Xawery Dunikowski

Xawery Dunikowski
Ilustracja
Xawery Dunikowski (ok. 1955)
Imię i nazwisko

Franciszek Xawery Aleksander Dunikowski

Data i miejsce urodzenia

24 listopada 1875
Kraków

Data i miejsce śmierci

26 stycznia 1964
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

rzeźba, malarstwo

Muzeum artysty

Muzeum Rzeźby im. X. Dunikowskiego w Królikarni

Ważne dzieła
Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Wawrzyn Akademicki Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka Nagrody Państwowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Sygnatura Xawerego Dunikowskiego na pomniku Józefa Dietla

Franciszek Xawery Dunikowski[1] (ur. 24 listopada 1875 w Krakowie[2][3], zm. 26 stycznia 1964 w Warszawie) – polski rzeźbiarz, malarz i pedagog.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodził ze zubożałej szlacheckiej rodziny pieczętującej się herbem Abdank (Habdank). Był synem Mieczysława, nadkonduktora kolei warszawsko-wiedeńskiej, i Heleny z Jaworskich[4]. Edukację rozpoczął w Szkole Technicznej w Warszawie. W 1896 przyjechał do Krakowa studiować w Szkole Sztuk Pięknych u rzeźbiarzy: Alfreda Dauna w latach 1896–1899 i Konstantego Laszczki w latach 1899–1903.

Po studiach wyjechał do Warszawy, aby objąć stanowisko profesora rzeźby w Szkole Sztuk Plastycznych. W 1905 w restauracji Lijewskiego w Warszawie postrzelił śmiertelnie atakującego go malarza Wacława Pawliszaka, któremu wcześniej odmówił dania satysfakcji[5]. Później został zwolniony z aresztu za kaucją w wysokości 2 tys. rubli. W 1908 z nieformalnego związku z Sarą Lipską urodziło się jego jedyne dziecko, córka Maria Xawera[6]. W Warszawie pracował do roku 1910, po czym wyjechał do Krakowa. W 1914 wyjechał na stypendium do Londynu. Kolejne lata spędził w Paryżu, służył w kompanii Bajończyków w Legii Cudzoziemskiej[7]. Po szkoleniu wojskowym jesienią 1914 roku zwolniono go z powodu stanu zdrowia i nie walczył na froncie. W 1922 wrócił do Polski, aby objąć katedrę rzeźby na krakowskiej ASP. Postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej z 20 września 1930 został mianowany profesorem zwyczajnym rzeźby[8]. Do grona uczniów Dunikowskiego zaliczali się m.in.: Jerzy Bandura, August Dyrda, Zygmunt Gawlik, Józef Gosławski, Maria Jarema, Ludwik Konarzewski (junior), Marian Konieczny, Jacek Puget, Henryk Wiciński[9] oraz Jerzy Bereś.

W okresie międzywojennym otrzymał wiele prestiżowych nagród, wykonał setki realizacji, które przyniosły mu międzynarodową sławę. W 1936 otrzymał nagrodę plastyczną Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego[10]. Z dzieł z tego okresu można wymienić postacie czterech ewangelistów na gmachu Seminarium Śląskiego w Krakowie z 1927, głowy wawelskie z lat 1925–1927 i pomnik prezydenta Krakowa Józefa Dietla z 1936.

Przez większą część okresu okupacji był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz (nr obozowy 774), gdzie trafił po aresztowaniu w 1940. Po wojnie, w latach 1945–1955, kierował katedrą rzeźby na krakowskiej ASP. W 1955 na stałe przeniósł się do Warszawy. W 1959 został profesorem i kierownikiem katedry rzeźby w Państwowej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu.

Po wojnie, w wyniku przebudowy niemieckiego mauzoleum, zrealizował Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny, za który w 1955 otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia[11]. Z obrazów warto wspomnieć Portret córki z 1924 i Autoportret w stroju mandaryna z 1935. W Krakowie mieszkał w latach 1938–1940 i 1945–1955 przy ulicy Karmelickiej 27 (na kamienicy tablica upamiętniająca artystę). Wielokrotnie honorowany przez władze PRL, w listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[12].

W latach 1959–1964 mieszkał w Warszawie w domu przy ul. Juliana Marchlewskiego (obecnie al. Jana Pawła II) 36[13].

Zmarł w Warszawie, pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A26-tuje-18/19)[14].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Wybrane realizacje

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Twórczość Xawerego Dunikowskiego.

Prace

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Jego imieniem nazwano między innymi bulwar we Wrocławiu, ulice w Bydgoszczy, Częstochowie, Gdańsku, Gliwicach, Krakowie, Słupsku, Wałbrzychu, Zielonej Górze, Warszawie, Poznaniu, Pszczynie, Lublinie, Łodzi, Szczecinie, Kędzierzynie-Koźlu oraz plac w Olsztynie. Jego imię nosi również Zespół Szkół w Zawierciu. W warszawskiej Królikarni mieści się również muzeum poświęcone artyście[23].

W listopadzie 1975 na budynku przy al. Jana Pawła II 36 w Warszawie, gdzie w latach 1959–1964 mieszkał artysta, odsłonięto tablicę pamiątkową[13].

24 listopada 1975 w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Ursynów zostało nadane imię Xawerego Dunikowskiego[24].

W 1989 r. z okazji 45-lecia PRL-u Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 5 mln sztuk upamiętniający go znaczek pocztowy o nominale 35 złotych[25].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Włodzimierz Sokorski: Xawery Dunikowski. Iskry, 1978, s. 97, seria: Współczesne życiorysy Polaków. OCLC 5098404.
  2. ↑ Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 155.
  3. ↑ W metryce chrztu Ksawerego Dunikowskiego z archiwum kościoła pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie: pod pozycją 147 z roku 1876 zanotowano, że 20 czerwca 1876 roku ochrzczono tam Franciszka Ksawerego Aleksandra Dunikowskiego, urodzonego 29 listopada w Krakowie, w domu przy placu Św. Floriana 353 – Gdzie naprawdę urodził się Ksawery Dunikowski?, ikp.pl.
  4. ↑ Gdzie naprawdę urodził się Ksawery Dunikowski? [online], 24ikp.pl [dostęp 2024-06-04].
  5. ↑ Krwawy dramat w Warszawie. „Nowości Illustrowane”. 5, s. 2, 28 stycznia 1905. 
  6. ↑ Damian Gajda „Sara Lipska – muza Xawerego Dunikowskiego. Artystka w cieniu swojego mistrza” Wysokie Obcasy 25 października 2012.
  7. ↑ Xawery Dunikowski – Portrety.
  8. ↑ Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Rzeczypospolitej Polskiej. R. 13, 1930 nr 10 (27 X), [Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego], 1930, s. 508 [dostęp 2020-10-01].
  9. ↑ Aleksandra Melbechowska-Luty: Posągi i ludzie. Rzeźba polska dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa: Neriton, 2005, s. 202. ISBN 83-89729-40-7.
  10. ↑ Ksawery Dunikowski laureatem nagrody plastycznej M. W. R. i O. P.. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 77 z 2 kwietnia 1936. 
  11. ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-04]. 
  12. ↑ „Życie Warszawy”, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
  13. ↑ a b Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 126. ISBN 83-01-06109-X.
  14. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy w. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989, s. 41. ISBN 83-217-2641-0.
  15. ↑ M.P. z 1950 r. nr 5, poz. 51 „za wybitne zasługi położone dla dzieła budowy Polski Ludowej”.
  16. ↑ M.P. z 1956 r. nr 23, poz. 335 „w związku z 80 rocznicą urodzin za wybitne osiągnięcia artystyczne w dziedzinie rzeźby”.
  17. ↑ M.P. z 1948 r. nr 76, poz. 668 „za wybitne zasługi w dziedzinie rozwoju sztuki polskiej”.
  18. ↑ M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu rozwoju sztuki”.
  19. ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za działalność artystyczną” – jako Ksawery Dunikowski.
  20. ↑ Odznaczenie orderem „Polonia Restituta”. „Gazeta Lwowska”, s. 8, nr 260 z 11 listopada 1928. 
  21. ↑ Rocznik Polskiej Akademii Literatury, Warszawa 1937, s. 255.
  22. ↑ M.P. z 1955 r. nr 103, poz. 1410 – Uchwała Rady Państwa z dnia 28 lutego 1955 r. nr 0/350 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  23. ↑ Królikarnia. Historia. krolikarnia.mnw.art.pl. [dostęp 2011-09-18].
  24. ↑ Uchwała nr 34 Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 24 listopada 1975 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 30 grudnia 1975 r., nr 16, poz. 115, s. 1.
  25. ↑ 1989.07.21. 45-lecie PRL. kzp.pl. [dostęp 2024-05-26]. (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]