Zatonie (Zielona Góra)

Zatonie

Osiedle Zielonej Góry
Ruiny pałacu
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Miasto	Zielona Góra
Dzielnica	Nowe Miasto
W granicach Zielonej Góry	2015
SIMC	0917537
Populacja (2024) • liczba ludności	715[1]
Strefa numeracyjna	68
Kod pocztowy	66-004
Tablice rejestracyjne	FZ
Położenie na mapie Zielonej Góry Zatonie
Położenie na mapie Polski Zatonie
Położenie na mapie województwa lubuskiego Zatonie
51°51′44″N 15°33′47″E/51,862222 15,563056
Multimedia w Wikimedia Commons

Ruiny kościoła pw. św. Jana z XIII wieku

Zatonie (niem. Günthersdorf^[1]) – od 1 stycznia 2015 roku część miasta i osiedle administracyjne Zielonej Góry. Do 31 grudnia 2014 roku samodzielna wieś w gminie Zielona Góra.

W latach 1975–1998 należące do województwa zielonogórskiego.

Liczba ludności

• 2006 - 397
• 2007 - 425
• 2008 - 447
• 2009 - 470
• 2010 - 496
• 2011 - 521
• 2012 - 572
• 2013 - 587
• 2024 - 715

Historia

Wieś o metryce średniowiecznej, założona prawdopodobnie w XIII w., po raz pierwszy odnotowana została w 1305 roku jako Martinivilla. Do 1646 roku znajdowała się w posiadaniu rodu von Kietlitz (vel Kittlitz), właścicieli pobliskiego Drzonkowa do 1611 roku^[2]. Około połowy XVI wieku wieś była podzielona między rodzinę von Kittlitz i Sigismunda von Knobelsdorfa. Barbara, bezdzietna wdowa po baronie von Kittllitz w 1646 roku sprzedała część Zatonia Joachimowi von Lestwitzowi^[2]. Później dobra zatońskie zostały scalone przez Balthasara von Unruha, który wybudował tu swoją rezydencję. Majątek zatoński nabył po śmierci potomka Balthasara Hansa Friedricha von Unruha Ferdinand Gottlob von Scopp z Przecławia. W roku 1771 kupiła go hrabina von Cosel, a po jej śmierci w 1784 roku dobra odziedziczył jej syn Gustaw Ernest^[2]. W 1789 roku majątek kupił von Johnston und Krögeborn, ponieważ syn hrabiny nie był w stanie nim zarządzać^[3]. W następnych 20 latach odnotowano trzech właścicieli dóbr: von Ramina, rotmistrza Prittwitza i hrabiego Hansa Melchiora von Schweinitza. Dobra te stanowiły uposażenie posagowe córki Piotra Birona, zmarłego w 1800 roku księcia kurlandzkiego i żagańskiego. W 1809 roku dobra zatońskie nabył kurator księżniczki Doroty Biron, Leopold Friedrich von Goeckingk^[3]. Dopiero w 1810 roku księżna Dorota osiadła w Zatoniu, ale na krótko, bo na cztery lata. Wówczas, to pałac i ogród zostały przebudowane w stylu klasycystycznym, a przebudowa została zakończona w 1843 roku według zamysłu księcia Hermanna von Pücklera z Mużakowa, jednego z najwybitniejszych architektów ogrodowych XIX w^[4]. W 1844 roku księżna Dorota de Talleyrand-Périgord przeniosła się do Żagania, gdzie objęła w posiadanie dobra księstwa żagańskiego^[3]. Pałac w Zatoniu był świadkiem wizyt znaczących postaci dziewiętnastowiecznej Europy: przyrodnika i podróżnika, twórcy geografii fizycznej Alexandra von Humboldta, kompozytorów Franciszka Liszta i Richarda Wagnera, pisarza Viktora Hugo, cara Rosji Mikołaja I, króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV, czy angielskiego generała Artura Wellingtona^[3]. Majątek wraz z Zatoniem po śmierci księżnej w 1862 roku odziedziczył jej syn, książę Aleksander von Dino, a w 1879 roku majątek nabył minister Rudolf von Friedenthal, po którym drogą dziedziczenia przejęła Zatonie jego córka, baronowa von Lancken-Wakenitz^[3].

Zabytki

Do rejestru zabytków wpisane są^[5]:

• ruina kościoła pw. św. Jana z drugiej połowy XIV wieku. W kamiennych murach znajduje się często stosowaną w tym rejonie w budownictwie sakralnym rudę darniową,
• kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki filialny pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej, który zbudowano w 1765 roku w konstrukcji szachulcowej. W świątyni w 1839 roku wymieniono fundamenty, wnętrze wyremontowano w 1841, a w latach 1865-1866 wzniesiono murowaną z cegły wieżę. Do stopniowej wymiany konstrukcji szachulcowej na murowaną przystąpiono w latach osiemdziesiątych XIX stulecia, które zakończono dopiero na początku XX wieku. Zasadniczą część budowli stanowi dwukondygnacyjny korpus nakryty wysokim dachem wielospadowym. Dwie przybudówki oraz usytuowana po północno-zachodniej stronie wieża zwieńczona hełmem ostrosłupowym przylegają do korpusu, natomiast lekko łukowatym zamknięciem charakteryzują się otwory okienne. W przyziemiu wieży umieszczone jest wejście główne zamknięte półkoliście. W jednonawowym wnętrzu, o części prezbiterialnej przykrytej sklepieniem pozornym, zachowały się jednokondygnacyjne empory wsparte na słupach. Chór muzyczny ulokowano nad wejściem głównym, a za ołtarzem wejście do zakrystii. Zachowały się elementy oryginalnego wyposażenia, datowane na koniec XVIII wieku: późnobarokowy ołtarz, pierwotnie ambonowy, wczesnoklasycystyczna chrzcielnica z 1795 roku, późnobarokowy prospekt organowy z organami z datą „1799”, ponadto trzy konfesjonały, ławki, dwa świeczniki mosiężne oraz dwa dzwony z 1880 roku i z końca XIX wieku^[6].

Przed kościołem rośnie dąb Jana Pawła II, wyhodowany z żołędzi dębu Chrobry, Znajduje się tutaj również granitowy głaz upamiętniający wycięty dąb Wilhelma, który posadzono na pamiątkę zjednoczenia Niemiec w 1871 roku.

• dom nr 47, z końca XVIII wieku,
• zespół pałacowy:
  • pałac z XVII wieku – wzniesiony w latach 1685-1689 jako piętrowy budynek nakryty dachem czterospadowym z wystawkami^[3]. W 1842 roku przebudowany w stylu klasycystycznym, z czym wiąże się nazwisko K.F. Schinkla. Jest to dwupiętrowa, murowana z cegły podpiwniczona budowla założona na planie prostokąta. Z frontu wejście prowadziło przez zachowany do dziś portyk z czterema kolumnami doryckimi. Przy elewacji tylnej zachował się podobny portyk. Resztki detalu architektonicznego, zdobiącego elewacje pałacu, reprezentują gzymsy i prostokątne obramienia okienne. Nad gzymsem koronującym widnieje attyka zwieńczona w środku kartuszem herbowym z umieszczonym na niej herbem Talleyrandów. Spalony przez wojska radzieckie w 1945 roku i do dziś pozostaje w stanie ruiny^[4], obecnie po rewitalizacji^[7],
  • ruina oranżerii z XVIII/XIX w., częściowo odremontowana,
  • czworak z pierwszej połowy XIX wieku,
  • park z połowy XVIII/XIX wieku założony jako krajobrazowy przez słynnego architekta parków i ogrodów Piotra Józefa Lenné. Obecnie stanowi własność państwową. Powiększony w latach osiemdziesiątych XX wieku o podmokłe tereny leśne zajmujące powierzchnię ponad 50 ha. Rośnie tu jeszcze dziś wiele gatunków drzew, również o charakterze pomnikowym (np. dąb Talleyranda) jak starodrzew dębowy, grab, jesion, jawor i klon^[3]. W okolicach rośnie kilka pomnikowych obiektów, którym nadano nazwy (dąb świętego Huberta, Dąb Młynarza przy resztkach starego młyna na Ochli, dąb Heliodor przy starej drodze do Ochli).

Przypisy

1. Zatonie - Miejscowości - Gmina Zielona Góra - Gmina Zielona Góra [online], archive.is, 5 stycznia 2015 [dostęp 2021-02-05] .
2. KrzysztofK. Garbacz KrzysztofK., Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego T. 1. Powiaty: zielonogórski, świebodziński, krośnieński, wyd. 1, Zielona Góra, s. 33, ISBN 978-83-919914-8-0, OCLC 812382271 [dostęp 2021-02-05] .
3. Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. s. 34.
4. Wokół Zielonej Góry, [w:] Jerzy PiotrJ.P. Majchrzak Jerzy PiotrJ.P., Na tropach dawnej Zielonej Góry, Zielona Góra 1993, s. 138 .
5. Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego - stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 115. [dostęp 2013-03-03].
6. Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. s. 35.
7. MiłoszM. Balcerzak MiłoszM., Ruiny Pałacu w Zatoniu oficjalnie otwarte! (ZDJĘCIA) [online], www.newslubuski.pl [dostęp 2021-02-05]  (pol.).

Bibliografia

• Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza „PDN”, 2011, s. 33-35. ISBN 978-83-919914-8-0.

Linki zewnętrzne

• Portal informacyjny miejscowości Zatonie