Wincenty Rapacki (1840–1924)

Wincenty Rapacki
Ilustracja
Wincenty Rapacki (przed 1906)
Data i miejsce urodzenia

22 stycznia 1840
Lipno, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

12 stycznia 1924
Warszawa, Polska

Zawód

aktor, reżyser

Współmałżonek

Józefina Rapacka

Lata aktywności

1861–1924

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Wincenty Rapacki, 1870
Wincenty Rapacki w roli Zrzędy w Zrzędności i przekorze Aleksandra Fredry. Fotografia Walerego Rzewuskiego, 1865
Wincenty Rapacki w różnych rolach

Wincenty Rapacki (ur. 22 stycznia 1840 w Lipnie, zm. 12 stycznia 1924 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny. Czołowy aktor polskiej sceny schyłku XIX wieku. Jeden z pierwszych twórców realistycznych postaci scenicznych.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Był synem Wojciecha i Wiktorii z Piegłowskich. Urodził się w Lipnie przy ulicy Koziej (później przemianowanej na Wincentego Rapackiego). Wcześnie został osierocony przez matkę. Ojciec ożenił się powtórnie, a ponieważ młody Rapacki nie był dobrze traktowany przez macochę i przyrodnich braci dużo czasu spędzał poza domem. Wtedy też zafascynował się wędrownymi trupami aktorskimi i postanowił zostać aktorem.

Początkowo chodził do szkoły w Lipnie, ale po ucieczce z domu dotarł do Płocka i tam kontynuował naukę. W 1858 rozpoczął naukę w Szkole Dramatycznej w Warszawie. Ucząc się jednocześnie zarabiał na swoje utrzymanie imając się różnych zajęć. Nie mogąc znaleźć zatrudnienia w Warszawie, wyjechał do Druskienik, gdzie w 1861 zadebiutował w sztuce J. I. Kraszewskiego Stare dzieje. Później występował w różnych teatrach. W sezonie 1864/65 grał we Lwowie, a w latach 1865–1870 w Krakowie. Pobyt w Krakowie pozwolił Rapackiemu intensywnie rozwijać się. W tym czasie dużo czytał, obracał się w kręgach uczonych (przyjaźnił się między innymi z Aleksandrem Fredrą, Michałem Bałuckim, Ignacym Kraszewskim, Karolem Estreicherem, Janem Matejką, któremu pozował do portretów).

Podczas pobytów w Paryżu i Wiedniu zapoznawał się z zachodnimi koncepcjami teatralnymi. Rozwijając swój kunszt aktorski, opierał się na wnikliwej obserwacji, tworząc dokładny portret osoby kreowanej. W 1869 podczas występów w Teatrze Narodowym w Warszawie, w ciągu 37 dni zagrał w 11 rolach, które spotkały się z dużym uznaniem zarówno krytyki, jak i publiczności. W 1870 otrzymał tam stałą pracę. W Warszawie grał i reżyserował (w latach 1875–1876).

Dzięki mozolnej pracy oraz wielkiemu talentowi wzniósł się na czoło plejady aktorskiej ówczesnej Warszawy. Był jednym z najwybitniejszych aktorów polskich, stworzył wiele wybitnych ról w dramacie współczesnym. Był pierwszym wielkim aktorem, który przyznawał się do realizmu. Wielką wagę przywiązywał do charakteryzacji, odpowiednich kostiumów i dekoracji. Jego spektakle charakteryzowały się dbałością o historyczną wierność. Preferował występowanie we współczesnym repertuarze.

Był także wysokiej klasy pedagogiem. Od 1893 wykładał w Klasie Dykcji i Deklamacji w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym, a w latach 1908–1909 w warszawskiej Szkole Aplikacyjnej. Aktorstwa pod jego okiem uczyła się Zofia Noiret[1].

Od 1919 do śmierci występował w warszawskim Teatrze Rozmaitości.

Grób Bolesława Leszczyńskiego i Wincentego Rapackiego na cmentarzu Powązkowskim
Tablica Miejskiego Systemu Informacji upamiętniająca aktora i reżysera Wincentego Rapackiego na Starej Ochocie w Warszawie
Tablica na domu przy ul. Rapackiego 12 w Lipnie, w którym urodził się aktor

Działalność pisarska

[edytuj | edytuj kod]

Uprawiał także działalność literacką. Pisał powieści, dramaty, a także tłumaczył. Dla potrzeb teatru zaadaptował wiele dzieł, między innymi Nędzników Wiktora Hugo. Był twórcą dramatów historycznych, które wyróżniały się wielką scenicznością. W swoich utworach tworzył galerie żywych, pociągających postaci, czasem nawet kosztem fabuły. Napisał również wiele powieści. Jest także twórcą opowiadań i nowel. Książka Sto lat sceny polskiej w Warszawie została wydana w 1925, już po śmierci Rapackiego. Był stałym współpracownikiem takich warszawskich czasopism, jak „Ateneum”, „Kłosy”, „Kurier Warszawski”, „Tygodnik Ilustrowany” czy „Biblioteka Warszawska”, w których publikował swoje utwory. Był autorem obszernych pamiętników, których nie pozwolił opublikować za życia, a które spłonęły podczas Powstania Warszawskiego. Fragmenty które zdołano odratować, zostały opublikowane we Wspomnieniach aktorów (1800–1825) (Warszawa 1965).

Uznanie i upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Jako aktor cieszył się wyjątkowym autorytetem w teatrze polskim. W 1919 został pierwszym członkiem honorowym Związku Artystów Scen Polskich. W 1921 w 60. rocznicę pracy scenicznej, jako pierwszy z polskich aktorów został odznaczony Orderem „Odrodzenia Polski” klasy IV za wieloletnią działalność na polu polskiej sztuki dramatycznej[2].

27 września 1926 w Warszawie nadano jednej z ulic nazwę Wincentego Rapackiego.

W 1961 w 120 rocznicę urodzin Wincentego Rapackiego, w domu w Lipnie w którym mieszkał jako dziecko, wmurowano pamiątkową tablicę. Ponadto jego nazwiskiem nazwano także jedną z ulic w tym mieście.

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Był nestorem wielkiego aktorskiego rodu. Jego pierwszą żoną była Józefina Rapacka z Hoffmanów, z którą miał dzieci:

Po jej śmierci w 1891 roku, ożenił się powtórnie z Amelią Gordon-Świejkowską (1868–1902), z którą miał synów Romualda i Dionizego.

Wincenty Rapacki spoczywa w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie (kwatera A-6-5)[3].

Spektakle (wybór)

[edytuj | edytuj kod]

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]
  • Wit Stwosz, 1875 (dramat)
  • Starosta Wilczek, 1875 (dramat)
  • Mazur Czart, 1876 (dramat)
  • Figlik Stańczyka, 1876 (dramat)
  • Mikołaj Kopernik, 1876 (dramat)
  • Maćko Borkowic, 1878 (dramat)
  • Herszt, 1878 (dramat)
  • Acernus, 1879 (dramat historyczny)
  • Odsiecz Wiednia, 1883
  • Grzechy królewskie, 1886 (powieść)
  • Trefniś, 1887 (nowele)
  • Do światła,1887 (powieść)
  • Bogusławski i jego scena, 1888 (komedia)
  • Pro honore domus, 1888
  • Odbijanego, 1888 (komedia)
  • Hanza, 1890 (powieść)
  • Grzechy królewskie (powieść)
  • Obraz z przeszłości, 1905 (nowele)
  • Około teatru, 1905 (nowele)
  • Histryoni, 1906 (powieść)
  • Kostka Napierski, 1907 (powieść)
  • Król Husytów, 1913 (powieść)
  • Krwawa plama, 1913 (powieść)
  • Czarny dwór
  • Sto lat sceny polskiej w Warszawie, 1925
  • Przewodnik dla teatrów amatorskich

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Aneta Kapelusz, Ze skierniewickiej sceny do warszawskich teatrów [online], Skierniewice Nasze Miasto, 25 lipca 2019 [dostęp 2021-10-30] (pol.).
  2. ↑ Monitor Polski z 1921 r. nr 298, poz. 353. [online]
  3. ↑ Cmentarz Stare Powązki: JÓZEFINA RAPACKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Mirosław Krajewski, Dobrzyński słownik biograficzny, Włocławek 2002, s. 547–549.
  • Ludwik Sempoliński: Wielcy artyści małych scen. Warszawa: Czytelnik, 1977.
  • Wincenty Rapacki. [dostęp 2012-12-16].
  • Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna. T. 1 –. ISBN 83-902184-0-2.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]