Torfowiec wąskolistny

Torfowiec wąskolistny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

mchy

Klasa

torfowce

Rząd

torfowce

Rodzina

torfowcowate

Rodzaj

torfowiec

Gatunek

torfowiec wąskolistny

Nazwa systematyczna
Sphagnum angustifolium (Warnst.) C.E.O. Jensen
Bih. Kongl. Svenska Vetensk.-Akad. Handl. 21 Afd. 3(10): 40 1896[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Torfowiec wąskolistny (Sphagnum angustifolium (Warnst.) C.E.O. Jensen) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, Japonii, Korei, na wschodzie Rosji oraz w Ameryce Północnej[4].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

W Europie jest rozpowszechniony. W strefie arktycznej rośnie jedynie na północnych skrajach Norwegii i Rosji. W strefie borealnej spotykany jest często – od Islandii, przez Norwegię, Szwecję i Finlandię, po północną część Rosji, aż do Uralu. W strefie tej rośnie również powyżej granicy drzew. W strefie klimatu umiarkowanego typowego jest szeroko rozpowszechniony. Występuje na Wyspach Brytyjskich i w północno-zachodniej Hiszpanii na zachodzie, przez kontynentalną, zachodnią i środkową Europę, południowy Półwysep Fennoskandzki, kraje bałtyckie, Białoruś, Ukrainę po zachodnią i środkową Rosję aż do Uralu na wschodzie. Podawany jest również z Karpat, w tym z Tatr, a także z Alp, gdzie osiąga wysokość około 2100 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej jest rozproszony bądź rzadki; znany z kontynentalnych Portugalii oraz Hiszpanii, zachodnich Alp, Apeninów, Gór Dynarskich oraz Rumunii, Bułgarii, Grecji i Gruzji. Nie został odnotowany w strefie klimatu śródziemnomorskiego[5]. W Ameryce Północnej jest szeroko rozprzestrzeniony na północy kontynentu – w Kanadzie, na północy Stanów Zjednoczonych i na Grenlandii[6].

W Polsce rośnie na terenie całego kraju, choć zdecydowanie liczniej w północnej części[7], m.in. ma nieliczne stanowiska w Borach Tucholskich[8]. Najwyżej położone stanowisko leży w Karkonoszach na wysokości 1425 m n.p.m.[7]

Morfologia i anatomia

[edytuj | edytuj kod]
Główka
Pokrój
Torfowiec mały bądź średniego rozmiaru, sprawiający wrażenie zwartego, zbitego[5], ale dość delikatny[7], tworzący darnie koloru zielonego, żółtawego lub brązowawego[5], te ostatnie bardzo rzadko[7], nierzadko spotykane są czerwone przebarwienia u podstawy gałązek[7].
Główki
Dobrze rozwinięte[7], w suchych warunkach zwarte i niemal półkoliste[5]. Jeśli występują, gałązki anterydialne są jaskrawo zabarwione na żółto lub pomarańczowo[5].
Pęczki
Zazwyczaj składające się z czterech gałązek. Na główce są gęsto rozmieszczone, w pozostałej części dość równomiernie. Dwie gałązki odstające są raczej krótkie, szczególnie na otwartych siedliskach[5], w miejscach zacienionych są wyraźnie dłuższe[7], jedne i drugie zwężają się ku końcowi[5][7]. Gałązki zwisające są przeważnie wyraźnie dłuższe[5], smukłe[7], zazwyczaj całkowicie pokrywając łodyżkę[5], choć bywają także określane jako rozpierzchłe – są wykrzywione nieregularnie[7].
Łodyżki
Cienkie[5], do około 0,8 mm średnicy[7], zielone, jasnozielone lub bladożółte, żółte[5][7]. Czasami w pobliżu główki zauważyć można różowe bądź czerwone refleksy[7]. Kora słabo rozwinięta[5], nie odznacza się do cylindra wewnętrznego[7]. Komórki retortowe na łodyżkach gałązek są wyraźnie uwydatnione[5].
Listki łodyżkowe
Małe (do 1 mm długości)[7], równoramiennie-trójkątne lub równoboczno-trójkątne[5][7], zwisające i przylegające do łodyżki, z tępym, nieco poszarpanym wierzchołkiem[5], nieco tylko wklęsłym[7]. Komórki wodne są zazwyczaj niepodzielone, bardzo rzadko mają listewki[5]. Charakterystyczne obrzeżenie liścia wyraźnie rozszerza się w kierunku jego nasady[7].
Listki gałązkowe
Dość małe[7], wąsko lancetowate, prawie wyprostowane, luźno rozmieszczone lub gęsto zachodzące na siebie[5], jedynie u podstawy gałązek mogą się układać pięciorzędowo[7]. W przekroju poprzecznym komórki hialinowe (wodne) zdecydowanie większe niż komórki chlorofilowe[7]. Komórki wodne po stronie grzbietowej listka są prawie płaskie i mają kilka małych porów lub pseudoporów umieszczonych w kątach komórek wzdłuż ściany komórkowej i zazwyczaj szparki resorpcyjne w kątach wierzchołkowych. Po stronie brzusznej komórki wodne są nieco tylko wypukłe, z 4–6 stosunkowo dużymi, bezpierścieniowymi porami w kątach komórek[5][7]. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są jajowato-trójkątne (trójkątno-jajowate[7]), wyraźnie, lecz nieznacznie zamknięte po stronie brzusznej listka i szeroko otwarte po stronie grzbietowej[5].
Gatunki podobne
Istnieje możliwość pomyłki zwłaszcza z torfowcem kończystym, torfowcem pogiętym i torfowcem bałtyckim[7]. Od torfowca kończystego gatunek ten różni się w szczególności listkami łodyżkowymi. U S. angustifolium są szeroko (równoramiennie lub równoboczno) trójkątne i tępe na szczycie, u S. fallax są najczęściej trójkątno-językowate lub jajowato-trójkątne i ostro zakończone[7]. Niektóre źródła wskazują także, że S. fallax ma większe listki łodyżkowe od S. angustifolium[5]. Dodatkowo, u torfowca wąskolistnego zdarzają się czerwone przebarwienia u nasady gałązek i na łodyżce, u torfowca kończystego raczej przebarwień w tych miejscach nie będzie. Oba te gatunki różnią się także kształtem komórek chlorofilowych listków gałązkowych. U S. angustifolium są zamknięte od strony brzusznej i dochodzą do około połowy wysokości komórki hialinowej, u S. fallax są również, acz nieznacznie, otwarte od strony brzusznej i z reguły osiągają wielkość ponad połowy wysokości komórki hialinowej. U jednego i drugiego torfowca komórki chlorofilowe są trójkątne, jednak u torfowca kończystego są bardziej równoramienne[7]. Wskazuje się także, że u torfowca wąskolistnego gałązki zwisające w pęczkach są wyraźnie dłuższe od gałązek odstających, podczas gdy u torfowca kończystego są mniej więcej tej samej długości bądź nawet krótsze[5]. Jednoznaczne rozróżnienie tych gatunków bywa kłopotliwe. W starszych pracach S. angustifolium zaliczany był do odmian S. fallax[7].
Torfowiec wąskolistny od pogiętego S. flexuosum również różni się listkami łodyżkowymi, u którego – podobnie jak u torfowca kończystego – są trójkątne językowe; u obu gatunków jednak są tępe na szczycie. U S. flexuosum nie będzie również czerwonych przebarwień u nasady gałązek i na łodyżce. Komórki chlorofilowe listków gałązkowych u torfowca pogiętego są najczęściej większe, trapezowate i eksponowane zarówno po stronie brzusznej, jak i grzbietowej liścia[9].
Torfowiec bałtycki i torfowiec wąskolistny mogą być mylone w swoich brązowawych formach, aczkolwiek ten drugi nigdy nie będzie ciemnobrązowy. Ponadto, u S. angustifolium kora jest słabo rozwinięta, u S. balticum ma 2–3 warstwy komórek[9].
  • Listki gałązkowe
    Listki gałązkowe
  • Listek łodyżkowy
    Listek łodyżkowy
  • Przekrój poprzeczny przez łodyżkę
    Przekrój poprzeczny przez łodyżkę

Systematyka i zmienność

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[10]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[10].

Ekologia i biologia

[edytuj | edytuj kod]

Występuje na torfowiskach wysokich i przejściowych, nieco rzadziej także w borach bagiennych i olsach o podłożu torfowym[7].

Ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[11][12][13].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
  2. ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2014-12-07] (ang.).
  3. ↑ a b Sphagnum angustifolium (Warnst.) C.E.O.Jensen. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-04)]. (ang.).
  4. ↑ Sphagnum angustifolium. [w:] Moss Flora of China [on-line]. [dostęp 2014-12-07]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Laine i in. 2018 ↓, s. 285–289.
  6. ↑ Sphagnum angustifolium in Flora of North America @ efloras.org [online], www.efloras.org [dostęp 2024-10-03].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Stebel 2017 ↓, s. 121–124.
  8. ↑ Stebel 2012 ↓, s. 270–315.
  9. ↑ a b Stebel 2017 ↓, s. 127.
  10. ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
  11. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
  12. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
  13. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
  • Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
  • Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.
  • Adam Stebel: Mszaki Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. W: Jan Marek Matuszkiewicz: Świat roślin i grzybów Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. Charzykowy: Park Narodowy „Bory Tucholskie”, 2012. ISBN 978-83-935112-6-6.