Zbigniew Nienacki

Zbigniew Nienacki

Zbigniew Nowicki

Data i miejsce urodzenia	1 stycznia 1929 Łódź
Data i miejsce śmierci	23 września 1994 Morąg
Miejsce spoczynku	cmentarz w Jerzwałdzie
Zawód, zajęcie	pisarz, dziennikarz
Narodowość	polska
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Grób Zbigniewa Nienackiego w Jerzwałdzie

Zbigniew Nienacki, właśc. Zbigniew Tomasz Nowicki (ur. 1 stycznia 1929 w Łodzi, zm. 23 września 1994 w Morągu^[1][2]) – polski pisarz i dziennikarz. Największą sławę przyniosła mu seria powieści dla młodzieży o przygodach Pana Samochodzika, muzealnika-detektywa. Opinię pisarza kontrowersyjnego i niestroniącego od erotyki zawdzięcza powieściom dla dorosłych, między innymi Raz w roku w Skiroławkach oraz powieści historycznej Dagome iudex.

Życiorys

Syn Jana i Cecylii z Daneckich. Ojciec był archiwistą, a matka nauczycielką. W 1940 został przez Niemców wraz z rodziną wysiedlony do Słupi Skierniewickiej, pracował fizycznie. Po wojnie powrócił z rodziną do Łodzi i w styczniu 1945 do przedwojennego mieszkania. Niebawem rozpoczął naukę w Liceum Ogólnokształcącym nr 3.

Zadebiutował w wieku 17 lat. W 1946 napisał pierwszą powieść dla młodzieży Związek poszukiwaczy skarbów, która była drukowana w odcinkach w tygodniku Przyjaciel. Drukował też wiersze w Kuźnicy i w Szpilkach.

W 1948 ukończył szkołę i wyjechał do Szklarskiej Poręby, gdzie krótko pracował jako wychowawca w domu Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. W tym samym roku rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Rok później otrzymał stypendium i zaczął studiować scenopisarstwo w Wszechzwiązkowym Państwowym Instytucie Kinematografii w Moskwie. Ze studiów w Moskwie usunięto go karnie i odesłano do Polski w 1950, za czyn opisany jako „postawa antystalinowska”. Wtedy wstrzymano druk w „Czytelniku” jego pierwszej książki Chłopcy, pisarza usunięto ze studiów, a ojca wyrzucono z pracy.

Po pewnym czasie otrzymał etat redaktora w Głosie Robotniczym, gdzie pracował do 1958 (do szkoły filmowej ponownie go nie przyjęto). W tym okresie zaczął się posługiwać pseudonimem Zbigniew Nienacki. W 1952 ożenił się z Heleną Dąbską, a w 1953 urodził się im syn Marek (był lekarzem, zmarł w 1999). W 1964 zostawił żonę i syna, by realizować karierę pisarza. Przełomem w życiu i twórczości pisarza było w 1967 jego przeprowadzenie się do Jerzwałdu niedaleko Iławy, gdzie związał się z Alicją Janeczek^[3].

W 1957 wydał powieść Uroczysko, którą uważał za swój właściwy debiut. W latach 1954–1964 pracował w tygodniku „Odgłosy”, gdzie kierował działem reportażu, potem działem filmowym, a na koniec działem kobiecym. Owocem tej pracy był tom reportaży Ucieczka z przedmieścia. W 1958 na łamach „Odgłosów” opublikował powieść w odcinkach Zabójstwo Herakliusza Pronobisa.

W 1960 wydał Skarb Atanaryka, w 1961 Pozwolenie na przywóz lwa i Worek Judaszów, a w 1962 w Głosie Robotniczym powieść w odcinkach Wąż morski. W 1961 opublikował Laseczkę i tajemnicę, w 1963 Podniesienie, a w 1964 Z głębokości oraz powieść dla młodzieży Wyspa Złoczyńców, która stała się początkiem serii książek o Panu Samochodziku.

W latach 1962–1965 pełnił funkcję ławnika sądowego w Wydziale Karnym Sądu Rejonowego w Łodzi. Pokłosiem tej działalności było wydane w 1965 Sumienie. W 1962 został członkiem Związku Literatów Polskich, a w 1964 otrzymał nagrodę miasta Łodzi za Podniesienie i Worek Judaszów. W 1966 otrzymał kolejną nagrodę za powieść Liście dębu (pierwotny tytuł Święta miłość), której tom I ukazał się drukiem w 1967, a tom II w 1969. W 1966 wydał kolejną książkę młodzieżową Pan Samochodzik i templariusze, a w 1967 Księgę strachów.

W 1969 wydał Niesamowity dwór, w 1970 Nowe przygody Pana Samochodzika, w 1971 powieść dla dorosłych Mężczyzna czterdziestoletni, a w 1975 Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic.

Trzecim, obok książek dla dorosłych i dla młodzieży, nurtem twórczości pisarza były sztuki teatralne. W 1961 napisał „Termitierę”, w 1963 „Golem”, „Myszy króla Popiela” i „Styks” (druk: 1966), w 1966 „Opowieść o Bielinku”, w 1967 „Miejsce dla żywych” (nie wystawiono jej), w 1968 „Nekropolis”; w latach sześćdziesiątych napisał też „Na Kasjopei zaraza”. W 2004 zostały one wydane łącznie w formie książki pt. Sztuki teatralne (Wydawnictwo Rzecz Kultowa).

Przygotował widowiska telewizyjne: „Krwawa ręka” (1967) i „Dziewięć złotych naczyń” (1968). Na podstawie „Podniesienia” opracował słuchowisko radiowe „Bielinek”. Ponadto malował i rzeźbił.

Pisarz tworzył kolejne powieści młodzieżowe o Panu Samochodziku, a jednocześnie swoje najbardziej znane książki dla dorosłych: „Uwodziciel” (1979), „Raz w roku w Skiroławkach”, tom 1–2 (1983), „Wielki las” (1987) i „Dagome iudex”, tom 1–3 (1989–1990). Tę ostatnią, napisaną w gatunku fantasy powieść, uważał za najlepszą w swoim dorobku literackim.

W 1977 w plebiscycie czytelników Płomyka otrzymał „Orle Pióro”. W 1988 „Wielki las” wyróżniono nagrodą Stowarzyszenia Księgarzy Polskich, a w 1991 pisarza uhonorowano nagrodą za twórczość dla dzieci i młodzieży. Kilka powieści Zbigniewa Nienackiego doczekało się adaptacji filmowej. Stanisław Jędryka w 1965 nakręcił „Wyspę złoczyńców”, Jerzy Passendorfer „Akcję Brutus” według „Worka Judaszów”, a w telewizji pojawił się serial „Samochodzik i templariusze” ze Stanisławem Mikulskim w roli głównej. Z kolei Janusz Kidawa nakręcił film „Pan Samochodzik i niesamowity dwór”, Kazimierz Tarnas „Pan Samochodzik i praskie tajemnice” (filmowa wersja „Tajemnicy tajemnic”), a w 1991 Janusz Kidawa „Latające machiny kontra Pan Samochodzik” (filmowa wersja „Złotej rękawicy”).

Jego książki przełożono na wiele języków: niemiecki, rosyjski, ukraiński, czeski, słowacki, bułgarski, węgierski, gruziński, ormiański, baszkirski i kirgiski.

Twierdził, że w latach 40. XX wieku działał z Urzędem Bezpieczeństwa Publicznego zwalczając żołnierzy podziemia antykomunistycznego^[4]. Był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (od 1962), Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (od 1963), Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (od 1982). W latach 60. XX wieku zasiadał w Wojewódzkiej Radzie Narodowej w Łodzi. W latach 80. XX wieku w lokalnej prasie pisał artykuły krytykujące NSZZ „Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 publicznie wyrażał swoje poparcie dla Prezesa Rady Ministrów gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego i Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Był kontaktem operacyjnym Służby Bezpieczeństwa pod pseudonimem „Eremita”^[5].

Po śmierci pisarza serię o Panu Samochodziku kontynuują inni autorzy^[6].

Od 2013 skupiające miłośników twórczości Zbigniewa Nienackiego Forum Miłośników Pana Samochodzika organizuje konkurs na najlepszą Samochodzikową Książkę Roku^[7]. 16 listopada 2018 na wniosek przedstawicieli Forum Miłośników Pana Samochodzika, w Alei Żeglarskiej w Iławie została odsłonięta tablica pamiątkowa poświęcona pisarzowi^[8][9].

W 2021 warszawskie Orphan Studio zawarło z wnukiem Zbigniewa Nienackiego, jedynym spadkobiercą pisarza, umowę na wyłączne prawa do filmowych i serialowych adaptacji jego książek^[10]. W ramach tej umowy w kwietniu 2022 platforma streamingowa Netflix poinformowała o rozpoczęciu prac nad ekranizacją powieści Pan Samochodzik i templariusze według scenariusza Bartosza Sztybora i w reżyserii Antoniego Nykowskiego^[11]. Premiera miała miejsce 12 lipca 2023^[12].

W październiku 2024, staraniem wydawnictwa Siedmioróg, ukazał się pierwszy tom komiksu na podstawie powieści Uroczysko pt. Uroczysko - Tajemnice kurhanu. Autorem komiksu jest Mieczysław Sarna. W przygotowaniu są dwa kolejne tomy, w których zamknie się cała historia^[13].

Twórczość

Dom Zbigniewa Nienackiego w Jerzwałdzie

Dom Zbigniewa Nienackiego w Jerzwałdzie nad Jeziorakiem

Seria o Panu Samochodziku

Kolejność zgodna z wewnętrzną chronologią cyklu (nie według pierwszych wydań):

• Pozwolenie na przywóz lwa (nowy tytuł: Pierwsza przygoda Pana Samochodzika) (1961)
• Uroczysko (nowy tytuł: Pan Samochodzik i święty relikwiarz) (1957)
• Skarb Atanaryka (nowy tytuł: Pan Samochodzik i skarb Atanaryka) (1960)
• Wyspa Złoczyńców (nowy tytuł: Pan Samochodzik i Wyspa Złoczyńców) (1964)
• Pan Samochodzik i templariusze (1966)
• Księga strachów (nowy tytuł: Pan Samochodzik i dziwne szachownice) (1967)
• Niesamowity dwór (nowy tytuł: Pan Samochodzik i niesamowity dwór) (1969)
• Nowe przygody Pana Samochodzika (nowy tytuł: Pan Samochodzik i Kapitan Nemo) (1970)
• Pan Samochodzik i zagadki Fromborka (1972)
• Pan Samochodzik i Fantomas (1973)
• Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic (1975)
• Pan Samochodzik i Winnetou (1976)
• Pan Samochodzik i Niewidzialni (1977)
• Pan Samochodzik i złota rękawica (1979)
• Pan Samochodzik i człowiek z UFO (nowy tytuł: Pan Samochodzik i Nieśmiertelny) (1985)
• Pan Samochodzik i nieuchwytny kolekcjoner (1997) (książka dokończona przez Jerzego Ignaciuka)
• Pan Samochodzik i testament rycerza Jędrzeja (1997) (zaadaptowany tekst Zabójstwo Herakliusza Pronobisa – 1958 – przez Jerzego Ignaciuka – pierwotny tekst nie ma nic wspólnego z Panem Samochodzikiem)

Powieści dla dorosłych

• Worek Judaszów (1961)^[14]
• Podniesienie (1963)^[15]
• Laseczka i tajemnica (1963)^[16]
• Z głębokości (1964)^[17]
• Sumienie (1965)^[18]
• Liście dębu (t. 1 – 1967^[19], t. 2 – 1969^[20])
• Mężczyzna czterdziestoletni (1971)^[21]
• Uwodziciel (1978)^[22]
• Raz w roku w Skiroławkach (tom 1 i 2 – 1983)
• Wielki las (1987)
• Dagome iudex (wydane także jako Historia sekretna) (1989–1990)

Sztuki

• Termitiera (1962)^[23]
• Golem (1963)^[24]
• Styks (1966)^[25]
• Opowieść o Bielinku (1966)^[26]
• Sztuki teatralne (2004, Wydawnictwo Rzecz Kultowa, 312 ss.) ISBN 83-917707-1-0^[27]

Filmografia

• Wyspa złoczyńców (film, 1965) – scenariusz
• Z przygodą na ty (serial tv, 1966) – scenariusz
• Wyprawa odważnych (odc. 6) w: Z przygodą na ty (serial tv, 1966) – dialogi
• Akcja Brutus (film, 1970) – scenariusz
• Samochodzik i templariusze (serial tv, 1971) – scenariusz
• Pan Samochodzik i niesamowity dwór (film, 1986) – scenariusz

Ekranizacje

 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Zbigniewa Nienackiego.

• Wyspa złoczyńców (1965) – na podstawie powieści Wyspa Złoczyńców
• Akcja Brutus (1970) – na podstawie powieści Worek Judaszów
• Samochodzik i templariusze (1971) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i templariusze
• Pan Samochodzik i niesamowity dwór (1986) – na podstawie powieści Niesamowity dwór
• Pan Samochodzik i praskie tajemnice (1988) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic
• Latające machiny kontra Pan Samochodzik (1991) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i złota rękawica
• Pan Samochodzik i templariusze (2023) – na podstawie powieści Pan Samochodzik i templariusze^[28]

Niezrealizowane scenariusze i inne materiały filmowe

W zbiorach Filmoteki Narodowej znajdują się scenariusze i nowele filmowe niezrealizowanych ekranizacji dzieł Zbigniewa Nienackiego.

• Śledztwo w toku (1961), nowela filmowa^[29]
• Żegnaj potworze (1965), scenariusz filmu fabularnego^[30]
• Dębowe liście (1965), nowela filmowa – pierwowzór literacki powieści Liście dębu^[31]
• 5:0 dla mordercy (1966), nowela filmowa – pomysł przerobiony później na Księgę Strachów^[32]
• Biały Koń (1968), temat filmowy^[33]
• Niesamowity dwór (1971), scenariusz serialu TV – adaptacja powieści Niesamowity dwór^[34]
• Noc mieszania krwi (1984), scenariusz filmu fabularnego – adaptacja powieści Raz w roku w Skiroławkach^[35]
• Raz w roku w Skiroławkach, (2003), scenariusz serialu TV i scenariusz filmu fabularnego – adaptacja powieści Raz w roku w Skiroławkach^[36]

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1982)^[37]
• Złoty Krzyż Zasługi^[38]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[39]
• Odznaczenie im. Janka Krasickiego^[40]
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”^[40]
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur”^[40]

Przypisy

1. Zbigniew Nowicki (Nienacki). pojezierzeilawskie.pl. [dostęp 2022-11-09]. (pol.).
2. Życiorys Zbigniewa Nienackiego. nienacki.art.pl. [dostęp 2022-11-09]. (pol.).
3. Stał za "Panem Samochodzikiem". Życie wypełniał romansami, żona i kochanka biły się o spadek [online], OnetKobieta, 10 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-11]  (pol.).
4. Prawdziwe życie Pana Samochodzika. Polityka, 2007.
5. Pan Samochodzik, tajne służby i młoda kochanka, czyli niezwykły życiorys Zbigniewa Nienackiego [online], Gazeta Olsztyńska [dostęp 2018-12-27]  (pol.).
6. Inni pisarze. Oficyna Wydawnicza „Warmia”. [dostęp 2019-02-14]. (pol.).
7. Forum Pana Samochodzika - Zobacz Forum - Konkurs na Samochodzikową Książkę Roku [online], pansamochodzik.net.pl [dostęp 2018-07-03] .
8. Aleja żeglarska [online], Forum Miłośników Pana Samochodzika [dostęp 2018-11-16] .
9. Iława. Trzy nowe tablice w Alei Żeglarskiej- odsłonięte [online], Iławski Dziennik Internetowy Info Iława, 6 listopada 2018  (pol.).
10. Nieznane życie twórcy Pana Samochodzika. Oskarżano go o szerzenie pornografii [online], kultura.onet.pl, 16 września 2021 [dostęp 2021-10-02] .
11. Zupełnie InnaZ.I. Opowieść Zupełnie InnaZ.I., „Pan Samochodzik i templariusze” wraca na ekrany | Produkcję zapowiedział Netflix [online], Zupełnie Inna Opowieść, 12 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-28]  (pol.).
12. Pan Samochodzik i templariusze | Film | 2023. 2023-08-15. [dostęp 2023-08-26].
13. Jest komiks na podstawie powieści „Uroczysko” Nienackiego! – Portal ZNienacka [online], 21 września 2024 [dostęp 2024-10-27]  (pol.).
14. WOREK JUDASZÓW Zbigniew Nienacki wyd 1 1961 - 6636922352 - oficjalne archiwum Allegro [online], archiwum.allegro.pl [dostęp 2021-02-04]  (pol.).
15. Nienacki Podniesienie wyd. 1 1963 WAWA - 7427543531 - oficjalne archiwum Allegro [online], archiwum.allegro.pl [dostęp 2021-02-04]  (pol.).
16. NIENACKI - Laseczka i tajemnica (1963) - 3160456860 - oficjalne archiwum Allegro [online], archiwum.allegro.pl [dostęp 2021-02-04]  (pol.).
17. == Zbigniew NIENACKI - Z głębokości [1964] == - 7719827400 - oficjalne archiwum Allegro [online], archiwum.allegro.pl [dostęp 2021-02-04]  (pol.).
18. Sędzia szarpany wyrzutami sumienia [online], www.biblionetka.pl [dostęp 2021-02-04] .
19. Liście dębu Tom 1 Zbigniew Nienacki Wydanie 1 1967 - 7294784449 - oficjalne archiwum Allegro [online], archiwum.allegro.pl [dostęp 2021-02-04]  (pol.).
20. LIŚCIE DĘBU TOM II - Z.Nienacki [online], www.wieszcz.pl [dostęp 2021-02-04]  (pol.).
21. Mężczyzna czterdziestoletni ___ Z.Nienacki __ 1971 - 4139025592 - oficjalne archiwum Allegro [online], archiwum.allegro.pl [dostęp 2021-02-04]  (pol.).
22. Nienacki Zbigniew (właśc. Nowicki Zbigniew Tomasz) Uwodziciel [online], www.biblionetka.pl [dostęp 2021-02-04] .
23. Termitiera, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (przedstawienia) [dostęp 2021-02-04] .
24. Golem, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (sztuki) [dostęp 2021-02-04] .
25. Groteski sceniczne. - Biblioteka Narodowa (Polska) [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2021-02-04]  (ang.).
26. Opowieść o Bielinku : widowisko w 10 scenach na podstawie powieści "Podniesienie" Z. Nienackiego - Prolib Integro [online], integro.bs.katowice.pl [dostęp 2021-02-04] .
27. ZbigniewZ. Nienacki ZbigniewZ., Sztuki teatralne, Wrocław: Rzecz Kultowa, 2004, ISBN 83-917707-1-0, OCLC 56632290 [dostęp 2021-02-04] . Brak numerów stron w książce
28. PAN SAMOCHODZIK I TEMPLARIUSZE. www.filmweb.pl. [dostęp 2023-07-09]. (pol.).
29. Śledztwo w toku czyli nieznany Nienacki w archiwach Filmoteki Narodowej – ZNienacka [online], Portal ZNienacka [dostęp 2019-11-26]  (pol.).
30. Żegnaj Potworze czyli nieznany Nienacki w archiwach Filmoteki Narodowej [online], Portal ZNienacka, 18 października 2019  (pol.).
31. Dębowe liście i Liście dębu czyli jak rodziła się epicka opowieść Nienackiego – ZNienacka [online], Portal ZNienacka [dostęp 2019-11-26]  (pol.).
32. 5:0 dla mordercy czyli Księga Strachów dla dorosłych – ZNienacka [online], Portal ZNienacka [dostęp 2019-12-08]  (pol.).
33. Biały Koń czyli nieznany Nienacki w archiwach Filmoteki Narodowej – ZNienacka [online], Portal ZNienacka [dostęp 2019-11-26]  (pol.).
34. Pan Samochodzik i Niesamowity Dwór – dwa scenariusze, część 1 [online], Portal ZNienacka, 26 września 2019 .
35. Noc mieszania krwi czyli Skiroławki na dużym ekranie [online], Portal ZNienacka, 5 września 2019 .
36. Raz w roku w Skiroławkach – drugie podejście do ekranizacji powieści Zbigniewa Nienackiego, część I [online], Portal ZNienacka, 6 października 2019 .
37. Marcin Wyrwał „Pan Samochodzik i człowiek o wielu twarzach” Onet.pl 30 grudnia 2015
38. Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 908.
39. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki - wskazany jako Nowicki Zbigniew.
40. Zbigniew Nienacki – LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR [online], leksykonkultury.ceik.eu [dostęp 2023-12-07] .

Bibliografia

• WiesławW. Kot WiesławW., DorotaD. Górska DorotaD., PRL jak cudnie się żyło!, Poznań: Publicat Wydawnictwo, 2008, ISBN 978-83-245-1506-6, OCLC 297527065 . Brak numerów stron w książce
• PiotrP. Łopuszański PiotrP., Pan Samochodzik i jego autor: o książkach Zbigniewa Nienackiego dla młodzieży, Warszawa: Wydawnictwo Nowy Świat, 2009, ISBN 978-83-7386-329-3, OCLC 751180075 . Brak numerów stron w książce
• MariuszM. Szylak MariuszM., Zbigniew Nienacki. Życie i twórczość, Oficyna wydawnicza „WARMIA” s.c. w Olsztynie, [2008], ISBN 978-83-60586-12-9 . Brak numerów stron w książce
• Molenda J., Nienacki. Skandalista od Pana Samochodzika, Prószyński Media, Warszawa 2023, ISBN 978-83-8352-058-2.

Linki zewnętrzne

• Internetowy Klub Nienackofanów
• Forum Miłośników Pana Samochodzika
• „Z przygodą na ty” – Forum Miłośników Przygód Pana Samochodzika
• Portal tematyczny ZNienacka
• Zbigniew Nienacki w bazie filmpolski.pl

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000083965983, 0000000368518933
• VIAF: 78821097
• LCCN: n84114055
• GND: 107643111
• NLA: 35863588
• NKC: ola2003198018
• NTA: 435126784
• PLWABN: 9810671522905606
• NUKAT: n94003358
• LNB: 000076229
• LIH: LNB:CrBT;=Bh

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3947426

Identyfikatory zewnętrzne:

• FilmPolski.pl: 118393