Tołkiny

Tołkiny

osada
Kościół pw. MB Ostrobramskiej, XIV-XV w.
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	kętrzyński
Gmina	Korsze
Liczba ludności (2010)	136
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-430[2]
Tablice rejestracyjne	NKE
SIMC	0479132
Położenie na mapie gminy Korsze Tołkiny
Położenie na mapie Polski Tołkiny
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Tołkiny
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego Tołkiny
54°06′33″N 21°13′16″E/54,109167 21,221111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Brama pałacowa

Stacja kolejowa

Zabudowa Tołkin

Tołkiny (niem. Tolkynen, Tolksdorf^[3]) – osada w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim, w gminie Korsze. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Osada jest siedzibą sołectwa, do którego oprócz Tołkin należą jeszcze: Chmielnik, Dzikowina i Starynia^[4].

Położenie geograficzne

Osada jest położona w południowej części gminy Korsze. Pod względem historycznym miejscowość leży w Prusach Dolnych, na obszarze dawnej pruskiej Barcji. Pod względem fizycznogeograficznym Tołkiny są położone na Pojezierzu Mrągowskim, z wyjątkiem okolic stacji kolejowej, które leżą na Nizinie Sępopolskiej^[5]. Na południe od osady rozciąga się Tołkiński Las (niem. Tolksdorfer Wald^[6]).

Przez osadę prowadzi kryta asfaltem droga powiatowa: nr 1691N łącząca Reszel z Dzikowiną, a także linia kolejowa nr 38: Bartoszyce – Korsze – Kętrzyn – Ełk – Białystok, z przystankiem kolejowym w Tołkinach.

Historia

Nazwa wsi pochodzi od pruskiego słowa tolk – tłumacz (za Licharewą).

Pierwsze wzmianki o Tołkinach pochodzą z lat 1419 i 1440. Wieś była w posiadaniu rodziny Tolk do pierwszych lat XVI wieku, następnie prawie do końca XVII Tołkiny były w posiadaniu rodu zu Eulenburg z Prosny. Na przełomie XVII i XVIII w. wieś należała do rodu von der Groeben. Pod koniec XVIII w. wieś należała do przedstawiciela rodziny von Bonin, a później von Borcke. W roku 1929 majątek ziemski w Tołkinach miał powierzchnię 872 ha.

Ostatnia na Tołkinach przedstawicielka rodziny von Borcke zamężna była za zu Dohna-Schlobitten, który za udział w spisku związanym z zamachem na Hitlera stracony został 14 września 1944 w Berlinie. Wówczas Tołkiny zostały zarekwirowane, a w pałacu urządzono lazaret. Pałac w Tołkinach został spalony przez żołnierzy Armii Czerwonej w 1945 r.

Po 1945 r. w Tołkinach powstał PGR, który w ostatnim okresie jego funkcjonowania wchodził w skład PPGR Kombinatu Rolnego w Garbnie jako Zakład Rolny w Tołkinach.

Według jednej z hipotez tolkienistów przodkowie słynnego angielskiego pisarza J.R.R. Tolkiena wywodzili się z rodu Tolk i zamieszkiwali tereny dzisiejszych Tołkin^{[7][8][9][10]}.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[11]:

• zespół pałacowy, XVIII-XIX: – brama, – most, pocz. XIX; obora, XVIII/XIX; stodoła, XIX; park, pozostałości ruin pałacu z XVI w. Pałac w Tołkinach przebudowany był w 1650 r. i w pierwszej połowie XVIII w., a w połowie XIX w. dobudowano ryzality boczne.
• kościół, przed reformacją był to kościół filialny parafii w Kraskowie (około roku 1528). Po reformacji, wraz z Kraskowem kościół w Tołkinach został włączony do ewangelickiej parafii w Garbnie. Po II wojnie światowej przejęli go katolicy. Współcześnie kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej w Tołkinach należy do parafii w Garbnie. Jest to świątynia gotycka, o charakterze obronnym, z przełomu XIV i XV wieku, wzniesiona na wzgórzu. Kościół salowy, z zakrystią od strony północnej, murowany jest z cegły, na kamiennej podmurówce. W przyziemiu posiada ostrołukowy portal o obramieniu uskokowym. Wieża dobudowana została w XV w. a podwyższono ją w XVI i ponownie w XIX w. Wewnątrz świątyni umieszczona jest tablica ku czci hrabiego Henryka zu Dohne-Tolksdorf, który był zamieszany w przeprowadzony 20 lipca 1944 zamach na Adolfa Hitlera, za co go powieszono^[12].

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 139780
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1305 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
3. RÖSSEL (RESZEL). Skala 1:100 000. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1928. Brak numerów stron w książce
4. Obwieszczenie NR 1/2017 Rady Miejskiej w Korszach z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Statutu Gminy Korsze. 4 stycznia 2018. [dostęp 2022-04-30]. (pol.).
5. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska: geoserwis mapy. [dostęp 2022-05-05]. (pol.).
6. Jan Oryńczak: Środowisko geograficzne. W: Kętrzyn. Z dziejów miasta i okolic. Olsztyn: Pojezierze, 1978, s. 34, seria: Z dziejów miasta i powiatu.
7. Czy Tolkienowie pochodzili z Warmii?
8. Tołkiny na Warmii gniazdem rodu Tolkienów?
9. Tolkien pochodzi z Mazur?. [dostęp 2012-08-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-15)].
10. To prawdziwa sensacja: Tolkien pochodzi z Mazur – Gazeta Wyborcza Olsztyn
11. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31.12.2017 woj. warmińsko-mazurskie
12. Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 122

Bibliografia

• Kętrzyn z dziejów miasta i okolic (s. 236-237), wyd. „Pojezierze”, Olsztyn, 1978.
• Mariusz Wyczółkowski, Tołkiny – dobra rycerskie rodziny Tolk, Piramida – Informator Kętrzyński nr 2, Kętrzyn, 1997 (s. 1-3)
• Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II, MieczysławM. Wieliczko, BronisławB. Magdziarz (red.), JaninaJ. Bosko, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-912605-0-X, OCLC 831022246 . Brak numerów stron w książce