Władysław Dziewulski (astronom)

Ten artykuł dotyczy astronoma. Zobacz też: inne osoby nazywające się Władysław Dziewulski.
Władysław Dziewulski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

2 września 1878
Warszawa

Data i miejsce śmierci

6 lutego 1962
Toruń

profesor nauk fizycznych
Specjalność: astronomia
Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Doktorat

1906 – filozofia
Uniwersytet Jagielloński

Habilitacja

1916

Profesura

1921

Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN

członek rzeczywisty od 1957

Status PAU

członek od 1932

Doktor honoris causa
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu[1] – 29 kwietnia 1961
Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński
Uniwersytet Wileński
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

rektor USB
prorektor UMK
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka Nagrody Państwowej

Władysław Dziewulski (ur. 2 września 1878 w Warszawie[2], zm. 6 lutego 1962 w Toruniu[3]) – polski astronom.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie Klemensa Eugeniusza, fizyka, przyrodnika, i Anieli z Krauzów[4]. Jego braćmi byli Stefan –prawnik i ekonomista (ojciec Marii Dziewulskiej) i Wacław – fizyk, a siostrami: Eugenia, po mężu Krzesimowska – ekonomistka, i Maria – artystka graficzka[5].

W 1897 roku ukończył V Gimnazjum Klasyczne w Warszawie i podjął studia matematyczno-fizyczne na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Ukończył je w 1901 roku ze stopniem kandydata nauk i srebrnym medalem[6]. W roku akademickim 1901/02 pracował w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Warszawskiego i Obserwatorium im. Jędrzejewicza[6][7]. W latach 1902–1903 (oraz później 1907–1908) przebywał na stypendium w Obserwatorium Uniwersytetu w Getyndze, gdzie współpracował z Karlem Schwarzschildem. Od 1903 roku pracował na Uniwersytecie Jagiellońskim, początkowo w Katedrze Astronomii potem (w latach 1909–1919) w Obserwatorium Astronomicznym. Od 1905 roku był członkiem Ligi Narodowej[8]. W 1906 roku złożył na Uniwersytecie Jagiellońskim pracę doktorską zatytułowaną Wiekowe perturbacje Marsa w ruchu Erosa, której promotorem był Maurycy Pius Rudzki. Habilitację uzyskał w 1916 roku, na podstawie rozprawy Photographische Grössen von Sternen in der Nähe des Nordpols.

W 1920 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W 1921 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Na tej uczelni pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego (1921–1922), rektora (1924–1925), prorektora (1925–1928) oraz dyrektora uniwersyteckiego obserwatorium astronomicznego.

Po ponownym zajęciu w lipcu 1944 Wilna przez Armię Czerwoną, wyjechał wraz z grupą polskich naukowców (m.in. Wilhelminą Iwanowską) do Łodzi, gdzie wspólnie zadecydowano o założeniu nowego ośrodka naukowego w Toruniu. Takim sposobem w 1945 stał się jednym ze współzałożycieli Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i jednocześnie Obserwatorium Astronomicznego UMK w Piwnicach pod Toruniem. Był prorektorem tej uczelni w latach 1945–1947[9]. W czerwcu 1946 wydał „Biuletyn Obserwatorium Astronomicznego UMK w Toruniu” i rozesłał go do ok. 200 zagranicznych placówek naukowych. Było to pierwsze tego typu wydawnictwo astronomiczne po wojnie[10] oraz pierwsze wydawnictwo UMK[11].

Od 1907 do 1909 wraz z Karlem Schwarzschildem pracował w Getyndze w Niemczech nad zastosowaniem techniki fotograficznej do obserwacji gwiazd. W Polsce natomiast rozpoczął badania z zakresu astrofizyki i astronomii gwiazdowej. Był autorem wielu prac z dziedziny mechaniki nieba, astronomii gwiazdowej (opracował nową metodę wyznaczania ruchów gwiazd w przestrzeni) i innych.

Był członkiem m.in. Polskiej Akademii Umiejętności (1932), Polskiej Akademii Nauk (od 1952 członek tytularny, od 1957 członek rzeczywisty[12]), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1909), Polskiego Towarzystwa Astronomicznego (współzałożyciel i drugi prezes[13]), Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego w Londynie. Był filistrem honorowym korporacji akademickiej Cresovia[14].

Od 1909 był mężem Jadwigi z Malinowskich. Miał 3 córki: Jadwigę Karbowską, Wandę Ginkową, Anielę Łosiową i syna Wacława[5].

Zmarł w Toruniu, pochowany na cmentarzu św. Jerzego[15].

Materiały archiwalne Władysława Dziewulskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-146[16].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Jego imieniem w Toruniu nazwane jest planetarium, poświęcona mu jest także ulica na Rubinkowie, jednej z toruńskich dzielnic. Imię Władysława Dziewulskiego nosi również krater Dziewulski, położony na Księżycu[21]. Ponadto, 29 kwietnia 2004 Międzynarodowa Unia Astronomiczna nadała planetoidzie noszącej numer identyfikacyjny 319636 nazwę „Dziewulski”[22][23]. UMK, Towarzystwo Naukowe w Toruniu i Polskie Towarzystwo Astronomiczne uczciły dziesięciolecie jego śmierci dwudniową sesją i wystawą eksponowaną w hallu Biblioteki Głównej UMK[10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Doktorzy Honoris Causa UMK
  2. ↑ Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 161.
  3. ↑ Dziewulski Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-04-11].
  4. ↑ Jarosław Włodarczyk, Dziewulski Władysław Giganci Nauki [dostęp 2024-06-16].
  5. ↑ a b c d Cecylia Iwaniszewska, DZIEWULSKI WŁADYSŁAW - E-WIETOR - Wielka Internetowa Encyklopedia Torunia [online], E-WIETOR, 15 listopada 2016 [dostęp 2024-06-16] (pol.).
  6. ↑ a b Cecylia Iwaniszewska, Wspomnienia o moim uniwersytecie, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2014, s. 162, ISBN 978-83-927097-1-8 [dostęp 2023-01-07].
  7. ↑ Maria Wrzoskowa, Materiały Władysława Dziewulskiego, „Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk”, 11, 1968, s. 121 [dostęp 2023-02-22].
  8. ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 573.
  9. ↑ Życiorys profesora w opracowaniu syna Wacława Dziewulskiego
  10. ↑ a b Cecylia Iwaniszewska, Wspomnienia o moim uniwersytecie, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, 2014, s. 32-33, ISBN 978-83-927097-1-8, OCLC 946323603.
  11. ↑ Początki obserwatorium - Instytut Astronomii - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [online], astro.umk.pl [dostęp 2022-12-02].
  12. ↑ Członkowie PAN: Skorowidz
  13. ↑ Poprzednie Zjazdy PTA [online], www.pta.edu.pl, 18 marca 2012 [dostęp 2023-09-03].
  14. ↑ Tomasz Kozłowski: Polskie korporacje akademickie na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. [w:] Strony Kozłowskich herbu Kozłowski [on-line]. Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu. [dostęp 2015-05-24].
  15. ↑ a b prof. Władysław Dziewulski (1878–1962) - Instytut Astronomii - Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu [online], astro.umk.pl [dostęp 2024-06-16].
  16. ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-03-15].
  17. ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 „za zasługi na polu pracy naukowej”.
  18. ↑ M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366 „za zasługi na polu działalności oświatowej i kulturalnej”.
  19. ↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
  20. ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-16]. 
  21. ↑ Sławomir Kalembka (red.), Pracownicy nauki i dydaktyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1945–2004. Materiały do biografii, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006, s. 192, ISBN 83-231-1988-0.
  22. ↑ Minor Planet Names: Alphabetical List [online], Międzynarodowa Unia Astronomiczna [dostęp 2024-05-12] (ang.).
  23. ↑ Poczobut i Dziewulski – tak się nazywają nowo odkryte przez litewskich astronomów asteroidy