Velarium

Rekonstrukcja velarium w rzymskim Koloseum (makieta w Muzeum Cywilizacji Rzymskiej)

Velarium (od łac. vēlŭm – żagiel, także płótno żaglowe[1]) – w starożytnym Rzymie płócienna osłona rozpinana nad widowniami dla ochrony przed słońcem lub deszczem.

Stosowana przede wszystkim w amfiteatrach. Znana dobrze np. z Koloseum, gdzie na trzeciej kondygnacji stwierdzono pozostałości po otworach masztów rozmieszczonych wokół widowni (cavea) i podtrzymujących płaty cienkiego żaglowego płótna rozciągane w niepogodę bądź w nazbyt upalne dni nad widzami i areną widowisk. Dla rozpinania tej konstrukcji na linach wykorzystywano naturalne umiejętności marynarzy z załóg okrętów floty stacjonującej w Misenum (dzis. Miseno). Ustalenia współczesnych badaczy dowodzą istnienia 240 słupów wspornikowych (masztów) z linami podtrzymującymi wielki pierścień górujący 40 m nad areną, do którego przypinano płócienne płachty (przypuszczalnie z lnu). Całość, której ciężar prawdopodobnie sięgał 24 ton, do obsługi wymagała zatrudnienia aż tysiąca marynarzy z Misenum[2]. Również w wielkim teatrze w Pompejach stwierdzono w murze zewnętrznym wokół korony budowli ponad najwyższą kondygnacją widowni istnienie bazaltowych konsoli będących gniazdami masztów służących do rozpinania velarium[3].

Swetoniusz jako przykład sadystycznych praktyk Kaliguli podaje, iż podczas igrzysk gladiatorskich cesarz „nieraz przy największym upale kazał zdejmować zasłony płócienne, jednocześnie nie pozwalając nikogo wypuścić” (Żywoty cezarów, Gajus Kaligula 27)[4]. Natomiast Kommodus, urażony rzekomym szyderstwem publiczności, nakazał po ściągnięciu velarium dokonać rzezi widzów w amfiteatrze[5].

Choć znany również z zachowanych amfiteatrów galijskich (Nîmes, Arles), system instalowania i działania velarium nie został zbyt dokładnie poznany[6]. Istnieje pogląd, że powierzchnię złożoną z wielkich płatów materiału nie tylko rozpościerano, ale i przesuwano za pomocą lin, przez co można było zmieniać usytuowanie krągłego otworu środkowego i zapewniać osłonę niezależnie od pozycji słońca[7][2].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Słownik łacińsko-polski (opr. K. Kumaniecki). Warszawa: PWN, 1975, s. 527.
  2. ↑ a b Alberto Angela: Jeden dzień w starożytnym Rzymie. Życie powszednie, sekrety, ciekawostki. Warszawa: Czytelnik, 2018, s. 266-267.
  3. ↑ Robert Étienne: Życie codzienne w Pompejach. Warszawa: PIW, 1971, s. 273.
  4. ↑ Gajusz Swetoniusz Trankwillus: Żywoty cezarów. Wyd. 3. Wrocław: Ossolineum, 1965, s. 259.
  5. ↑ Michael Crawford: Rzym w okresie republiki. Warszawa: Prószyński, 1992, s. 191.
  6. ↑ Paul-Marie Duval: Życie codzienne w Galii w okresie pokoju rzymskiego (I-III wiek n.e.). Warszawa: PIW, 1967, s. 230.
  7. ↑ Alan Baker: Gladiatorzy. Nieznane prawdy o życiu rzymskich niewolników. Warszawa: Bertelsmann-Fakty, 2002, s. 81.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Jérôme Carcopino: Życie codzienne w okresie rozkwitu cesarstwa. Warszawa: PIW, 1966, s. 225
  • György Ürögdi: Život v starom Ríme. Bratislava: Obzor, 1971, s. 216