Trachyandra

Trachyandra
Ilustracja
Trachyandra tortilis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

złotogłowowate

Rodzaj

Trachyandra

Nazwa systematyczna
Trachyandra Kunth
Enum. Pl. 4: 573 (1843)[3]
Typ nomenklatoryczny

Anthericum hispidum L.
≡Trachyandra hispida (L.) Kunth[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Trachyandra Kunth – rodzaj roślin należący do rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae), obejmujący 60 gatunków, występujących w Afryce, na obszarze od Etiopii i Somalii do Afryki Południowej i na Madagaskarze, a także w Jemenie. Gatunek Trachyandra divaricata został introdukowany do Australii[4]. Najwięcej gatunków występuje endemicznie w Kraju Przylądkowym w Afryce Południowej[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Trachyandra ciliata
Pokrój
Wieloletnie, zróżnicowane, bezłodygowe rośliny gruboszowate, zielne lub krzewiaste o wysokości do 2 metrów[5].
Pędy
Bulwiasty lub kłączasty kaudeks[5].
Liście
Skupione w rozetę, dymorficzne lub jednolite, na przekroju płaskie lub trójkątne do okrągłych, równowąsko-taśmowate, proste lub faliste, nagie lub gruczołowate[5].
Kwiaty
Zebrane w groniasty, rzadziej wiechowaty kwiatostan, wzniesione do zwisających. Okwiat biały do fiołkoworóżowego. Sześć listków okwiatu położonych w dwóch okółkach, zewnętrzne węższe od wewnętrznych. Pręciki zrośnięte z nasadą listków okwiatu, o szorstkich nitkach, łączących się z łącznikiem od tyłu główki pręcika. Pylniki skierowane do wewnątrz. Zalążnia górna, kulista, trójkomorowa. Szyjka słupka stożkowata, zakończona główkowatym znamieniem[5].
Owoce
Kuliste torebki. Nasiona ciemnoszare do czarnych[5].

Biologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Niektóre gatunki są biegaczami[6].
Cechy fitochemiczne
Spożywanie przez zwierzęta roślin z gatunku Trachyandra laxa powoduje u nich niedowład. W badaniach stwierdzono nadmierne spichrzanie lipofuscyny w neuronach zwierząt[7]. Podobnie lipofuscynozę neuronalną skutkującą niedowładem stwierdzono w Australii u owiec i koni pożywiających się roślinami z gatunku Trachyandra divaricata[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Trachyandra saltii
Trachyandra filiformis

Rodzaj z podrodziny Asphodeloideae z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae)[9].

Podział na sekcje wg Obermeyera[5]
  • sekcja Liriothamnus (Schlechter) Obermeyer: gatunki o nagich liściach, zewnętrznych nie zredukowanych do łusek, i prostych kwiatostanach
  • sekcja Trachyandra: gatunki o nagich liściach, zewnętrznych zredukowanych do łusek, i rozgałęzionych kwiatostanach
  • sekcja Glandulifera Obermeyer: rośliny o gruczołowato-omszonych liściach
Wykaz gatunków[4]

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]
Liście Trachyandra tortilis
Etymologia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów τραχύς (trachis – szorstki) i άνδρος (andros – mężczyzna) i odnosi się do szorstkich nitek pręcików tych roślin[5].
Synonimy taksonomiczne[10]
  • Lepicaulon Raf., Fl. Tellur. 2: 27 (1837).
  • Licinia Raf., Fl. Tellur. 3: 57 (1837).
  • Obsitila Raf., Fl. Tellur. 2: 27 (1837), nom. rej.
  • Trachinema Raf., Fl. Tellur. 2: 27 (1837).
  • Dilanthes Salisb., Gen. Pl.: 70 (1866).
  • Liriothamnus Schltr., Notizbl. Bot. Gart. Berlin-Dahlem 9: 145 (1924).

Zagrożenie i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Dwa gatunki: T. peculiaris i T. erythrorhiza są ujęte w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN ze statusem narażony na wyginięcie. Zagraża im przekształcanie i fragmentacja siedlisk w wyniku urbanizacji i rolnictwa oraz wypieranie przez gatunki inwazyjne[11].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Rośliny ozdobne
Trachyandra tortilis, charakteryzująca się długimi, taśmowatymi i poskręcanymi liśćmi, jest gatunkiem od niedawna spotykanym w uprawie jako roślina doniczkowa[12].
Rośliny lecznicze
Korzenie roślin z gatunku T. laxa oraz ziele roślin z gatunku T. divaricata są stosowane do leczenia krztuścu i infekcji górnych dróg oddechowych[13].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-10-17] (ang.).
  3. ↑ a b Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  4. ↑ a b Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h Trachyandra ASPHODELACEAE. W: E. Van Jaarsveld: Monocotyledons. Springer, 2020, seria: Illustrated Handbook of Succulent Plants. DOI: 10.1007/978-3-662-56324-3_59-1. ISBN 978-3-662-56324-3. (ang.).
  6. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 930, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ Grant R., Basson P. i Kidd A.. Paralysis and lipofuscin-like pigmentation of farm stock caused by the plant, Trachyandra laxa var. laxa. „The Onderstepoort journal of veterinary research”. 52, s. 255-9, 1986. 
  8. ↑ C. R. Huxtable, H. M. Chapman, D. C. Main, D. Vass i inni. Neurological disease and lipofuscinosis in horses and sheep grazing Trachyandra divarkata (branched onion weed) in south Western Australia. „Australian Veterinary Journal”. 64 (4), s. 105–108, 1987. Wiley. DOI: 10.1111/j.1751-0813.1987.tb09639.x. ISSN 0005-0423. (ang.). 
  9. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  10. ↑ Govaerts R.: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  11. ↑ Trachyandra. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2020.2. [dostęp 2020-10-17]. (ang.).
  12. ↑ Kiedy masz dość storczyków… Dziwne rośliny domowe, o których istnieniu nie miałeś pojęcia. [dostęp 2020-10-17]. (pol.).
  13. ↑ Maurice Iwu: Handbook of African medicinal plants. CRC Press, Taylor & Francis Group, 2013. ISBN 978-1-4665-7198-3. OCLC 864552176. (ang.).