przeważnie językowate, słabo zaostrzone, z listewkowanymi komórkami wodnymi. U torfowca pierzastego są w różny sposób trójkątne, sprawiające wrażenie zaostrzonych, a komórki wodne są najczęściej pozbawione całkowicie listewek. Ponadto, u S. subnitens w warunkach suchych występuje, choć czasami słabo widoczny, metaliczny odcień, którego nie będzie u S. capillifolium[9]. Od torfowca płowego różni się kolorem łodyżek i listkami łodyżkowymi. U S. subnitens są brązowe do fioletowych, czasami czerwone w okolicy główki, u S. subfulvum są ciemnobrązowe do prawie czarnych. Listki łodyżkowe torfowca płowego mają zaokrąglony, nieco wyszarpany wierzchołek, u torfowca pierzastego krawędzie szczytu są podwinięte, przez co wydaje się on zaostrzony lub wąsko zaokrąglony, choć także nieco wyszarpany, ząbkowany[10].
-
Główki -
Listek łodyżkowy -
Listki gałązkowe
Ekologia i biologia
[edytuj | edytuj kod]Występuje w miejscach otwartych, na torfowiskach niskich i przejściowych, także na brzegach stawów i zarastających, zatorfionych jezior[7][8]. Zajmuje siedliska oligo- i mezotroficzne, przy czym w tych drugich rośnie zwykle na bardziej skąpożywnych kępach. Toleruje niewielkie ocienienie[6]. Często współwystępuje wśród innych torfowców, tworząc różnej wielkości płaty, nierzadko niewielkie, a nawet rosnąc pojedynczo w kożuchach innych gatunków[6].
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Gatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[11][12][13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-05-24] (ang.).
- ↑ Sphagnum subnitens Russow & Warnst.. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-05-10)]. (ang.).
- ↑ Sphagnum subnitens. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-05-31]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Laine i in. 2018 ↓, s. 149–153.
- ↑ a b c d e R.E. Daniels, A. Eddy, Handbook of european Sphagna, wyd. 2nd impression with minor corrections, London: HMSO, 1990, s. 71-75, ISBN 978-0-11-701431-2 [dostęp 2024-10-16].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Stebel 2017 ↓, s. 101–103.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 82-83.
- ↑ Stebel 2017 ↓, s. 72–74.
- ↑ Stebel 2017 ↓, s. 99–100.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.