Wojciech Kętrzyński
 Wojciech Kętrzyński (1881) | |
| Imię i nazwisko urodzenia |
Adalbert von Winkler |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
historyk |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Stanowisko |
dyrektor |
| Pracodawca | |
| Rodzice |
Józef Winkler, |
Wojciech Kętrzyński, urodzony jako Adalbert von Winkler (ur. 11 lipca 1838 w Łuczanach, zm. 15 stycznia 1918 we Lwowie) – polski historyk, wieloletni dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie[1].
Ojciec Stanisława Kętrzyńskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]
Urodził się jako Adalbert von Winkler. Jego ojciec pochodził ze szlacheckiej rodziny kaszubskiej herbu Cietrzew, której nazwisko powstało od miejscowości Kętrzyno (obecnie w powiecie wejherowskim). Dziadkowi dopisano przy nazwisku dodatek Winkler, a ojciec o imieniu Józef używał już tylko nazwiska Winkler. Matka Eleonora z domu Raabe, pochodziła z Nowej Wsi pod Iławą. Po śmierci ojca (1846), który był żandarmem w Giżycku, w latach 1849–1853 przebywał w Poczdamie w szkole dla sierot po byłych wojskowych.
W latach 1853–1855 ukończył progimnazjum (w dwa lata pięcioletni kurs) w Łuczanach (obecnie Giżycko). Następnie od 1855 roku uczył się w gimnazjum w Rastemborku (obecnie Kętrzyn). W 1856 otrzymał list od siostry, z którego dowiedział się o polskim pochodzeniu i dawnym nazwisku rodowym Kętrzyński. Spowodowało to jego zainteresowanie polskością i naukę języka polskiego. W 1859 zdał egzamin maturalny i 13 października rozpoczął studia historyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Albrechta w Królewcu.
„Wiarę, mowę ukraść mi mogliście,
Ale serca z piersi nie wyrwiecie.
Serce me zostanie zawsze polskie!”[2]Wojciech Kętrzyński W ojczystym kraju
.jpg)
W 1861 przeprowadził urzędową zmianę imienia i nazwiska na Wojciech Kętrzyński. W ślad za nim zmieniło je także jego rodzeństwo[2]. W wakacje 1862 roku przebywał u swojej ciotki Jadwigi Krohnke w Warszawie. Później zaangażował się w działalność patriotyczną i miał swój udział w powstaniu styczniowym organizując transport broni. W dniu 11 września 1863 został aresztowany we wsi Jaroty i uwięziony w Bramie Górnej w Olsztynie. Po początkowym uwolnieniu od zarzutów aresztowano go ponownie 6 października i osadzono w więzieniu Moabit w Berlinie. Jego sprawa była później rozpatrywana w wielkim procesie 135 Polaków w Berlinie. W czasie procesu został mu przedstawiony zarzut zdrady stanu. Ostatecznie od tego zarzutu został uniewinniony, ale 23 grudnia 1864 został skazany na rok więzienia w twierdzy kłodzkiej.
W więzieniu przetłumaczył na łacinę swoją dysertację doktorską i poemat Wincentego Pola na niemiecki. Po wyjściu z więzienia w dniu 22 kwietnia 1866 udał się do Królewca na uniwersytet. Tam obronił 12 grudnia 1866 swoją rozprawę doktorską De bello a Boleslao Magno cum Henrico rege Germaniae gesto a 1002–1005[3]. Potem w różnych miejscach szukał pracy, ponieważ władze pruskie odmawiały mu zatrudnienia na terenach, gdzie mieszkali Polacy. W 1868 roku opublikował w „Gazecie Poznańskiej” pracę O Mazurach. Materiały etnograficzne o życiu codziennym i kulturze Mazurów zbierał między innymi w Sztynorcie i jego okolicach[4]. W latach 1868–1870 znalazł zatrudnienie jako bibliotekarz u J.K. Działyńskiego w Kórniku pod Poznaniem. Od 1869 roku był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[5].
Ostatecznie od 1873 zaczął pracować w Zakładzie im. Ossolińskich we Lwowie. Pracę tam podjął 1 czerwca 1870 jako sekretarz naukowy; w 1874 został kustoszem i 1 listopada 1876 dyrektorem. W 1882 roku opublikował dzieło O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich[6].
W 1894 roku został członkiem Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego[7].
W 1906 otrzymał drugą nagrodę Fundacji Franciszka Kochmana ze Lwowa[8].
Zmarł 15 stycznia 1918 r. i został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Część rodziny Wojciecha Kętrzyńskiego osiedliła się w Warszawie, a niektórzy z niej wyemigrowali do Kanady.
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Pamięć Wojciecha Kętrzyńskiego uczczono, nadając w 1946 mazurskiemu miastu Rastembork nazwę Kętrzyn[a]. Nazwiskiem jego nazwano wiele ulic (w Gdańsku, Olsztynie, Ostródzie, Giżycku, Szczytnie, Braniewie, Nidzicy i Pasymiu), osiedle w Olsztynie, a także jego imię i nazwisko występuje w nazwach szkół oraz innych instytucji. Do najważniejszych z nich należy Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, założony w 1963. W latach 1969–1994 był patronem Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki, następnie przemianowanego na Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Obrony Powietrznej Kraju[9], a w 1992 przemianowanego na Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych) w Bemowie Piskim[10].
-
Tablica na dawnym gimnazjum w Kętrzynie, do którego W. Kętrzyński uczęszczał w 1855-59 (obecnie Liceum Ogólnokształcące jego imienia) -
Tablica upamiętniająca więzienie W. Kętrzyńskiego w Bramie Górnej w Olsztynie w 1863 -
Tablica upamiętniająca więzienie W. Kętrzyńskiego w twierdzy Kłodzko w 1865-66 -
Pomnik Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie
Dorobek
[edytuj | edytuj kod]Wojciech Kętrzyński dał się poznać jako historyk, etnograf, polityk, publicysta i poeta. Wprowadził na grunt nauki polskiej problematykę prusko-mazurską. W pracach swoich opierał się na tysiącach wcześniej niepublikowanych źródeł. Krytycznie odnosił się do zafałszowań historyków niemieckich. Pozytywnie ocenił prace Maxa Toeppena. Współpracował z Oskarem Kolbergiem, któremu przekazał zbiór pieśni mazurskich, uzupełniając zbiory Gustawa Gizewiusza. Kętrzyński współpracował z Henrykiem Sienkiewiczem, który przy pisaniu Potopu niewątpliwie korzystał z jego wiedzy.
Ważniejsze opracowania Wojciecha Kętrzyńskiego
[edytuj | edytuj kod]- w 1868 r. opublikował w „Dzienniku Poznańskim” artykuł O Mazurach, który publikowany był też później w 1872[11] w wersji rozszerzonej. Była to jego pierwsza z publikacji przybliżających Mazury Polsce i Polskę Mazurom.
- Szkice Prus Wschodnich zamieszczone w „Przewodniku Naukowym i Literackim”[12], Lwów 1876 (wznowienie pt. Szkice w Wydawnictwie Pojezierze, Olsztyn 1977)
- Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z ich przezwiskami niemieckimi[13], Lwów 1879.
- Gazeta polska z początku XVIII wieku (Poczta Królewiecka 1718–1720) w „Przewodniku Naukowym i Literackim”, Lwów 1880.
- Wiersze Wojciech Kętrzyński pisał po niemiecku w wieku młodzieńczym. Po wydaniu zbioru Aus dem Liederbuch eines Germanisierten (1854–1862)[14] w 1883 zostały skonfiskowane przez władze pruskie i austriackie. (Znaczenie tych wierszy doceniła Armia Krajowa – niektóre z nich kolportowano w czasie II wojny światowej wśród żołnierzy niemieckich.)
- O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich[6], Lwów 1882.
- O powołaniu Krzyżaków przez księcia Konrada w „Kraju” wydawanym w Petersburgu 1903.
Źródła opracowane przez W. Kętrzyńskiego
[edytuj | edytuj kod]- około 70 tekstów średniowiecznych dokumentów opublikowanych tomach 3–6 Pomników dziejowych Polski
- 128 dokumentów z lat 1105–1399 wydrukowanych w Kodeksie dyplomatycznym klasztoru tynieckiego
- katalog rękopisów Ossolineum (trzy tomy – siedemset stron druku)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nazwa Kętrzyn została nadana omyłkowo[potrzebny przypis], gdyż Kętrzyński urodził się w Giżycku – w wyniku urzędniczej pomyłki Kętrzyn otrzymał nazwę od nazwiska Kętrzyński, natomiast Giżycko od Gizewiusza.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Fryderyk Papée, Towarzystwo historyczne 1886–1900, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik LI, zeszyt 1-2, Lwów 1937, s. 5.
- ↑ a b Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1980, s. 156, ISBN 83-10-07610-X, OCLC 830955231.
- ↑ De bello a Boleslao Magno cum Henrico rege Germaniae gesto a. 1002–1005. auctor Adalbertus de Kętrzyński. wyd. 1866 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].
- ↑ Jerzy Łapo, Sztynort. Blaski i cienie. Przewodnik kulturowy, VMA Wzorcownia, 1 czerwca 2021, s. 65 (pol.).
- ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 2.
- ↑ a b Wojciech Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, wyd. 1882 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].
- ↑ Maria Blombergowa, Polscy członkowie Cesarskiego Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego (1864–1914), w: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 25/3 (1980) s. 555.
- ↑ Laureaci konkursu Kochmana. „Nowości Illustrowane”. Nr 16, s. 2, 21 kwietnia 1906.
- ↑ Zbigniew Przęzak, Centrum Szkolenia Specjalistów WR – Bemowo Piskie – 1989–1991 [online], infowsparcie.net, 2012 [dostęp 2024-05-24].
- ↑ Leszkowicz 2022 ↓, s. 753.
- ↑ Wojciech Kętrzyński, O Mazurach, wyd. 1872 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].
- ↑ Przewodnik Naukowy i Literacki, R. 4, 1876 [online], Królewiec s. 52–62, Na kresach mazurskich s. 165–176, Mazury s. 251–265, Warmia s. 456–464, polona.pl [dostęp 2018-04-09].
- ↑ Wojciech Kętrzyński, Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza. Wraz z przezwiskami niemieckiemi. wyd. 1879 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].
- ↑ Wojciech Kętrzyński, Aus dem Liederbuch eines Germanisierten 1854–1862, wyd. 1938 [online], polona.pl [dostęp 2018-04-09].