Unieszewo

Unieszewo

wieś
Dwór w Unieszewie
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Gietrzwałd
Liczba ludności	906
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-036[2]
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0473879
Położenie na mapie gminy Gietrzwałd Unieszewo
Położenie na mapie Polski Unieszewo
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Unieszewo
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Unieszewo
53°42′56″N 20°18′30″E/53,715556 20,308333[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Unieszewo^[3] (dawniej Szafałd w gwarze warmińskiej Szófald, niem. Schönfelde^[4], Hermsdorf, Zamensdorf^[5]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Gietrzwałd. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Unieszewo położone jest na Warmii, około 16 km od Olsztyna, nad Jeziorem Wulpińskim. We wsi znajduje się Ochotnicza Straż Pożarna.

Komunikacja i transport

Transport kolejowy

• Miejscowość położona jest na trasie linii kolejowej nr 353: Poznań Wschód – Skandawa
• Unieszewo (przystanek kolejowy)

Transport lokalny

• PKS Olsztyn, linia: Olsztyn Dworzec Autobusowy – Unieszewo Dworzec Kolejowy
• Przewoźnik prywatny, linia nr 320: Woryty – Unieszewo – Olsztyn

Historia

Nadanie aktu lokacyjnego wsi nastąpiło w 1347 roku^[6][7] przez biskupa i kapitułę warmińską^[8], w ramach kolonizacji terenów w komornictwie olsztyńskim. Zasadźcami wsi byli Sangeden i Jannestingen, którzy otrzymali 6 włók wolnych oraz urząd sołtysa. W czasie wojny polsko-krzyżackiej, zwanej głodową, wieś została zniszczona. W 1416 r. sołtys Lenman otrzymał odnowiony dokument lokacyjny. W 1688 r. wystawiono kolejny dokument lokacyjny na 60 włók czynszowych, w tym 5,5 wolnych włók sołeckich.

W latach 70. XIX wieku w miejscowości powstała biblioteka polska, zorganizowana przez działające w Poznaniu Towarzystwo Oświaty Ludowej. Była to jedna z dwóch placówek, jakie powstały na Warmii (druga zlokalizowana była w Bartągu)^[9]. Podczas plebiscytu z roku 1920 mieszkańcy Unieszewa opowiedzieli się za przynależnością do Niemiec (282 głosy), odrzucając chęć włączenia regionu w granice Polski (161 głosów)^[10].

W 1927 roku w znajdującej się w granicach Prus Wschodnich miejscowości założono polskie przedszkole. 4 kwietnia 1929 roku otwarto we wsi polską szkołę^[7], która funkcjonowała do 1939 roku^{[potrzebny przypis]}.

Po zamordowaniu przez żołnierzy radzieckich proboszcza ks. Otto Langkau 22 stycznia 1945 roku w parafii w Bartągu nie było proboszcza (aż do 8 czerwca 1945 roku). Za wstawiennictwem ks. prałata Jana Hanowskiego parafia otrzymała nowego proboszcza (emerytowany ks. Edward Barkowski), w zamian za przyrzeczenie złożone pułkownikowi radzieckiej armii – Jurijowi Unieszewowi, że ten przejdzie do historii. Dlatego podolsztyńska wieś Szafałd zmieniła nazwę na Unieszewo^[11].

Demografia

Dane historyczne
Rok	Ludność	Zm., %
1905	716	–
1933	727	1,5%
1939	667	−8,3%
2006	906	35,8%
2012	823	−9,2%
Tab. Zmiany ludnościowe Unieszewa[12][13]

Zabytki

Budynek szkoły polskiej z 1931 roku (stan na 26 sierpnia 2008 roku)

• kapliczka przydrożna z 1818 roku^[14]
• Budynek szkoły polskiej z 1931 roku^[14]
• zespół stacji kolejowej z 2 poł. XIX w.^[14]:
  • budynek stacyjny z budynkiem ekspedycji kolejowej, nr 69
  • 3 domy kolejarzy, nr 66; 67; 68
  • 5 budynków gospodarczych
  • d. karczma, ob. dom nr 65
  • szpaler zieleni peronowej
• neoklasycystyczny dworek zbudowany w II połowie XIX wieku^[15]
• kapliczki przydrożne z XIX i początku XX wieku^[16]

Atrakcje turystyczne

• Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie (7,8 km od Unieszewa)
• pole golfowe „Mazury Golf & Country Club” w Naterkach (5,4 km od Unieszewa)
• skansen maszyn rolniczych w Naterkach
• Arboretum w Kudypach (7,9 km od Unieszewa)

Sport

• Cegielnie Olsztyńskie Unieszewo – piłka nożna (w sezonie 2009/10 A-klasa, gr. warm.-maz. III)
• GKS Gietrzwałd Unieszewo - piłka nożna (stan na sezon 2023/2024 - Klasa A, grupa: warmińsko-mazurska III

Przemysł

• Cegielnia Wienerberger w Unieszewie (zburzona)

Osoby związane z miejscowością

Obelisk upamiętniający przedwojennych polskich nauczycieli z Unieszewa

• Maciej Karwacki – jezuita, profesor greki, łaciny i języka hebrajskiego, urodził się w Unieszewie^{[potrzebny przypis][17]}
• Ludwik Franciszek Karwacki – zakonnik, profesor szkół m.in. w Braniewie i Nowogródku, urodził się w Unieszewie^{[potrzebny przypis]}
• Tomasz Karwacki – zakonnik, profesor retoryki i teologii moralnej, urodził się w Unieszewie
• bp Edward Herrmann – niemiecki ksiądz katolicki, biskup pomocniczy warmiński, poseł do parlamentu pruskiego, zwolennik używania przez Polaków języka ojczystego w katechizacji i liturgii, urodził się w Unieszewie
• Augustyn Hohmann – ludowy działacz warmiński^[18][19], urodził się w Unieszewie
• ks. Paweł Chmielewski – polski ksiądz katolicki, działacz warmiński, urodził się w Unieszewie
• ks. Wojciech Turowski – pierwszy Polak na stanowisku generała pallotynów, urodził się w Unieszewie
• Augustyn Steffen – polski etnograf, działacz warmiński i żołnierz, urodził się w Unieszewie^[20]
• Jan Bauer – polski nauczyciel i działacz społeczny na Pomorzu, urodził się w Unieszewie^[21][22]
• Janusz Połom – operator filmowy, fotografik, poeta, w latach 1981–1984 dziekan Wydziału Operatorskiego łódzkiej Szkoły Filmowej^[23][24][25]

Społeczeństwo

Mieszkańcy Unieszewa aktywnie uczestniczą w lokalnych inicjatywach, mających na celu rozwój wsi oraz podniesienie jej atrakcyjności turystycznej. Zrzeszeni są w stowarzyszeniach: U-Babki (stowarzyszenie Unieszewianek) oraz Towarzystwie Unieszewian Bardzo Aktywnych (TUBA). Obecnie trwają prace nad stworzeniem witryny internetowej wsi^[26].

Zobacz też

• Biesal
• Gietrzwałd
• Naterki

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142953
2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1326 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
3. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
4. M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Olsztyn 1991 Agencja Wyd. „Remix”
5. Mapa Unieszewo [online], Targeo [dostęp 2017-11-27]  (pol.).
6. Kalendarz imprez 2007 [online], Powiat Olsztyn [dostęp 2008-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2007-09-12]  (pol.).
7. Gmina Gietrzwałd [online], Gimnazjum Gminne Gietrzwałd [dostęp 2020-10-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-27]  (pol.).
8. Założenie miasta Olsztyn [online], Zobacz Olsztyn [dostęp 2008-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2011-09-13]  (pol.).
9. Jan Wróblewski, Biblioteki polskie na Warmii Mazurach i Powiślu, w latach 1881-1939, Olsztyn 1968, s. 22
10. Tadeusz Filipkowski, W obronie polskiego trwania. Nauczyciele polscy na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach międzywojennych, Olsztyn 1989, s. 173
11. Edward Cyfus: …a życie toczy się dalej. cz. 2, Olsztyn 2006.
12. Unieszewo, Schönfelde [online], The Genealogical Gazetteer [dostęp 2020-10-24] .
13. Stadt und Landkreis Allenstein (poln. Olsztyn) [online], Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Stadt und Landkreis Allenstein [dostęp 2008-08-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-24]  (niem.).
14. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 150 [dostęp 2015-10-05] .
15. Pałace i dworki – Gmina Gietrzwałd [online], Dom Warmiński [dostęp 2017-11-27] .
16. Kapliczki przydrożne – Gmina Gietrzwałd [online], Dom Warmiński [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-05] .
17. Generacja [online], Korvatsky.com [zarchiwizowane z adresu 2009-04-01]  (pol.).
18. Objawienie [online], Dom Warmiński [dostęp 2017-11-27] .
19. Indeksy nazwisk do „Słownika biograficznego Warmii, Mazur i Powiśla” – część I [online], Genealogia Polska [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2009-07-11] .
20. WojciechW. Zenderowski WojciechW., Steffen Augustyn [online], Ludzie Ziemi Barczewskiej Słownik Biograficzny [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2007-01-01] .
21. Bauer Roch Jan, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-02-29] .
22. Jan Bauer [online], Encyklopedia I LO w Bytowie [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-08] .
23. Almanach twórczości [online], Dom Warmiński [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-06]  (pol.).
24. Janusz Połom, uwm.edu.pl [zarchiwizowane 2012-08-05]  (pol.).
25. Janusz Połom w bazie filmpolski.pl
26. J. Omilian, K. Omilian, K. Kotulak, E. Kozuń Unieszewiak; nr 1/2008

Bibliografia

• Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5