Urazek

Urazek
Glischrochilus
Reitter, 1873
Ilustracja
Urazek czteroplamkowy
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Nadrodzina

zgniotki

Rodzina

łyszczynkowate

Podrodzina

Cryptarchinae

Rodzaj

Glischrochilus

Typ nomenklatoryczny

Silpha quadripustulatus Linnaeus, 1758

Synonimy
  • Cryptarchips Reitter, 1911
  • Cephalips Arrow, 1937
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Urazek[1] (Glischrochilus) – rodzaj chrząszczy z rodziny łyszczynkowatych i podrodziny Cryptarchinae. Obejmuje 46 opisanych gatunków. Ma zasięg kosmopolityczny.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Urazek kukurydziany, widok z boku
Urazek kukurydziany, widok od spodu

Chrząszcze te mają płaskie lub lekko wypukłe[2], nagie, błyszczące ciało o podługowato-owalnym zarysie[2][3]. Ubarwienie mają głównie czarne z plamkami na pokrywach o kolorze od bladożółtego przez pomarańczowy do rdzawoczerwonego[4][2].

Głowa jest duża i szeroka, o słabo zaznaczonym nadustku, poprzecznej wardze górnej i dość długich, zbieżnych bruzdach czułkowych[3]. Czułki są mniej więcej tak długie jak głowa, zbudowane z 11 członów, z których 3 ostatnie formują szeroko-owalną i przeciętnie zwartą buławkę[4][3]. Żuwaczki mają wierzchołki tępo rozdwojone. Szczęki mają zaostrzone wierzchołki żuwek wewnętrznych oraz głaszczki szczękowe o członie drugim niewiele dłuższym od trzeciego, a czwartym tak długim jak pierwszy. Warga dolna ma szeroki i wykrojony na szczycie języczek, długie przyjęzyczki o kształcie rogów, smukłe głaszczki wargowe o członie drugim mniej więcej tak długim jak trzeci oraz silnie poprzeczną bródkę o głęboko wykrojonym przedzie[3].

Tułów ma przedplecze tak szerokie jak pokrywy lub od nich szersze, u podstawy niewykrojone. Rozmiary tarczki są niewielkie. Pokrywy są całobrzegie, o wąskich podgięciach[3]. Rzędy na pokrywach są zaznaczone bardzo delikatnie, ale rządek przyszwowy w tylnej ich części jest dobrze widoczny. Punktowanie pokryw jest nieregularne, miejscami układające się w zaburzone szeregi[2]. Przedpiersie ma rozszerzony na wierzchołku wyrostek międzybiodrowy, często o kształcie pomocnym w oznaczaniu gatunków[2][5]. Panewki bioder przedniej pary są otwarte z tyłu[3]. Odnóża mają wyraźnie rozszerzone trzy początkowe człony stóp[2].

Odwłok może mieć pygidium całkiem zakryte pokrywami lub o odsłoniętym wierzchołku. Pierwszy z widocznych sternitów (wentrytów) jest niemal tak długi jak trzy kolejne razem wzięte[3].

Ekologia i występowanie

[edytuj | edytuj kod]
Urazek kukurydziany
Urazek leśny
Glischrochilus grandis
Glischrochilus fasciatus
Glischrochilus sanguinolenta

Zarówno larwy, jak i owady dorosłe są saprofitofagiczne. W warunkach naturalnych najczęściej żerują na fermentującym soku wyciekającym z uszkodzonych drzew, w tym chodników kornikowatych, oraz w gnijących owocnikach grzybów, w tym hub[4][6][2]. Niektóre gatunki, w tym urazek leśny i urazek kukurydziany, przystosowały się do środowisk synantropijnych, gdzie żerują w pryzmach kompostowych[4][6]. Urazek kukurydziany ponadto zaadaptował się do żerowania na kolbach kukurydzy oraz świeżych owocach i warzywach, co w połączeniu z przenoszeniem przez niego fitopatogennych grzybów i bakterii powoduje, że wymieniany jest w części regionów jako istotny ekonomicznie szkodnik[4][7][8].

Rodzaj Glischrochilus ma zasięg kosmopolityczny. Najliczniej reprezentowany jest w krainie palearktycznej, gdzie występuje około 20 gatunków[9]. W Europie Środkowej stwierdzono 6 z nich, a w Polsce 5 z nich[4] (zobacz: łyszczynkowate Polski). Powyżej 10 gatunków wchodzi także w skład fauny krain orientalnej i nearktycznej. W krainie neotropikalnej stwierdzono trzy, a w krainach etiopskiej i australijskiej po dwa gatunki[9].

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj ten wprowadzony został w 1873 roku przez Edmunda Reittera[10]. W 1932 roku W.J. Brown przeprowadził rewizję gatunków północnoamerykańskich[11]. W 1943 roku Carl T. Parsons dokonał formalnego wyznaczenia Silpha quadripustulatus gatunkiem typowym rodzaju[3]. W 1981 roku Karl V. Miller i Roger N. Williams opublikowali zestawienie bibliograficzne poświęcone temu rodzajowi[9].

Do rodzaju tego zalicza się 46 opisanych gatunków i dwa podrodzaje[12][9]:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Jan Kinel, Roman Kuntze: Chrząszcze i motyle krajowe. Przewodnik do określania rodzin i rodzajów. Warszawa: Komitet Wydawniczy Podręczników Akademickich, 1931, s. 215.
  2. ↑ a b c d e f g Marian Nunberg: Klucze do oznaczania owadów Polski. Część XIX Chrząszcze — Coleoptera. Zeszyt 65 Łyszczynkowate — Nitidulidae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1976, s. 83.
  3. ↑ a b c d e f g h Carl T. Parsons. A revision of Nearctic Nitidulidae (Coleoptera). „Bull. Mus. Comp. Zool.”. 92 (3), s. 119-278, 1943. 
  4. ↑ a b c d e f Andrzej Lasoń, Marek Holly. Glischrochilus grandis Tournier, 1872 – nowy gatunek chrząszcza dla fauny Polski oraz nowe dane o rozsiedleniu przedstawicieli rodzaju Glischrochilus Reitter, 1873 (Coleoptera: Nitidulidae: Cryptarchinae). „Acta entomologica silesiana”. 23, s. 1–4, 2015. ISSN 2353-1703. 
  5. ↑ Andrzej Lasoń. Nowe dane o występowaniu w Polsce przedstawicieli rodzaju Glischrochilus Reitter, 1873 (Coleoptera: Nitidulidae: Cryptarchinae). „Wiadomości entomologiczne”. 17 (3-4), s. 169-173, 1998. 
  6. ↑ a b B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Cucujoidea, część 1. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (12), 1986. 
  7. ↑ B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Uzupełnienia tomów 2-21. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (22), 2000. 
  8. ↑ Jolanta Kałmuk, Daniel Kubisz, Jerzy Pawłowski: Glischrochilus quadrisignatus (Say, 1835). Urazek kukurydziany. [w:] Gatunki obce w faunie Polski [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2008-2014. [dostęp 2021-08-02].
  9. ↑ a b c d Karl V. Miller, Roger N. Williams. An Annotated Bibliography of the Genus Glischrochilus Reitter (Coleoptera: Nitidulidae, Cryptarchinae). „Research Circular”. 266, s. 1-65, 1981. Ohio Agricultural Research and Development Center. 
  10. ↑ E. Reitter. Systematische Eintheilung der Nitidularien. „Verhandl. Naturforsche Ver. Brunn”. 12, s. 1-193, 1873. 
  11. ↑ W.J. Brown. The North American species of Glischrochilus (Coleop). „The Canadian Entomologist”. 64, s. 255-262, 1932. 
  12. ↑ genus Glischrochilus Reitter, 1873. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2021-08-08].