Urceolina

Urceolina
Ilustracja
Urceolina formosa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

amarylkowate

Rodzaj

Urceolina

Nazwa systematyczna
Urceolina Rchb.
Consp. Regn. Veg.: 61 (1828)[3]
Typ nomenklatoryczny

Urceolina urceolata (Ruiz & Pav.) Asch. & Graebn.[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Urceolina Rchb. – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych. Obejmuje 25 gatunków, występujących naturalnie w północno-zachodniej Ameryce Południowej, na terenie Boliwii, północnej Brazylii, Kolumbii, Ekwadoru i Peru oraz w Ameryce Środkowej, na terenie Kostaryki, Gwatemali i Panamy. Uprawiana ze względu na atrakcyjne kwiaty, a występujące naturalnie w Peru, Urceolina amazonica została introdukowana w Ameryce Środkowej na obszarze do środkowego Meksyku, na wyspy Karaibów, Wyspę Wniebowstąpienia, Wyspy Salomona i na Cejlon[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Budowa U. urceolata

Wieloletnie, cebulowe rośliny zielne. Liście ogonkowe o szerokiej blaszce liściowej, wypuszczane po przekwitnięciu lub trwałe. Białe, żółte lub pomarańczowe, niekiedy wonne kwiaty zebrane po 5-10 w kwiatostan, wyrastający na pełnym głąbiku, wspartym dwiema wolnymi podsadkami. Okwiat promienisty, w kształcie urny lub dzwonkowaty. Listki okwiatu wpierw zrośnięte w długą, wąskocylindryczną rurkę, następnie rozchylone. U niektórych gatunków obecny jest wydatny przykoronek. Pręciki o nitkowatych lub szydłowatych, prostych nitkach. Szyjka słupka zakończona jest główkowatym lub trójklapowanym znamieniem. Owocami są zielone, zielonkawożółte lub pomarańczowe torebki, zawierające elipsoidalne lub cylindryczne i lekko zagięte nasiona o gładkiej lub chropowatej, czarnej, niebieskiej lub brązowej łupinie[5].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Urceolina amazonica
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Stenomesseae (Eucharideae), podrodziny amarylkowych Amaryllidoideae z rodziny amarylkowatych Amaryllidaceae[6].
Wykaz gatunków[3]

Nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]
Etymologia nazwy naukowej
Nazwa rodzaju jest zdrobnieniem łacińskiego słowa urceolus, oznaczającego w kształcie urny, i odnosi się do kształtu kwiatów tych roślin[7].
Synonimy nomenklaturowe[3]
  • Urceolaria Herb., Appendix: 28 (1821), nom. illeg. (bazonim)
Synonimy taksonomiczne[3]
  • Leperiza Herb., Appendix: 41 (1821)
  • Collania Schult. & Schult.f. in J.J.Roemer & J.A.Schultes, Syst. Veg., ed. 15 bis 7: 893 (1830)
  • Pentlandia Herb., Edwards's Bot. Reg. 25: t. 68 (1839)
  • Eucharis Planch. & Linden, Cat. Gén. 8: 3 (1853)
  • Microdontocharis Baill., Bull. Mens. Soc. Linn. Paris 2: 1134 (1894)
  • Pseudourceolina Vargas, Bol. Fac. Ci. Univ. Cuzco 1: 7 (1960)
Homonimy
Nazwę Urceolina Tuck nadano również workowcom z rodziny Agyriaceae (obecnie synonim Orceolina Hertel)[8].

Zagrożenie

[edytuj | edytuj kod]

Gatunki U. ayacucensis i U. robledoana są krytycznie zagrożone, a U. microcrater zagrożony wyginięciem[9].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Kwiaty Urceolina amazonica
Rośliny lecznicze
Urceolina amazonica zawiera 13 alkaloidów amarylkowych, w tym likorynę, izminę, trisferydynę, tazetynę, galantaminę, hemantaminę i wittatynę. Trzy alkaloidy są specyficzne dla tego gatunku i nie są znane ich inne naturalne źródła: 7-metoksyoksoanina, 6-O-metylopretazetyna i apohemantamina[10].
Rośliny ozdobne
Urceolina amazonica (niekiedy spotykana pod starą nazwą Eucharis amazonica), zwana lilią amazońską, o pięknych, dużych, białych kwiatach z przykoronkiem, przypominające kwiaty narcyza, uprawiany jest jako ozdobna roślina ogrodowa lub pokojowa. Wymaga stanowiska zacienionego i bogatej w składniki organiczne, wilgotnej gleby. Zimą rośliny należy przesuszyć, aby pobudzić kwitnienie. Lepiej kwitnie mając mało miejsca, w doniczce albo w dużych kępach[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
  3. ↑ a b c d e Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-02]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-02]. (ang.).
  5. ↑ A.W. Meerow, D.A. Snijman: Amaryllidaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 106. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  6. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-02]. (ang.).
  7. ↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
  8. ↑ Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2021-03-02]. (ang.).
  9. ↑ El libro rojo de las plantas endémicas del Perú. Revista Peruana de Biologia, 2006. [dostęp 2021-03-02]. (ang.).
  10. ↑ Fabio Cabezas, Arnoldo Ramírez, Francesc Viladomat, Carles Codina i inni. Alkaloids from Eucharis amazonica (Amaryllidaceae). „CHEMICAL & PHARMACEUTICAL BULLETIN”. 51 (3), s. 315–317, 2003. Pharmaceutical Society of Japan. DOI: 10.1248/cpb.51.315. ISSN 0009-2363. (ang.). 
  11. ↑ Edward F. Gilman: FPS198/FP198: Eucharis amazonica Amazon Lily, Eucharist Lily. 2015-05-27. [dostęp 2021-03-02]. (ang.).