Wartołka

Wartołka
Ilustracja
Stenanthium gramineum
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

liliowce

Rodzina

melantkowate

Rodzaj

wartołka

Nazwa systematyczna
Stenanthium (A.Gray) Kunth
Enum. Pl. 4: 189 (1843)
Typ nomenklatoryczny

Stenanthium angustifolium (Pursh) Kunth. [= Stenanthium gramineum (Ker Gawl.) Morong][3].

Synonimy
  • Oceanoros Small
  • Tracyanthus Small[4]
Multimedia w Wikimedia Commons

Wartołka (Stenanthium (A.Gray) Kunth) – rodzaj wieloletnich, ziemnopączkowych roślin zielnych z rodziny melantkowatych, obejmujący trzy gatunki endemiczne dla środkowo-wschodnich Stanów Zjednoczonych[4], gdzie zasiedlają lasy iglaste i torfowiska[5].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów στενά (stena – wąsko) i ανθινός (anthinos – kwiatowy), odnosząc się do kształtu kwiatostanów tych roślin[6].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Rośliny zielne.
Łodyga
Pędem podziemnym jest okryta łuskowatymi liśćmi cebulka lub skrócone kłącze. Pęd naziemny wzniesiony, z 2–3 zredukowanymi przysadkami[7].
Liście
Liście głównie odziomkowe, naprzemianległe, łukowato wygięte, tworzące pochwę liściową. Blaszki liściowe wąsko równowąskie do odwrotnielancetowatych, paskowate, nagie, zaostrzone lub tępe[7], osiągające długość 20–40 cm.
Kwiaty
Kwiaty obupłciowe (proksymalnie) lub męskie (dystalnie)[7], krótkoszypułkowe lub siedzące[8], sześciopręcikowe, zebrane w wiechę (Stenanthium gramineum) lub grono (pozostałe gatunki)[7]. Okwiat pojedynczy, trwały, sześciolistkowy, talerzykowaty (S. gramineum) lub rurkowato-dzwonkowaty (pozostałe gatunki). Listki okwiatu podługowato-lancetowate lub lancetowate o ostrych lub zaostrzonych wierzchołkach, u niektórych gatunków doosiowo z dwuklapowymi gruczołkami wydalniczymi. Pręciki wolne lub u nasady zrośnięte z okwiatem, o lancetowatych nitkach i jednokomorowych, odwrotniesercowato-nerkowatych główkach. Zalążnia częściowo dolna lub górna, trzykomorowa proksymalnie, jednokomorowa dystalnie, przechodząca w trzy wygięte szyjki słupka zakończone drobnymi znamionami[7].
Owoce
Błoniaste, głęboko trójklapowe torebki. Nasiona, od 3 do 4 w każdej komorze, wąsko podługowate lub elipsoidalne do lancetowatych, spłaszczone, kanciaste do skrzydełkowatych[7].
Genetyka
Liczba chromosomów homologicznych x = 8, 10[8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj zaliczany jest do podrodziny Melanthieae w rodzinie melantkowatych (Melanthiaceae), należącej do rzędu liliowców (Liliales) zaliczanych do jednoliściennych (monocots)[2]. Zgodnie z badaniami filogenetycznymi podrodziny Melanthieae rodzaj Stenanthium stanowi klad siostrzany rodzaju Anticlea[9].

Gatunki[4]

Zagrożenie i ochrona

[edytuj | edytuj kod]

Stenanthium gramineum podlega w Stanach Zjednoczonych ochronie gatunkowej na podstawie praw stanowych. W trzech stanach (Floryda, Illinois i Indiana) gatunek został uznany zagrożony (E), w kolejnych trzech (Maryland, Ohio i Kentucky) za narażony na wyginięcie (T)[10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
  3. ↑ Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-03-13].
  4. ↑ a b c Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).
  5. ↑ Wendy B. Zomlefer i Walter S. Judd. Resurrection of Segregates of the Polyphyletic Genus Zigadenus s.l. (Liliales: Melanthiaceae) and Resulting New Combinations. „Novon”. 12, 2002. 
  6. ↑ D. Gledhill: The names of plants. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 361. ISBN 978-0-521-86645-3.
  7. ↑ a b c d e f Frederick H. Utech. Liliaceae. „Flora of North America”. 26. (ang.). 
  8. ↑ a b M.N. Tamura: Melanthiaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 377-378. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
  9. ↑ Wendy B. Zomlefer at al.. Generic circumscription and relationships in the tribe Melanthieae (Liliales, Melanthiaceae), with emphasis on Zigadenus: evidence from its and trnL-F sequence data. „American Journal of Botany”. 88 (9), s. 1657–1669, 2001. (ang.). 
  10. ↑ PLANTS Threatened & Endangered. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).