Tuchowicz

Tuchowicz

wieś
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Magdaleny
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	łukowski
Gmina	Stanin
Liczba ludności (2022)	478[2]
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	21-421[3]
Tablice rejestracyjne	LLU
SIMC	0689763[4]
Położenie na mapie gminy Stanin Tuchowicz
Położenie na mapie Polski Tuchowicz
Położenie na mapie województwa lubelskiego Tuchowicz
Położenie na mapie powiatu łukowskiego Tuchowicz
51°53′23″N 22°13′20″E/51,889722 22,222222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Tuchowicz – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim, w gminie Stanin^[5][4].

Integralne części wsi Tuchowicz^[4][5]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0689770	Próchnica	część wsi
0689786	Tuchowicz	kolonia

Tuchowicz uzyskało lokację miejską w 1430 roku, zdegradowane w 1821 roku^[6]. Prywatne miasto szlacheckie położone było w drugiej połowie XVI wieku w ziemi łukowskiej województwa lubelskiego^[7].

Do 1954 roku istniała gmina Tuchowicz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

Wieś stanowi sołectwo w gminie Stanin^[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 465 mieszkańców^[9].

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Marii Magdaleny.

Położenie

Tuchowicz znajduje się na szlaku łączącym Łuków z Żelechowem; 12 km od Łukowa, 42 km od Siedlec i 115 km od Warszawy. Leży w zach. części Równiny Łukowskiej, nad rzeczką Bystrzycą^[10] i małym ciekiem, jej prawym dopływem, którego dolinka otacza miejscowość od strony zachodniej i południowej^[11]. Zabudowa mieszkalna i gospodarcza zajmuje obszar 19 ha. Sąsiaduje ze wsiami: Józefów, Stanin (siedziba gminy), Anonin i Celiny. Większość rodzin utrzymuje się z rolnictwa. Miejscowość posiada zespół szkół (szkołę podstawową i gimnazjum), przedszkole, bibliotekę publiczną oraz urząd pocztowy.

Nazwa

Najstarsze zapisy o Tuchowiczu pochodzą z roku 1350–1351, wówczas zapisano go jako Tanczcovicz, następne w latach 1354–1355 jako Tuczcovicz, i kolejno: Thuchowicz (1430), Thuchowyecz (1470) i Tuchovidz (1540). Na podstawie tychże zapisów trudno dokładnie ustalić pochodzenie nazwy. Miejscowe tradycyjne tłumaczenia wyprowadzające nazwę np. ze zbitki słów „Tu-chów-owiec”, są bez wątpienia nieprawdziwe. Według Czesława Kosyla pierwsze zapisy nazwy są zniekształcone, bo najprawdopodobniej brzmiała ona Tuchowic, co potwierdza zapis z 1544 roku: Tuchovidz. Onomastyka wyjaśnia, że Tuchowicz jest nazwą dzierżawczą od słowiańskiego imienia złożonego Tuchowit (rdzeń Tuch-, który występuje w pierwszym członie imienia, zachował się w wyrazie o-tuch-a) utworzoną za pomocą przyrostka -jь. Sufiks ten spowodował przejście twardego t w miękką dawniej spółgłoskę c.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Tuchowicz^[5][4]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0689770	Próchnica	część wsi
0689786	Tuchowicz	kolonia

Historia

Tuchowicz powstał prawdopodobnie około XIII wieku. Pierwsza wzmianka o istniejącej już parafii w Tuchowiczu pochodzi z 1350–1351. Nie wiadomo, kto był pierwszym właścicielem grodu, którego ślady zachowały się do dziś w osadzie „Zameczek” koło Tuchowicza. W XIV wieku właścicielami byli Kanimirowie. Nazwisko to wydaje się pasować bardziej do imienia, ale skąpe źródła podają Kanimier, co w opracowaniach odczytano jako nazwisko. Ród Kanimirów herbu Abdank wymarł prawdopodobnie w XVI-XVII w.

Dnia 26 czerwca 1430 r. król Władysław Jagiełło nadał wsi prawa miejskie magdeburskie. Ustanowił jednocześnie jarmarki na św. Magdalenę (22 lipca) i na św. Galla (16 października). Wydaje się, że miasteczko Tuchowicz zostało lokowane na ziemi należącej do „starego Tuchowicza”, ale znajdującej się w pewnej odległości od niego. Siedziba właściciela miasta pozostała na dawnym miejscu, o czym świadczyłyby fragmenty cegły oraz miejscowa legenda, według której „pan zamku (w Tuchowiczu) w niedzielę, wystrzałem armatnim zapraszał plebana z Tuchowiczu na obiad, po czym wysyłał powóz”. W miejsce drewnianego grodu najprawdopodobniej powstał z czasem murowany zamek, który został zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego.

Prawdopodobnie pod koniec XVIII w. miasteczko Tuchowicz utraciło prawa miejskie. Z całą pewnością nie posiadało ich na początku XVIII w. W XIX w. majątek Tuchowicz znalazł się w posiadaniu oficera napoleońskiego Joachima Hempla. Rodzina Hemplów zarządzała nim do parcelacji po II wojnie światowej. Ostatni właściciel Aleksy Hempel przyczynił się do założenia w Tuchowiczu straży pożarnej, mleczarni oraz zbudowania drogi brukowanej łączącej Tuchowicz z drogą Łuków–Stoczek Łukowski. Od połowy XIX w. do 1975 r. Tuchowicz był siedzibą gminy wiejskiej. W okresie międzywojennym była to jedna z najbardziej aktywnych gmin powiatu łukowskiego.

Od 1975 r. Tuchowicz jest wsią w gminie Stanin. Znajduje się w niej XIX-wieczny kościół pw. św. Marii Magdaleny, w stylu neoromańskim, fragment parku dworskiego, zaniedbany dwór Hemplów, dawny urząd gminy, plebania, szkoła oraz zabudowania straży pożarnej. Niedawno został rozebrany dawny budynek banku spółdzielczego. W okolicach miejscowości znajduje się wspomniane grodzisko, gdzie prawdopodobnie pierwotnie zlokalizowany był Tuchowicz.

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141451
2. Strona gminy. Sołectwa, stan ludności w dn. 2022-12-31 [Dostęp 2023-04-24]
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1301 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. GUS. Rejestr TERYT
5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
6. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 78-79.
7. Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
8. Strona gminy,sołectwa
9. GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
10. Bystrzyca dopływ Tyśmienicy dla odróżnienia od innej rzeki w dorzeczu Wieprza nazywana jest Bystrzycą Północną. Zdzisław Michalczyk, Tadeusz Wilgat: Stosunki wodne Lubelszczyzny. Wydawnictwo UMCS, 1998, s. 52. ISBN 83-227-1148-4. Tutejsza Bystrzyca w odróżnieniu od swego prawego dopływu, Małej Bystrzycy, nazywana jest Dużą Bystrzycą lub Bystrzycą Wielką.
11. W przeszłości jedna z rzek w tej okolicy była nazywana Stanówką. Obecnie Stanówką nazywa się ciek przepływający rowem przez Gołąbki, który uchodzi do Bystrzycy Północnej koło Ulana Dużego.

Bibliografia

• A. Redzik, Gdzie szumiące topole... Historia Rejonu Tuchowicko-Stanińskiego w Ziemi Łukowskiej, Zagoździe – Lublin 2000.

Linki zewnętrzne

• Tuchowicz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 600 .
• Tuchowicz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 665 .