Unescoceratops

Unescoceratops
Ryan et al, 2012
Okres istnienia: kampan PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 83.6/72.1 83.6/72.1
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury ptasiomiedniczne
Podrząd	marginocefale
Infrarząd	ceratopsy
Nadrodzina	Neoceratopsy
Rodzina	Leptoceratopsy
Rodzaj	Unescoceratops
Gatunki
Unescoceratops koppelhusae

Unescoceratops – wymarły rodzaj dinozaura ptasiomiednicznego, ceratopsa z rodziny leptoceratopsów^[1].

Skamieniałości nieznanego wcześniej rodzaju dinozaura znaleziono w Dinosaur Provincial Park w Albercie w Kanadzie. Spoczywały wśród skał formacji Dinosaur Park datowanych na kampan w kredzie późnej. Wcześniej wiele innych skamieniałości leptoceratopsów znajdowano w skałach pochodzących z kampanu (Ryan i inni wyliczają: Leptoceratops, Cerasinops czy Prenoceratops). Znalezisko ogranicza się do kości zębowej, której nieoczekiwany jak na leptoceratopsa kształt zwrócił uwagę paleontologów. Podkreślaną cechą rzeczonej kości, głębszej na przedzie niż na tyle, jest kształt jej brzusznego brzegu, który łagodnym przebiegiem odróżnia nowy rodzaj od Cerasinops, Leptoceratops, Montanoceratops, Prenoceratops, Udanoceratops czy Zhuchengceratops, u których był on lepiej wyrażony bądź prosty (u montanoceratopsa). Natomiast przebiegiem przednio-brzusznego połączenia kości zębowej z przedzębową opisywany rodzaj nawiązuje do Leptoceratops i Prenoceratops, odróżniając się niewielką bródkowatą wyniosłością poniżej brzusznego brzegu. Leżący wyrostek dziobiasty występuje także u Cerasinops czy Gryphoceratops, jednak poniżej niego znajdują się miejsca kontaktu dla kości nadkątowej i stawowej, których położenie odróżnia Unescoceratops od Cerasinops. W przeciwieństwie choćby do Gryphoceratops zachowały się zęby kości zębowej, z jej środkowego obszaru. Ich szerokość była niemal równa ich wysokości, podczas gdy u innych Leptoceratopsidae nie dorównywała jej. Ich profil od strony językowej Ryan i inni opisują jako zaokrąglony, zauważając też ząbkowanie, sięgające aż do korzenia, a więc niżej, niż u pobratymców^[1].

Ryan i inni opisali na tej podstawie nowy rodzaj dinozaura rogatego z rodziny leptoceratopsów. Nadali mu nazwę rodzajową Unescoceratops. Uczcili w ten sposób UNESCO, jako że Dinosaur Provincial Park, gdzie dokonano odkrycia, figuruje na Liście światowego dziedzictwa UNESCO. Drugi człon nazwy rodzajowej, ceratops, wywodzi się z greki i oznacza rogatą twarz. W rodzaju umieścili pojedynczy gatunek, ustanawiając dlań nazwę Unescoceratops koppelhusae. Epitet gatunkowy upamiętnia Evę B. Koppelhus w uznaniu za jej zasługi na polu paleontologii i palinologii. Zwierzę opisano w 2012 w tej samej pracy, co Gryphoceratops^[1].

Ryan i inni przeprowadzili analizę filogenetyczną. Jako grupę siostrzaną dla Unescoceratops wskazano Gryphoceratops, a najbliższą grupą zewnętrzną tego kladu ma być Zhuchengceratops^[1].

Historia

Historia odkryć ceratopsów sięga XIX wieku. W 1888 Othniel Charles Marsh kreował pierwszy rodzaj tej grupy, który nazwał Ceratops i zaliczył do rodziny Ceratopsidae^[2]. Na początku XX wieku Barnum Brown opisał na podstawie skamieniałości z Alberty kolejnego, mniejszego dinozaura z tej grupy. Nazwał go Leptoceratops. Rozważał wyróżnienie nowej rodziny niewielkich ceratopsów^[3]. W 1923 nazwano ją Leptoceratopsidae^[4]. Kolejne znaleziska jej przedstawicieli pochodziły z Montany^[5], a pod koniec wieku dołączyły do nich odkrycia z Azji^[6]. Rozważano też zaliczenie tu pojedynczego rodzaju z Australii^[7]. Tymczasem kolejne Leptoceratopsidae odkrywano w Ameryce Północnej. W 1998 Ryan i Currie opisali znalezione w Dinosaur Park Formation kości zębowe. Odkrycia dokonano w regionie Steveville, w obrębie cmentarzyska 55. Były to pierwsze należące do Neoceratopsia znalezione w skałach tej formacji szczątki niezaliczane do Ceratopsidae. Początkowo zaliczono je do rodzaju Leptoceratops, nie określając gatunku. W kolejnych pracach podkreślano jednak odrębność znaleziska^[1], nie zaliczając go do żadnego rodzaju, jak na przykład w pracy autorstwa Makovicky i Norell z 2006 kreującej Yamaceratops^[8].

W 2004 dołączył do nich Prenoceratops z Montany^[9], a w 2007 pochodzący z tego samego stanu Cerasinops^[10]. Po kolejnych znaleziskach w Europie^[11] znaleziono w Albercie pojedynczą kość zębową. Tymczasem kolejne badania wspomnianego znaleziska z 1998 ujawniły istotne różnice pozwalające na zaliczenie go do nieznanego wcześniej rodzaju Ceratopsia. W rezultacie w 2012 Michael J.Ryan, David C.Evans, Philip J.Currie, Caleb M.Brown i Don Brinkman opublikowali w czasopiśmie Cretaceous Research pracę New leptoceratopsids from the Upper Cretaceous of Alberta, Canada, w której opisali dwa ostatnie z wyżej wymienionych okazów jako nowe rodzaje Leptoceratopsidae. Wcześniej dyskutowane znalezisko przeniesiono do Unescoceratops, a pojedynczą kość zębową umieszczono w Gryphoceratops^[1].

Budowa

Poznano jedynie niekompletne kości zębowe. Kość tą opisują kreatorzy rodzaju jako krótką i głęboką, w części przedniej głębszą niźli w tylnej, o brzegu brzusznym umiarkowanie zakrzywionym. Swym łagodnym przebiegiem odróżnia się od Cerasinops, Leptoceratops, Montanoceratops, Prenoceratops, Udanoceratops czy Zhuchengceratops, u których był on lepiej wyrażony bądź prosty (u montanoceratopsa). Na przednio-brzusznej stronie spojenia kości zębowej i przedzębowej znajduje się niewielki kołnierz. Powierzchnię łączącą z kością przedzębową kreatorzy rodzaju opisują jako dużą. Wyrostek dziobiasty zdaje się podobny do występującego u Cerasinops. Brzegiem grzbietowym kość przypomina występującą u Zhuchengceratops. Rząd zębów jest zakrzywiony. Liczy sobie 15 zębodołów. Do tyłu sięga tyłu wyrostka dziobiastego. Podobnie wygląda sprawa u Zhuchengceratops. Występowały zęby zastępujące zużyte, zauważono je w pozycjach 2, 6, 7, 8, 9 i 11. Ogólnie przypominają spotykane u leptoceratopsa, różniąc się szczegółami kształtu. Wysokość korony zęba równa się prawie jej szerokości, a ząbkowany brzeg jest silnie zakrzywiony, sięga podstawy zęba. Generalnie zęby kości zębowej przypominają obserwowane u Leptoceratops, cechują się ostrym brzegiem językowym i dwoma podłużnymi grzbietami. Szkliwem nawiązują do bardziej zaawansowanych ewolucyjnie neoceratopsów^[1].

Systematyka

Nazwa rodzajowa Unescoceratops odnosi się do UNESCO. Jego skamieniałości odkryto bowiem w Dinosaur Provincial Park, w miejscu figurującym na Liście światowego dziedzictwa UNESCO. Drugi człon nazwy rodzajowej, ceratops, pochodzi z języka greckiego i oznacza rogatą twarz. W obrębie rodzaju wyróżniono pojedynczy gatunek Unescoceratops koppelhusae. Epitet gatunkowy upamiętnia Evę B. Koppelhus w uznaniu jej zasług w dziedzinach paleontologii kręgowców i palinologii^[1].

Kreatorzy rodzaju przeprowadzili analizę filogenetyczną celem oceny pozycji Unescoceratops wśród ceratopsów. Jej wyniki obrazuje poniższy kladogram^[1] (uproszczono):

Kości czaszki Zhuchengceratops, stanowiącego grupę siostrzaną kladu Unescoceratops + Gryphoceratops

	Hypsilophodon
	Stegoceras
	Yinlong Chaoyangsaurus, Xuanhuaceratops Psittacosaurus Liaoceratops Yamaceratops Archaeoceratops Koreaceratops Asiaceratops Cerasinops Montanoceratops Prenoceratops Leptoceratops Udanoceratops Zhuchengceratops Gryphoceratops Unescoceratops Graciliceratops Bagaceratops, Protoceratops Zuniceratops Triceratops, Centrosaurus

Z przedstawionego kladogramu widać, że grupą siostrzaną Unsescoceratops jest Gryphoceratops, a najbliższa grupa zewnętrzna tworzonego przez nie kladu to Zhuchengceratops. Autorzy zwracają uwagę na potwierdzenie zaawansowanej pozycji w obrębie Leptoceratopsidae, definiowanej przez nich jako zawierającą taksony bliższe leptoceratopsowi, niż triceratopsowi^[1].

Rozmieszczenie geograficzne i paleoekologia

Skamieniałości zwierzęcia znaleziono w Prowincjonalnym Parku Dinozaurów w Albercie

Skamieniałości znaleziono na terenie Prowincjonalnego Parku Dinozaurów w kanadyjskiej Albercie, pośrodku formacji Dinosaur Park, około 40 m powyżej formacji Oldman. W obrębie formacji Dinosaur Park wyróżnia się kilka stref (faunal zone). Unescoceratops zalicza się do drugiej, wraz ze styrakozaurem czy Lambeosaurus lambei^[1].

W 2013 Mallon i współpracownicy opublikowali pracę poświęconą warstwom roślinności spożywanej przez roślinożerców formacji Dinosaur Park, zakładając zróżnicowanie^[12] podobne do opisywanego w przypadku współczesnej Serengeti^[13]. Nie dysponując pełnym szkieletem Unescoceratops, założyli dlań rozmiary podobne jak w przypadku blisko z nim spokrewnionego leptoceratopsa. Ceratopsy generalnie wraz z niewielkimi roślinożercami pasły się na nisko rosnącej roślinności, nie sięgając powyżej 1 m wysokości, tworzonej przez rośliny zielne. Stojąc na czterech łapach, niewielki Unescoceratops nie sięgał nawet pół metra. Jednakże prawdopodobnie potrafił jeszcze wspiąć się na tylne łapy i wtedy sięgał prawdopodobnie nieco wyżej niż 1 m^[12].

Przypisy

1. Michael J. Ryan, David C. Evans, Philip J. Currie, Caleb M. Brown i Don Brinkman. New leptoceratopsids from the Upper Cretaceous of Alberta, Canada. „Cretaceous Research”. 35, s. 69–80, 2012. DOI: 10.1016/j.cretres.2011.11.018. (ang.). 
2. Othhniel CharlesO.Ch. Marsh Othhniel CharlesO.Ch., A new family of horned Dinosauria, from the Cretaceous, „American Journal of Science”, 36 (216), 1888, s. 477-478, DOI: 10.2475/ajs.s3-36.216.477 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-03]  (ang.).
3. BarnumB. Brown BarnumB., Leptoceratops, a new genus of Ceratopsia from the Edmonton Cretaceous of Alberta, „Bulletin of the AMNH”, 33 (36), 1914, s. 567-580  (ang.).
4. Xu Xing, Wang Kebai, Zhao Xijin, Corwin Sullivan, Chen Shuqing. A new leptoceratopsid (Ornithischia: Ceratopsia) from the Upper Cretaceous of Shandong, China and its implications for neoceratopsian evolution. „PLoS ONE”. 5(11): e13835, 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0013835. (ang.). 
5. BarnumB. Brown BarnumB., Erich MarenE.M. Schlaikjer Erich MarenE.M., The skeleton of Leptoceratops with the description of a new species, „American Museum novitates”, 1169, 1942  (ang.). Brak numerów stron w czasopiśmie
6. L.A.L.A. Nessov L.A.L.A., L.F.L.F. Kaznyshkina L.F.L.F., G.O.G.O. Cherepanov G.O.G.O., Mesozoic ceratopsian dinosaurs and crocodiles of central Asia, [w:] Bogdanova &B.& Khozatskii, Theoretical and Applied Aspects of Modern Palaeontology, 1989, s. 144-154 .
7. Rich i inni, Serendipaceratops arthurcclarkei Rich & Vickers-Rich, 2003 is an Australian Early Cretaceous ceratopsian, „Alcheringa: An Australasian Journal of Palaeontology”, 38 (4), 2014, s. 456-479  (ang.).
8. Peter JP.J. Makovicky Peter JP.J., Mark A.M.A. Norell Mark A.M.A., Yamaceratops dorngobiensis, a new primitive ceratopsian (Dinosauria: Ornithischia) from the Cretaceous of Mongolia, „American Museum Novitates”, 3530, 2006, s. 1-42  (ang.).
9. Brenda Chinnery. Description of Prenoceratops pieganensis gen. et sp. nov. (Dinosauria: Neoceratopsia) from the Two Medicine Formation of Montana. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 24 (3), s. 572–590, 2004. DOI: 10.1671/0272-4634(2004)024[0572:DOPPGE]2.0.CO;2. (ang.). 
10. Brenda J. Chinnery, John R. Horner. A new neoceratopsian dinosaur linking North American and Asian taxa. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 27 (3), s. 625–641, 2007. (ang.). 
11. Lindgren i inni, The first neoceratopsian dinosaur remains from Europe, „Palaeontology”, 50 (4), 2007, s. 929-937  (ang.).
12. Jordan CJ.C. Mallon Jordan CJ.C., David CD.C. Evans David CD.C., Michael J Ryan & Jason SM.J.R.& J.S. Anderson Michael J Ryan & Jason SM.J.R.& J.S., Feeding height stratification among the herbivorous dinosaurs from the Dinosaur Park Formation (upper Campanian) of Alberta, Canada, „BMC Ecology”, 13 (1), 2013, s. 14  (ang.).
13. JTJ. Dutoit JTJ., Feeding-height stratification among African browsing ruminants, „African Journal of Ecology”, 28 (1), 1990, s. 55-61  (ang.).

Identyfikatory zewnętrzne (takson kopalny):

• EoL: 47459992
• GBIF: 8669800
• identyfikator taksonu Fossilworks: 228690