Warzucha tatrzańska
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
warzucha tatrzańska | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Cochlearia tatrae Borbás Pallas Nagy Lexikona 10: 28 1875[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Warzucha tatrzańska[5] (Cochlearia tatrae Borbás) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych.
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Endemit tatrzański. Występuje wyłącznie w Tatrach, w Polsce wyłącznie w Tatrach Wysokich. Podawano też jej stanowiska spoza Tatr, jednak były to błędnie oznaczone inne gatunki. W Tatrach słowackich występuje częściej niż w polskich. Oprócz Tatr Wysokich występuje tutaj również na pojedynczych stanowiskach w Tatrach Zachodnich i Tatrach Bielskich[6].
W polskich Tatrach podano występowanie tylko na 12 stanowiskach[6]. Niemal wszystkie znajdują się w rejonie Morskiego Oka na wysokości 1595–2390 m n.p.m. Są to: żleb pod Rysami, Kazalnica Mięguszowiecka, Mięguszowiecki Szczyt Czarny, Przełęcz pod Chłopkiem, Bańdzioch, Mięguszowiecki Szczyt, Hińczowa Przełęcz, Cubryna, Mała Galeria Cubryńska, żleb spod Hińczowej Przełęczy do Wielkiej Cubryńskiej Galerii, przełęcz pod Zadnim Mnichem, Wrota Chałubińskiego. Została też stwierdzona w Dolinie Pięciu Stawów Polskich[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Podnosząca się, o długości (5)10–20(30) cm, naga, rozgałęziająca się od samej nasady, o odgałęzieniach łukowato wzniesionych lub pokładających się[7].
- Liście
- Nieco mięsiste, nagie. Liście odziomkowe okrągławe lub szerokojajowate na długich ogonkach. Liście łodygowe siedzące, obejmujące sercowatą nasadą łodygę. Liście swoim kształtem przypominają łyżkę i stąd łacińska nazwa rodzajowa rośliny (łac. cochlear = łyżka)[8].
- Kwiaty
- Białe lub żółtawe, zebrane na dość grubych szypułkach w grono na szczycie łodygi. 4 płatki korony o długości 4–8 mm[7].
- Owoc
- Eliptycznodeltoidalna łuszczynka (najszersza w środku), o długości 4–6 mm, szerokości 1,5–4 mm i zawierająca 5–7 nasion w każdej komorze[9]. Nasiona płaskie z szerokimi brodaweczkami[7].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]- Rozwój
- Roślina dwuletnia lub bylina. Kwitnie od czerwca do września, zakwita w drugim roku życia. Rozmnaża się wyłącznie przez nasiona roznoszone przez wodę. Populacje w polskich Tatrach są w dobrej kondycji, gdyż duża część osobników rozmnaża się generatywnie[6].
- Siedlisko
- Porasta wilgotne skały, piargi. Wyłącznie na podłożu granitowym. W polskich Tatrach występuje głównie w piętrze turniowym, rzadziej w halnym[8].
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 42[6].
Zagrożenia i ochrona
[edytuj | edytuj kod]Roślina objęta jest w Polsce od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową. Chroni ją także dyrektywa siedliskowa. Jej stanowiska są dobrze chronione, znajdują się bowiem na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego, narażone na przypadkowe zniszczenie są jedynie jej stanowiska przy szlakach turystycznych[7]. Informacje o stopniu zagrożenia na podstawie:
- Polskiej czerwonej księgi roślin (2001)[10] – gatunek narażony na wymarcie (kategoria zagrożenia VU); 2014: zagrożony (kategoria EN)[11]
- Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)[12] – gatunek narażony na wymarcie (kategoria zagrożenia V); 2016: EN (zagrożony)[13].
W polskich Tatrach występuje w populacjach liczących od kilku do kilkudziesięciu osobników. Najliczniejsze stanowisko znajduje się na Bańdziochu. W 2000 r. rosło tutaj 105 osobników, w 2003 169[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2012-09-04].
- ↑ V. Ferakova i inni, Cochlearia tatrae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-03-06] (ang.).
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e f Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
- ↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa: Polska Czerwona Księga Roślin. Kraków: IB PAN, 2001. 83-89648-38-5.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kazimierz Zarzycki. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.