Uboczka

Uboczka
Ilustracja
Larrea tridentata ponad Doliną Śmierci
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

parolistowce

Rodzina

parolistowate

Rodzaj

uboczka

Nazwa systematyczna
Larrea Cavanilles
Anales Hist. Nat. 2: 119. Jun 1800[3]
Typ nomenklatoryczny

L. nitida Cavanilles[3]

Synonimy
  • Covillea Vail[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Okaz Larrea tridentata zwany „King Clone“ na pustyni Mojave

Uboczka[4] (Larrea Cav.) – rodzaj roślin z rodziny parolistowatych (Zygophyllaceae). Obejmuje 5[5]–6[6] gatunków. Jeden z nich – L. tridentata – rośnie na pustyniach w południowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych i w północnym Meksyku. Pozostałe gatunki rosną na pustynnych terenach w Ameryce Południowej (od Peru na północy po Chile i Argentynę na południu)[6][5]. Rośliny te są w obszarach swego występowania dominantami na rozległych obszarach zajmowanych przez suche zarośla[7]. Jedyny gatunek północnoamerykański trafił na ten kontynent między 0,5 a ponad 8 milionami lat temu (jest na tyle podobny do południowoamerykańskiego gatunku L. divaricata, że rozważano uznanie go za jego podgatunek)[8]. Niektóre krzewy L. tridentata rozrastając się wegetatywnie tworzą koliste zarośla. Przy uwzględnieniu średniego tempa przyrostów i rozmiarów takich kręgów wiek najstarszych okazów szacowany jest na 11,7 tysięcy lat[6].

Żywica z pędów L. tridentata ma silnie antyseptyczne właściwości, jednak jej intensywne stosowanie prowadzi do uszkodzeń wątroby. Pąki tego gatunku są jadalne i bywają spożywane jako substytut kaparów[9][6].

Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia katolickiego biskupa Valladolid Juana Antonio Pérez Hernándeza de Larrea (1730–1803)[5].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Silnie rozgałęzione, aromatyczne krzewy[9], o pędach pokładających się do prosto wzniesionych; osiągające od 1 do 4 m wysokości, rzadko do 7 m[5]. Pędy w węzłach są zgrubiałe, za młodu owłosione i nieco czworokanciaste, z wiekiem łysiejące i obłe[5].
Liście
Zimozielone, naprzeciwległe. Przylistki od wewnątrz ogruczolone. Blaszka liściowa składa się z dwóch listków, rzadziej liście są nieparzysto pierzasto złożone (wówczas listków jest do 17). Listki są siedzące i nierzadko zrośnięte nasadami, tak że wyglądają jak pojedyncze liście rozdzielone wcięciem na dwie klapki[9][5]. Blaszka lancetowata do jajowatej[5].
Kwiaty
Pojawiają się po opadach deszczu, rozwijając się pojedynczo w kątach liści[9]. Działki kielicha w liczbie 5, od spodu owłosione. Płatki korony żółte, u nasady zwężone w paznokieć. Dysk miodnikowy niewielki, 5-dzielny. Pręcików 10. Zalążnia kulista, zwykle 5-komorowa, z 5 do 9 zalążkami w każdej z komór. Szyjka słupka pojedyncza[9].
Owoce
Owłosione, kulistawe torebki rozpadające się na 5 części zawierających pojedyncze nasiono[9][5].
  • Larrea nitida
    Larrea nitida
  • Larrea cuneifolia
    Larrea cuneifolia
  • Larrea tridentata
    Larrea tridentata

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj klasyfikowany jest w obrębie rodziny parolistowatych (Zygophyllaceae) do podrodziny Larreoideae (do blisko spokrewnionych należą rodzaje: gwajakowiec Guaiacum, Bulnesia i Porlieria[9].

Wykaz gatunków[10]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-18] (ang.).
  3. ↑ a b c Larrea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-18].
  4. ↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 328. (pol.).
  5. ↑ a b c d e f g h Larrea Cavanilles. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-18].
  6. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 357, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ Stanley D. Smith, Russell K. Monson, Jay Ennis Anderson: Physiological Ecology of North American Desert Plants. Springer Science & Business Media, 1997, s. 93. ISBN 978-3-540-53113-5.
  8. ↑ Larrea tridentata. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-18].
  9. ↑ a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IX. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 495. ISBN 978-3-540-32214-6.
  10. ↑ Larrea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-18].