Vavro Šrobár
.jpg) Vavro Šrobár (1948) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Współprzewodniczący Słowackiej Rady Narodowej | |
| Okres |
od sierpnia 1944 |
| Minister administracji Słowacji | |
| Okres |
od 1918 |
| Poprzednik |
urząd utworzony |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
| |
Vavro Šrobár (ur. 9 sierpnia 1867 w Liskovej, zm. 6 grudnia 1950 w Ołomuńcu) – słowacki lekarz i polityk.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z wielodzietnej, katolickiej rodziny chłopskiej[1], jego trzej bracia zostali duchownymi[2].
Początkowo nauki pobierał w gimnazjum w Lewoczy, za wyznawanie poglądów panslawistycznych został jednak wyrzucony ze szkół na Węgrzech i ostatecznie ukończył w 1886 roku gimnazjum w Przerowie na Morawach, a następnie studia medyczne na Uniwersytecie Karola. Od 1899 roku praktykował jako lekarz w Rużomberku[3][1][2].
Podczas studiów stał się wielkim zwolennikiem polityki Tomáša Masaryka i próbował przekonać do niej środowiska słowackie[3]. Obok Pavla Blaho był głównym działaczem środowiska hlasowców skupionego wokół pisma „Głos” (słow. Hlas) wydawanego w latach 1898–1904[1][4]. W latach 90. XIX wieku stał się jednym z najbardziej znanych przedstawicieli młodej inteligencji słowackiej, pozostającej w opozycji do Słowackiej Partii Narodowej[3]. Był jednym z założycieli Słowackiej Partii Ludowej oraz jednym z pionierów agraryzmu i zaangażowania politycznego chłopów na Słowacji[3]. W 1906 rok był kandydatem SPL do parlamentu węgierskiego, do uzyskania mandatu zabrakło mu wówczas około 60 głosów[2]. W 1906 roku był więziony w Rużomberku, a w latach 1907–1908 w Segedynie[1]. W więzieniu spotkał się z Bélą Kunem, popadł także w konflikt z Andrejem Hlinką[5][2].
Był zwolennikiem współpracy czesko–słowackiej, podczas I wojny światowej angażował się w negocjacje z czeskimi politykami (współpracował także z czeską organizacją Maffia)[5] i promował ideę Czechosłowacji[3]. 1 maja 1918 roku wygłosił w Liptowskim Mikułaszu przemówienie, w którym nawoływał do utworzenia wspólnego państwa Czechów i Słowaków, było to pierwsze oficjalne słowackie wystąpienie na ten temat[3]. W sierpniu 1918 roku został na dwa miesiące internowany przez Węgrów[3]. 28 października 1918 roku przybył do Pragi, gdzie uczestniczył w posiedzeniach Czechosłowackiej Rady Narodowej i w imieniu Słowaków podpisał deklarację o utworzeniu państwa czechosłowackiego[3][1][4].
W listopadzie 1918 roku został premierem Tymczasowego Rządu Słowacji[1][2]. Następnie został mianowany ministrem pełnomocnym ds. administracji Słowacji, gdzie początkowo posiadał praktycznie nieograniczone uprawnienia, przez co czasem nazywano go „dyktatorem”[5][1]. W 1920 roku został zastąpiony na tym stanowisku przez socjaldemokratę Ivana Dérera[5][1]. Następnie krótko pełnił funkcję ministra zdrowia, a w latach 1921–1922 ministra edukacji. W latach 1918–1925 był posłem, a następnie, do 1935 roku, senatorem w Zgromadzeniu Narodowym[5][4]. Pracował także jako wykładowca na Uniwersytecie Komeńskiego w Bratysławie[5][1], gdzie w 1923 roku uzyskał habilitację, a w 1935 roku tytuł profesora[4][6]. W 1937 roku przeszedł na emeryturę[2].
Na początku lat 30. XX wieku popadł w kłopoty finansowe i zajął się handlem dziełami sztuki, eksperci często podważali jednak autentyczność oferowanych przez niego obrazów[5]. Dzięki pomocy osób z otoczenia czechosłowackiego prezydenta (m.in. Přemysla Šámala) udało mu się sprzedać obrazy czechosłowackim przemysłowcom i spłacić długi[5].
W drugiej połowie lat 30. XX wieku wycofał się z polityki[5] i podjął pracę jako lekarz w uzdrowisku w Trenczyńskich Cieplicach[2]. Krytykował powstanie Republiki Słowackiej pod przywództwem ks. Jozefa Tiso[5]. Podczas II wojny światowej był organizatorem słowackiej konspiracji uznającej rząd Edvarda Beneša[2]. Po wybuchu słowackiego powstania narodowego został jednym z dwóch współprzewodniczących Słowackiej Rady Narodowej, po stłumieniu powstania przedostał się do ZSRR[5][2]. W grudniu 1944 roku został zaocznie skazany na karę dożywotniego więzienia przez sąd w Bratysławie, wkrótce potem karę zmieniono jednak na karę śmierci[5][1][2]. Był również przewodniczącym Partii Demokratycznej[1][6].
W lutym 1945 roku pełnił funkcję komisarza ds. oświaty[4]. Po wyzwoleniu Czechosłowacji, 6 listopada 1945 roku objął stanowisko ministra finansów w rządzie Zdenka Fierlingera, które pełnił do 2 lipca 1946 roku. Klement Gottwald proponował jego kandydaturę na stanowisko wicepremiera[2].
Byl jednym z czołowych działaczy, a następnie przewodniczącym Partii Wolności[5][1][2]. Po komunistycznym zamachu stanu w 1948 roku objął stanowisko ministra unifikacji[1][4], nie miał jednak praktycznie żadnego wpływu na politykę rządu[5]. Zmarł w 1950 roku w Ołomuńcu[5], po nieudanej operacji guza nowotworowego[2].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]W 1991 roku został pośmiertnie odznaczony Orderem Tomáša Garrigue Masaryka II klasy[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m Vavro Šrobár, [w:] Jan Kofman, Wojciech Roszkowski (red.), Słownik biograficzny Europy Środkowo-Wschodniej XX wieku, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza RYTM, 2005, s. 1183-1184, ISBN 83-7399-084-4.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Vavro Šrobár: Muž, ktorý získal pre Slovensko Petržalku [online], Pravda.sk, 9 sierpnia 2017 [dostęp 2024-05-15] (słow.).
- ↑ a b c d e f g h KDO BYL KDO v našich dějinách do roku 1918 [online], web.archive.org, 1 kwietnia 2016 [dostęp 2022-02-11] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-01].
- ↑ a b c d e f Vavro Šrobár [online], vlada.gov.cz [dostęp 2024-05-15].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Dušan Mikušovič, Vavro Šrobár: Prvý slovenský diktátor, ktorý pri obrane Bratislavy neváhal brať rukojemníkov [online], Denník N, 10 sierpnia 2017 [dostęp 2022-02-11] (słow.).
- ↑ a b Vavro Šrobár [online], www.phil.muni.cz [dostęp 2024-05-15].
- ↑ Seznam vyznamenaných [online], Pražský hrad [dostęp 2022-02-17] (cz.).