Wolni Strzelcy i Partyzanci Francuscy

Ten artykuł dotyczy Wolnych Strzelców i Partyzantów Francuskich. Zobacz też: Wolni Strzelcy i Partyzanci – Imigrancka Siła Robocza.

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Wolni Strzelcy i Partyzanci”. Zobacz też: inne znaczenia.

Wolni Strzelcy i Partyzanci Francuscy

Francs-Tireurs et Partisans
Francs-Tireurs et Partisans Français

Czapka wolności – jeden z symboli FTPF
Historia
Państwo	Francja
Sformowanie	28 marca 1942[1][2]
Rozformowanie	1 lutego 1944 (organizacja weszła na prawach autonomii w skład FFI)
Dowódcy
Pierwszy	Charles Tillon
Organizacja
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	Francuskie Siły Wewnętrzne, Front Narodowy, Francuska Partia Komunistyczna

Wolni Strzelcy i Partyzanci, ewentualnie Wolni Strzelcy i Partyzanci Francuscy (fr. Francs-Tireurs et Partisans i Francs-Tireurs et Partisans Français), w skrócie FTP i FTPF – związana głównie z ruchem komunistycznym^[3] największa organizacja francuskiego Ruchu Oporu, w 1944 współtworzyła Francuskie Siły Wewnętrzne (FFI).

Opaska FTP-FFI. Zgodnie z dekretem kierownictwa organizacji bojownicy FTP dla podkreślenia autonomii musieli obok krzyża lotaryńskiego i skrótu FFI umieszczać skrót dawnej organizacji lub czapkę wolności.

Bojownicy FTP-FFI w wyzwolonym Awinionie, sierpień 1944

Podział Wolnych Strzelców i Partyzantów (FTP)

• Wolni Strzelcy i Partyzanci Francuscy (FTPF) – część organizacji tworzona przez Francuzów
• Wolni Strzelcy i Partyzanci – Imigrancka Siła Robocza (FTP-MOI) – część organizacji tworzona przez obcokrajowców, m.in. emigrantów z Polski, dezerterów z Wehrmachtu i zbiegłych z niewoli jeńców radzieckich

Pierwszy człon nazwy tj. Wolni strzelcy (fr. Francs-tireurs) pochodzi z wojny francusko-pruskiej. Była to nazwa francuskiej milicji, która walczyła na froncie u boku regularnej armii oraz prowadziła wojnę partyzancką^[4].

Termin ten za nową, oficjalną nazwę przyjęła jesienią 1941 działająca w strefie wolnej i niezależna od FTP lewicowa organizacja France Liberté, która w 1942 weszła w skład gaullistowskiej Tajnej Armii (AS)^[5].

Struktura organizacyjna

Krajowy Komitet Wojskowy (CMN)

Komendant Krajowy:

• Charles Tillon

Szef Sztabu:

• Marcel Prenant (aresztowany w styczniu 1944)^[6]

Krajowy Komisarz Wojskowy:

• ppłk rez. Jules Dumont ps. „Paul” (aresztowany w listopadzie 1942)^[7]
• Georges Vallet ps. „Raoul”, „Ludovic” (aresztowany 1 kwietnia 1943)^[8]
• Albert Ouzoulias ps. „Marc”^[9]
• płk René Camphin ps. „Beaudoin” (od 1943)

Krajowy Komisarz Polityczny:

• ppłk Eugène Hénaff (przeniesiony do Lyonu w 1943)
• płk Albert Ouzoulias ps. „André” (od 1943)

Szef wywiadu:

• płk Georges Beyer ps. „Bernard”

Delegat do władz Francji Walczącej:

• Laurent Casanova (od 1943)

Organizacja terenowa

Podstawową jednostką FTP była złożona z dwóch trzyosobowych grup bojowych drużyna (na jej czele stał dowódca pierwszej trójki, zastępcą był dowódca drugiej). Trzy drużyny tworzyły pluton, trzy plutony kompanię, a trzy kompanie batalion łączone czasem w brygady. Z granicami departamentów pokrywały się okręgi FTP łączone w nadokręgi tworzące (w liczbie 4–5) strefę (północną i południową)^[10].

Na czele każdej jednostki FTP stał trzyosobowy sztab^[11]:

• komisarz operacyjny – odpowiedzialny za działalność wojskową, w czasie której obejmował komendę naczelną
• komisarz wychowawczy – odpowiadał za utrzymanie morale i dyscypliny oraz kształtowanie postaw patriotycznych
• komisarz techniczny – odpowiadał za stan uzbrojenia oraz wyposażenia

Wejście Wolnych Strzelców i Partyzantów w skład Francuskich Sił Wewnętrznych w 1944 spowodowało przyjęcie w organizacji struktur wojskowych wzorowanych na regularnym wojsku Francji Walczącej oraz wprowadzenie stopni wojskowych w miejsce tytułów łączących się z nazwą pełnionej funkcji^[12].

Zarys historyczny

Początek działalności

Powojenna wpinka Frontu Narodowego – organu politycznego powołanego przez Partię Komunistyczną, którego FTP byli zbrojnym ramieniem

Już w roku 1940 powstała podległa PC Organizacja Specjalna (OS) jednak uaktywnienie francuskich komunistów i ich zaangażowanie w Ruch Oporu na szeroką skalę nastąpiło po ataku na Związek Radziecki. Na przełomie 1941/42 powstała nowa organizacja – Wolni Strzelcy i Partyzanci.

Komendantem Krajowym FTP został Charles Tillon, na czele FTP-MOI stanął Ilio Barontini, a następnie Ljubo Ilić^[10][13].

FTP od początku postawili na rozwój działalności sabotażowej i partyzanckiej, nawoływali do aktywnej walki z okupantem co kontrastowało z polityką Wolnej Francji uważającej, że walka na szeroką skalę powinna się zacząć w chwili inwazji. W swoich działaniach FTPF podlegali stworzonemu w maju 1941 przez PC Frontowi Narodowemu (FN). Do organizacji przyjmowano zarówno mężczyzn, jak i kobiety, a także ludzi o innych poglądach niż komunistyczne (głównie lewicowych)^[14].

Walka zbrojna

Trzech maquis FTPF z partyzanckiego obozu Roche-Saint-Secret-Béconne, maj 1943

FTP byli pierwszą organizacją Ruchu Oporu, która rozwinęła swą działalność zarówno w strefie okupowanej, jak i w strefie wolnej (wzrost aktywności tam wzrósł po rozpoczęciu okupacji Państwa Francuskiego)^[15]. Jak większość La Résistance FTP w strefie północnej skupiło się na rozwoju działalności sabotażowo-dywersyjnej, zaś w strefie południowej na działalności partyzanckiej^[16]. Wzrost liczebności oddziałów maquis nastąpił na początku roku 1943 gdy hitlerowcy zaostrzyli pobór na roboty w Rzeszy^[17]. Pierwsi maquis powstali wiosną 1942 we Franche-Comté, dowodził nimi kpt. Pierre Georges ps. „Henri”. Najsilniejszy komunistyczny oddział maquis działał pod dowództwem ppłk Georges’a Guingouin’a ps. „Raoul” w Haute-Vienne.

Bojownicy FTPF aż do powstania FFI nie byli objęci pomocą Special Operations Executive, tj. m.in. dostawami broni i umundurowania. Charles de Gaulle i władze Francji na uchodźstwie widzieli w FTP, FN i PC zagrożenie dla powojennego kraju, to jednak mimo tego bojownicy komunistycznego ruchu oporu potrafili znaleźć wspólny język z gaullistami. Sytuacja ulegała poprawie po powstaniu FFI, jednak wielu wyższych działaczy gaullistowskich i komunistycznych żywiło do siebie niechęć.

Obcokrajowcy w FTP

 Osobny artykuł: Francs-tireurs et partisans – Main d’oeuvre immigrée.

W FTP prócz Francuzów walczyli także przedstawiciele innych narodowości m.in. Polacy, Hiszpanie, Niemcy, Włosi, Rosjanie i Ormianie. Początkowo większość z nich stanowili przedwojenni emigranci przybyli do Francji z powodów ekonomicznych, politycznych i w ucieczce przed wojną. Zasileni zostali oni później przez uciekinierów z obozów jenieckich oraz dezerterów z wojsk Osi. Oddziały i grupy cudzoziemskie FTP powstały na bazie stworzonej w dwudziestoleciu międzywojennym Imigranckiej Siły Roboczej. Ich zwiernikiem był Komisarz Krajowy FTPF płk „André”.

Zjednoczenie Ruchu Oporu i powstanie powszechne

Partyzanci FTP-FFI i żołnierze U.S. Army w czasie walk w Normandii, lato 1944

Na skutek działań sierż. Jeana Moulina ps. „Max” w 1942 powstała Tajna Armia (AS) – organizacja podległa Komitetowi Wolnej Francji i jednocząca powstające samorzutnie od 1940 grupy oporu. W tym samym czasie z komunistami spotkał się delegat generała de Gaulle’a płk Gilbert Renault ps. „Rémy”. 29 grudnia 1943 miało miejsce spotkanie kierownictwa AS i FTP, które doprowadziło do utworzenia (razem z ORA) Francuskich Sił Wewnętrznych (FFI) 1 lutego 1944.

Zgodnie z umową FTPF wchodząc w skład FFI zachowali autonomię. Integracja w terenie przebiegała często z oporami. Miejscem, które stało się symbolem jedności Ruchu Oporu był Paryż, w którym komendantem FFI został ppłk Henri Tanguy ps. „Rol” z FTP^[18].

 Osobny artykuł: Francuskie powstanie narodowowyzwoleńcze.

Wraz z alianckim desantem w Normandii w całej Francji wybuchło powstanie narodowe. Bojownicy FTP-FFI wzięli udział w walkach we wszystkich częściach kraju wyzwalając m.in. Awinion, Tuluzę i Paryż^[19].

FFI (wraz z autonomicznymi FTPF i FTP-MOI) zostały rozwiązane jesienią 1944, po wyzwoleniu Francji. Część bojowników byłych FTP-FFI wstąpiła do Francuskiej Armii Wyzwolenia, biorąc udział w walkach w Niemczech, w 1945.

Symbolika organizacji

Bojowniczka FTP-FFI Simone Segouin ps. „Nicole” w wyzwolonym Chartres, 23 sierpnia 1944. Na lewym ramieniu widoczna opaska w barwach narodowych z czapką wolności – symbolem FTP.

Wolni Strzelcy i Partyzanci używali zarówno symboliki narodowej (np. bleu-blanc-rouge), jak i rewolucyjnej (np. drapeau rouge). Po zjednoczeniu w FFI przyjęto schemat stopni wojskowych obowiązujący we Francuskiej Armii Wyzwolenia^[20] oraz symbole Francji Walczącej, w tym krzyż lotaryński.

Zgodnie z rozkazem z 14 lipca 1944 bojownicy FTPF musieli na naramiennych opaskach/naszywkach obok skrótu „FFI” i krzyża lotaryńskiego (lub zamiast nich) umieszczać skrót „FTPF”/„FTP”/„FN” lub czapkę wolności (rzadziej czerwoną gwiazdę). Celem tego zabiegu było podkreślenie autonomii w czasie trwającego od 6 czerwca 1944 powstania narodowego i wyzwolenia.

Jak wszystkie organizacje ruchu oporu w okupowanej Europie oddziały partyzanckie FTP używały zarówno ubrań cywilnych (symbolem dla ogółu La Résistance stały się czarne berety oraz kurtki rowerowe^[21]) i wojskowych (m.in. zdenazyfikowane mundury niemieckie oraz byłej Armii Rozejmowej).

Organem prasowym FTPF była gazeta „Chasser l’envahisseur”, którą od stycznia 1942 do wyzwolenia wydano w 62 egzemplarzach (istniały także odmiany regionalne).

Upamiętnienie i odniesienia w kulturze

Tablica w XIII Dzielnicy Paryża upamiętniająca płk Pierre’a Georges’a ps. „Fabien”, który dowodził jej obroną w czasie powstania paryskiego. Wcześniej Georges dowodził maquis we Franche-Comté i Wogezach. W 1941 jako pierwszy bojownik Ruchu Oporu dokonał udanego zamachu na wysokiego pracownika administracji okupacyjnej

Wolni Strzelcy i Partyzanci zostali po wojnie uhonorowani w całej Francji licznymi tablicami pamiątkowymi i pomnikami. Ich bojownicy zostali odznaczeni za walkę w Ruchu Oporu państwowymi odznaczeniami, m.in. Krzyżem Wojennym i Medalem Francuskiego Oporu. Najaktywniejsi i najbardziej zasłużeni otrzymali Legię Honorową i Order Wyzwolenia.

Niektórzy partyzanci, sabotażyści i konspiratorzy FTPF wydali po wojnie wspomnienia, m.in. kpt. Paul Cribeillet ps. „Grillon” („Życie i walka partyzantów”, 1947^[22][23]) i ppłk Henri Rol-Tanguy („Le parti communiste français dans la Résistance”, 1967). Bojownicy FTP stali się także bohaterami wielu powieści (m.in. „Gdzieś we Francji” Andrzeja Przypkowskiego^[24], „Czerwone maquis z Chamonix” Krzysztofa Próchnickiego^[25] i Baron von Goldring Jurija Dold-Mychajłyka), filmów (m.in. „Czy Paryż płonie?” René Clémenta^[26] i „Bojownicy z czerwonego afisza” Roberta Guédiguiana^[27]), spektakli teatralnych i seriali telewizyjnych (m.in. „Un village français”^[28] i „Résistance”^[29]).

Komunistyczny Ruch Oporu został sparodiowany w brytyjskim sitcomie ’Allo ’Allo!. Pojawia się tam działający w rejonie miasteczka Nouvion oddział komunistyczny złożony wyłącznie z kobiet (podobnie jak miejscowy oddział gaullistów Michelle Dubois), którym dowodzą Denise Laroque i Louise. Obie bojowniczki charakteryzują niezwykła bezwzględność i miłość do René Artois – właściciela Café René i współpracownika gaullistów o pseudonimie „Nocny Jastrząb”^[30][31].

Przypisy

1. 1942 – Picarelous [online], sites.google.com [dostęp 2019-06-07] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-04] .
2. FTP sformowano na bazie Organizacji Specjalnej Walki (OS).
3. FTP zostali stworzeni z inicjatywy skrajnie lewicowej Partii Komunistycznej i podlegali Frontowi Narodowemu Niepodległości Francji. W ruchu tym znaleźli się także niezależni lewicowcy oraz niektórzy działacze lewicowej Francuskiej Sekcji Międzynarodówki Robotniczej i skrajnie lewicowej Partii Socjalistycznej Robotników i Chłopów.
4. franc-tireur | Definition of franc-tireur in English by Oxford Dictionaries [online], en.oxforddictionaries.com [dostęp 2018-12-31] .
5. Isabelle von Bueltzingsloewen, Laurent Douzou, Jean-Dominique Durand, Hervé Joly et Jean Solchany, Lyon dans la Seconde guerre mondiale: villes et métropoles à l’épreuve du conflit, Rennes, Presses universitaires de Rennes, coll. « Histoire », 2016, s. 361, s. 274.
6. PRENANT Marcel [PRENANT Eugène, Marcel] [version J. Verdès-Leroux]] – Maitron [online], maitron.fr [dostęp 2020-07-09]  (fr.).
7. Jules Dumont, colonel FTP [online], des-gens.net [dostęp 2020-07-09]  (fr.).
8. Georges VALLET [online], des-gens.net [dostęp 2020-07-09]  (fr.).
9. Musée de la résistance en ligne [online], museedelaresistanceenligne.org [dostęp 2020-07-09] .
10. W. Biegański, S. Okęcki, Polacy w ruchu oporu na Zachodzie, Warszawa, s. 16.
11. Paul Cribeillet, Życie i walka partyzantów, Warszawa 1951, s. 129–130.
12. W. Biegański, S. Okęcki, Polacy w ruchu oporu na Zachodzie, Warszawa, s. 17.
13. Francs-tireurs et partisans (FTP) | Gallica [online], gallica.bnf.fr [dostęp 2018-12-31]  (fr.).
14. Życie i walka partyzantów, s. 6.
15. Batalie największej z wojen, tom o powstaniu paryskim, s. 10.
16. Musée de la résistance en ligne [online], museedelaresistanceenligne.org [dostęp 2018-12-31] .
17. Le Service du Travail Obligatoire (STO) à partir de 1942 [online], secondeguerre.net [dostęp 2019-05-07]  (fr.).
18. Batalie największej z wojen, tom o powstaniu paryskim, s. 12.
19. II Wojna Światowa. Maquis. Ruch oporu na Zachodzie Europy 1940–1945, s. 53.
20. Indentyczny jak w jej poprzedniczce tj. Siłach Wolnych Francuzów (FFL) oraz nieistniejących przedwojennej armii francuskiej i Armii Rozejmowej Vichy.
21. Forces Françaises on Instagram: “Blouson du commerce dit „cycliste” en toile et boutons bois, provenant de région parisienne.” [online], instagram.com [dostęp 2018-12-31]  (ang.).
22. Wydana w Polsce w 1951.
23. vie et combats de partisans de cribeillet – AbeBooks [online], abebooks.fr [dostęp 2018-12-31]  (fr.).
24. Gdzieś we Francji – Andrzej Przypkowski (101666) – Lubimyczytać.pl [online], lubimyczytac.pl [dostęp 2018-12-31] .
25. Czerwone maquis z Chamonix – Krzysztof Próchnicki (166952) – Lubimyczytać.pl [online], lubimyczytac.pl [dostęp 2018-12-31] .
26. Czy Paryż płonie? (1966) – Filmweb [online], filmweb.pl [dostęp 2018-12-31] .
27. Bojownicy z czerwonego afisza (2009) – Filmweb [online], filmweb.pl [dostęp 2018-12-31] .
28. Un village français (TV Series 2009–2017) – IMDb [online], imdb.com [dostęp 2018-12-31] .
29. Résistance (TV Mini-Series 2014–) – IMDb [online], imdb.com [dostęp 2018-12-31] .
30. ’Allo ’Allo! (Serial TV 1982–1992) – Filmweb [online], filmweb.pl [dostęp 2018-12-31] .
31. Allô allô (TV Series 1982–1992) – IMDb [online], imdb.com [dostęp 2018-12-31] .

Bibliografia

• Paul Cribeillet, Vie et combats des Partisans, 1947.
• R.I.3 : Francs-Tireurs et Partisans de la Haute-Savoie. Éditions France d’Abord, 1946.
• Charles Tillon, Les FTP, Julliard, 1964.
• Albert Ouzoulias, Les Bataillons de la Jeunesse, Éditions Sociales, 1972.
• Albert Ouzoulias, Les Fils de la Nuit, Grasset, 1975.
• Charles Tillon, On chantait rouge, Robert Laffont, 1977.
• Georges Guingouin, Quatre ans de lutte sur le sol Limousin, Hachette, 1978.
• Marcel Prenant, Toute une Vie à Gauche, Encre, 1980.
• Ouzoulias-Romagnon, J’étais agent de liaison des FTP, Messidor, 1986.
• Charles Tillon, Les FTP, soldats sans uniforme, Éditions Ouest-France, 1991.
• Roger Linet, 1933–1943, La Traversée de la Tourmente, Messidor, 1992.
• Pierre Durand, Joseph et les Hommes de Londres, Le Temps des Cerises, 1994 (Sur Georges Beaufils).
• Marcel Houdart, Des Nœuxois dans la Résistance et la Déportation – Ceux du Train de Loos, Éditions Caloone, 62 Nœux, 2000.
• Claude Angeli, Paul Gillet, Debout Partisans, Fayard, 1970.
• Robert Bailly, Occupation hitlérienne et résistance dans l’Yonne, Éditions ANACR-Yonne, 1984.
• Résistance en Combe de Savoie, 5e compagnie FTPF, Éditions ANACR-Savoie, 1984.
• Michel Aguettaz, Les FTPF dans la Résistance savoyarde, PUG, Grenoble, 1995.
• Franck Liagre, Les FTP, nouvelle histoire d’une résistance, Perrin, 2015.

Kontrola autorytatywna (network or movement of the French Resistance):

• VIAF: 129083722
• SUDOC: 027577511
• NKC: ko20191035817
• J9U: 987007451660505171

Encyklopedie internetowe:

• Universalis: francs-tireurs-et-partisans