Wulgata sykstyńska

Wulgata sykstyńska – wydanie Wulgaty z roku 1590 autoryzowane przez papieża Sykstusa V. Pracę nad opracowaniem wydania Wulgaty rozpoczęto w 1561 roku, pracowały nad nim trzy kolejne komisje, jednak zniecierpliwiony Sykstus V w końcu sam przygotował wydanie. Wykorzystane zostały dobre rękopisy, jednak edycja przygotowana w pośpiechu zawierała błędy i dlatego już w 1592 roku zastąpiona została następnym wydaniem – Wulgatą klementyńską. We współczesnych krytycznych wydaniach tekstu biblijnego Wulgata sykstyńska jest rzadko cytowana.

Praca komisji

[edytuj | edytuj kod]
Wulgata sykstyńska

Podczas IV Sesji Soboru Trydenckiego orzeczono, że starożytne wydanie Wulgaty ma być uznane za tekst autentyczny i jedyny dopuszczalny w liturgii, nauczaniu i rozprawach, zaś przewodniczący Soboru poprosił papieża o zainicjowanie prac nad opracowaniem autentycznego tekstu Pisma Świętego Wulgaty[1][2][3]. Po zakończeniu Soboru Trydenckiego powstawały kolejne komisje, których zadaniem było opracowanie zrewidowanej, autoryzowanej wersji Wulgaty[4].

Pierwszą taką komisję (pod przewodnictwem czterech kardynałów) powołał Pius IV w 1561 roku, jednak praca tej komisji posuwała się powoli i utknęła w miejscu ze względu na brak możliwości uzgodnienia zasad działania.

Drugą komisję powołał w 1569 roku Pius V (Congregatio pro emendatione Bibliorum), należeli do niej kardynałowie Marco Antonio Colonna, Guglielmo Sirleto, Ludovico Madruzzo, Jérôme Souchier i Antonio Carafa[5]. Komisja odbyła w sumie 26 sesji roboczych. Sirleto skolacjonował Codex Amiatinus na potrzeby przygotowywanego wydania[6], natomiast Carafa Codex Carafianus. Jednak prace komisji zostały przerwane za papieża Grzegorza XIII. Sugerowano, że odpowiedzialnym za przerwanie prac tej komisji jest Grzegorz XIII[7].

Trzecią komisję powołał Sykstus V w 1586 roku, a na jej czele stanął kard. Carafa, który wykorzystał swoje doświadczenie oraz dorobek zdobyty podczas prac poprzedniej komisji[8]. Wykorzystano dobre rękopisy takie jak: Codex Hentenius, Amiatinus, Carafianus i Legionensis[9], jednak podstawą tekstualną było wydanie lowańskie z 1583 roku[10][11].

Wydanie

[edytuj | edytuj kod]

Po dwóch latach komisja przedstawiła papieżowi wyniki swoich prac – był to gruby foliał krytycznej edycji Wulgaty lowańskiej z 1583 roku z naniesionymi licznymi poprawkami tekstu. Gdyby Sykstus V zaakceptował tekst opracowany przez kard. Carafa, to wydany przezeń tekst byłby satysfakcjonujący pod względem krytycznym[12]. Jednak przygotowany tekst łaciński odbiegał od oczekiwań Sykstusa, który nie zaakceptował wyników prac tej komisji i postanowił opracować własną autoryzowaną edycję Wulgaty. Jednym ze źródeł, w oparciu o które dokonywał korekt, był Codex Carafianus[13]. Zmienił układ rozdziałów, numerów wierszy i wariantów manuskryptu według własnego uznania. Edycja przygotowana została w pośpiechu, była niedoskonała pod względem krytycznym, ponadto zawierała liczne błędy drukarskie[8][14]. Wydanie ukazało się w maju 1590 roku, a poprzedzone zostało bullą promulgacyjną Aeternus Ille (1 marca 1590) nakazującą pod karą ekskomuniki przyjęcie swej wersji Wulgaty jako jedynej prawdziwej i autentycznej, do prywatnego i publicznego czytania, wyjaśniania i do kazań, zakazując jednocześnie jakichkolwiek wznowień Wulgaty w okresie krótszym niż 10 lat oraz nakładając automatycznie ekskomunikę większą na każdego, kto wyda Wulgatę różniącą się od edycji sykstyńskiej nawet w najmniejszej części[15]. W bulli tej wyłożył też zasady, które jego zdaniem zostały zastosowane w tej edycji: wykorzystano starożytne rękopisy, a w przypadku niezgodności rękopisów sięgano po tekst hebrajski bądź grecki. Nie trzymał się jednak tych zasad konsekwentnie[16]. Pełny tytuł wydania brzmi: Biblica Sacra Vulgatae editionnis, ad Concilii Tridenti praescriptum emendata et a Sixto V P. M. recognita et approbata[17].

Pod względem tekstuologicznym Wulgata sykstyńska bliska jest wydaniu Stefanusa[10]. Obecnie w wydaniach krytycznych oznaczana jest przez siglum vgs[18].

Dalsze losy wydania

[edytuj | edytuj kod]

Po kilku miesiącach papież nagle zmarł (27 sierpnia 1590), a kardynałowie i biskupi już 5 września postanowili uczynić wszystko, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się Biblii sykstyńskiej. Jezuici dostali polecenie wykupienia wszystkich dostępnych egzemplarzy Wulgaty sykstyńskiej[19]. Jednak nie dało się wykupić wszystkich egzemplarzy – zachował się m.in. jeden egzemplarz w bibliotece uniwersyteckiej w Oksfordzie (Bodleian Library), inny w Londynie. Jeden z egzemplarzy znajduje się dzisiaj w Bibliotece Watykańskiej – Codex Vaticanus latinus 9509. Oficjalnym wyjaśnieniem dla tej akcji były błędy zawarte w wydaniu. Dzisiaj jednak przyjmuje się, że była to zemsta jezuitów za umieszczenie książki Bellarmina w Indeksie ksiąg zakazanych[20].

Wulgata klementyńska, wydanie z roku 1714

Gdy papieżem został Grzegorz XIV, jezuita Bellarmin wyjednał u niego ustanowienie nowej komisji w celu usunięcia pewnych, jego zdaniem niemożliwych do przyjęcia, poprawek oraz błędów drukarskich[21][a], a edycję sykstyńską nazwał jednym z największych skandali w Kościele katolickim[b]. W 1592 roku wydana została Wulgata klementyńska, różniła się od sykstyńskiej w około 4900 miejscach[22].

Różnice względem wydania lowańskiego

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Biblia Vulgata lovaniensis.

W Księdze Rodzaju 40-50 dokonano 43 korekt względem wydania lowańskiego (w oparciu o kodeks Carafianus):[23]

40,8 – nunquam ] numquam
40,14 – tibi bene ] bene tibi
41,13 – quicquid ] quidquid
41,19 – nunquam ] numquam
41,20 – pecoribus ] prioribus
41,39 – nunquid ] numquid
41,55 – quicquid ] quidquid
42,4 – quicquam ] quidquam
42,11 – quicquam ] quidquam
42,13 – at illi dixerunt ] at illi
42,22 – nunquid ] numquid
42,38 – adversitatis ] adversi
43,3 – denuntiavit ] denunciavit
43,5 – denuntiavit ] denunciavit
43,7 – nunquid ] numquid
43,19 – dispensatorem ] dispensatorem domus
43,30 – lachrymae ] lacrymae
44,4 – ait surge ] surge
44,29 – maerore ]moerore
45,13 – nuntiate ] nunciate
45,20 – dimittatis ] demittatis
45,20 – auicquam ] quidquam
45,23 – tantundem ] tantumdem
45,23 – addens eis ] addens et
45,26 – nuntiaverunt ] nunciaverunt
46,10 – Chananitidis ] Chanaanitidis
46,10 – Cahath ] Caath
46,13 – Simeron ] Semron
46,16 – Sephon ] Sephion
46,16 – Aggi ] Haggi
46,16 – et Esebon et Suni ] et Suni et Esebon
46,17 – Jamma ] Jamme
46,22 – quatuordecim ] quattuordecim
46,26 – cunctaeque ] cunctae
46,28 – nuntiaret ] nunciaret
46,28 – et ille occurreret ] et occurreret
46,31 – nuntiabo ] nunciabo
47,1 – nuntiavit ] nunciavit
47,9 – peregrinationis vitae meae ] peregrinationis meae
47,24 – quatuor ] quattuor
47,31 – Dominum ] Deum
48,1 – nuntiatum ] nunciatum
49,1 – annuntiem ] annunciem

Wśród owych 43 korekt, 31 ma charakter gramatyczny, z których 6 jest poprawnych[24].

Zmiany wersyfikacji

W trzydziestu pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju dokonano następujących zmian:[25]

1 – 31 . . . . 29
2 – 25 . . . . 20
3 – 24 . . . . 20
4 – 26 . . . . 26
5 – 31 . . . . 30
6 – 22 . . . . 19
7 – 24 . . . . 19
8 – 22 . . . . 20
9 – 29 . . . . 24
10 – 32 . . . . 26
11 – 32 . . . . 31
12 – 20 . . . . 18
13 – 18 . . . . 18
14 – 24 . . . . 16
15 – 21 . . . . 17
16 – 16 . . . . 14
17 – 27 . . . . 25
18 – 33 . . . . 37
19 – 38 . . . . 34
20 – 18 . . . . 16
21 – 34 . . . . 31
22 – 24 . . . . 18
23 – 20 . . . . 15
24 – 67 . . . . 54
25 – 34 . . . . 27
26 – 34 . . . . 26
27 – 46 . . . . 33
28 – 22 . . . . 14
29 – 35 . . . . 31
30 – 43 . . . . 36

Krytyka

[edytuj | edytuj kod]

Protestanci wykorzystali sytuację do polemiki z Kościołem katolickim[26]. Thomas James w swoim Bellum Papale sive Concordia discors (1600) sporządził długą listę różnic zachodzących pomiędzy Wulgatą sykstyńską a klementyńską[26][27]. Z kolei tłumacze King James Version, we wstępie do pierwszej edycji z 1611 roku, zarzucili papieżowi targnięcie się na Słowo Boże[28].

We współczesnych krytycznych wydaniach tekstu biblijnego Wulgata sykstyńska albo w ogóle nie jest cytowana, albo cytowana jest rzadko. Nie cytuje jej Stuttgartiana[29], nie cytują wydania greckiego Nowego Testamentu przygotowywane przez United Bible Societies[30]. Cytowana jest natomiast w wydaniu greckiego Nowego Testamentu Nestle-Alanda, jakkolwiek rzadko[31].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Bellarmin napisał: „Cum editio Sixti V Pontificis Maximi ad manus haereticorum sine dubitatione pervenerit, non leve periculum imminet ne forte haereticorum aliquis librum scribat, in quo doceat ab ipso Rom. Pontifice biblia esse corrupta, et notatis locis, quae sine ullo fundamento aut ratione, et contra fidem omnium codicum latinorum, graecorum et hebraeorum sublata, addita vel mutata sunt, fidem orationi suae faciat: quo libro nihil excogitari posset efficacius ad catholicos perturbandos et haereticos confirmandos” (Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 191. [dostęp 2011-01-12]. (fr.).)
  2. ↑ Dość długo wierzono, że jedynym powodem tej akcji były błędy wydania. Dopiero Eberhard Nestle zwrócił uwagę, że rzeczywistym powodem, dla którego Bellarmin zaangażował się w niszczenie dzieła Sykstusa, było raczej umieszczenie przez Sykstusa jednej z książek Bellarmina w indeksie ksiąg zakazanych. Za: F. H. A. Scrivener, A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament (George Bell & Sons: London, 1894), t. 2, s. 64.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Głowa Stanisław SJ, Bieda Ignacy SJ, Breviarium Fidei, Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań, 2000, s. 116-117. ISBN 83-7015-360-7.
  2. ↑ Council of Trent Session 4, Dec. 1. [dostęp 2011-01-13].
  3. ↑ Samuel Berger, La Bible au seizième siècle: Étude sur les origines de la critique biblique, Paris 1879, s. 147 nn [dostęp 2011-01-14] (fr.).
  4. ↑ Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 148. [dostęp 2011-01-12]. (fr.).
  5. ↑ Carlo Vercellone, Variae lectiones Vulgatae Latinae Bibliorum editionis, Romae 1860, s. XXII.
  6. ↑ Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 168. [dostęp 2011-01-12]. (fr.).
  7. ↑ Eberhard Nestle: Introduction to the Textual Criticism of the New Testament. William Edie. New York: 1901, s. 127.
  8. ↑ a b F. H. A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. Cz. 2. London: George Bell & Sons, 1894, s. 64.
  9. ↑ Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 170-180. [dostęp 2011-01-12]. (fr.).
  10. ↑ a b Eberhard Nestle & William Edie, Introduction to the Textual Criticism of the New Testament (New York 1901), s. 128.
  11. ↑ Szerzej o pracach tej komisji w: Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 170-180. [dostęp 2011-01-12]. (fr.).
  12. ↑ Patrz Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 190. [dostęp 2011-01-12]. (fr.).
  13. ↑ Carlo Vercellone, Variae lectiones Vulgatae Latinae Bibliorum editionis, Romae 1860, s. XXX.
  14. ↑ Caspar René Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. Cz. 2. Leipzig: J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, 1902, s. 621. [dostęp 2010-03-18]. (niem.).
  15. ↑ VULGATE – International Standard Bible Encyclopedia
  16. ↑ Pierre Gandil, La Bible latine : de la Vetus latina à la Néo-Vulgate
  17. ↑ Eugeniusz Dąbrowski, Prolegomena do Nowego Testamentu, wyd. 3, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1959, s. 126.
  18. ↑ E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece (wyd. 26). Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 19*. [NA26]
  19. ↑ Bruce M. Metzger: The Early Versions of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1977, s. 348. ISBN 0-19-826170-5. (ang.).
  20. ↑ Bruce M. Metzger: The Early Versions of the New Testament. Oxford: Clarendon Press, 1977, s. 348–349. ISBN 0-19-826170-5. (ang.).
  21. ↑ Hermann Tüchle & C.A. Barman, Historia Kościoła 1500-1715, red. L.J. Rogier, R. Aubert, M.D. Knowles, przeł. J. Piesiewicz, t. 3, s. 137.
  22. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. New York, Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 78. ISBN 978-0-19-516122-9.
  23. ↑ Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 184-185. [dostęp 2011-01-14]. (fr.).
  24. ↑ Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 185. [dostęp 2011-01-14]. (fr.).
  25. ↑ Henri Quentin: Mémoire sur l'établissement du texte de la Vulgate. Rome: Desclée, 1922, s. 189. [dostęp 2011-01-14]. (fr.).
  26. ↑ a b F. H. A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. Cz. 2. London: George Bell & Sons, 1894, s. 65.
  27. ↑ Thomas James, A Treatise of the Corruptions of Scripture, Councils, and Fathers, by the Prelates, Pastors, and Fathers, s. 170.
  28. ↑ The King James Bible, Translators Preface 1611 AD
  29. ↑ Biblia Sacra iuxta Vulgatam versionem. adiuvantibus R. Gryson, B. Fischer, H.I. Frede, H.F.D Verlag. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2007. ISBN 978-0-8028-4098-1.
  30. ↑ K. Aland, M. Black, B. Metzger, A. Wikren: The Greek New Testament. Wyd. 3. Stuttgart: United Bible Societies, 1983, s. LIII.
  31. ↑ E. Nestle, K. Aland (pod red.): Novum Testamentum Graece. Wyd. 26. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1991, s. 19*.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]