Zygmunt Janiszewski

Zygmunt Janiszewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

12 lipca 1888
Warszawa

Data i miejsce śmierci

3 stycznia 1920
Lwów

Przyczyna śmierci

hiszpanka

Miejsce spoczynku

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie

Narodowość

polska

Partnerka

Janina Kelles-Krauz

Multimedia w Wikimedia Commons

Zygmunt Jan Janiszewski[1] (ur. 30 czerwca?/12 lipca 1888[a] w Warszawie[1][2], zm. 3 stycznia 1920 we Lwowie) – polski matematyk, organizator nauki, jeden z czołowych przedstawicieli warszawskiej szkoły matematycznej, inicjator i twórca programu polskiej szkoły matematycznej[3][4].

Nagrobek Zygmunta Janiszewskiego

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Zygmunt Jan Janiszewski przyszedł na świat w rodzinie prawnika i dyrektora Towarzystwa Kredytowego Miejskiego w Warszawie Czesława Daniela Janiszewskiego i Julii Józefy z domu Szulc-Cholnickiej[1][5].

Naukę rozpoczął w szkole realnej w Warszawie, jednak w związku z udziałem w szkolnym strajku musiał się przenieść do Lwowa, gdzie w 1907 roku zdał maturę. Początkowo studiował na Wydziale Filozoficznym na Uniwersytecie w Zurychu. Po pierwszym semestrze nauki przeniósł się na Uniwersytet w Getyndze. Tam związał się z kręgiem wybitnego profesora matematyki Davida Hilberta. Zainspirowany pracą twórczą i rozmowami z członkami wspomnianej grupy, Janiszewski napisał swoją pierwszą pracę dotyczącą teorii obszarów wypukłych i pewnej ich kwalifikacji[5]. Kolejny rok studiów Janiszewski spędził w Paryżu na Sorbonie, gdzie uzyskał stopień licencjata. Za sprawą tamtejszej szkoły matematycznej – stworzonej przez Henriego Poincaré i Henriego Lebesgue – w 1910 roku zaczął publikować swoje artykuły w czasopiśmie wydawanym przez Francuską Akademię Nauk[5].

19 czerwca 1911 roku uzyskał stopień doktora na podstawie pracy „Sur les continus irreductibles entre deux points” („O kontinuach nieprzywiedlnych między dwoma punktami”) napisanej pod kierunkiem Henriego Lebesgue'a[6]. Ta nowatorska praca była ważna, ponieważ Z. Janiszewski zastosował po raz pierwszy w tej dziedzinie algebrę logiczną[5]. W skład komisji egzaminacyjnej wchodzili tacy matematycy jak Henri Poincaré i Maurice Fréchet. W latach 1911–1912 był wykładowcą matematyki na Wydziale Przyrodniczym i Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie[7].

W 1912 wygłosił wykład sekcyjny na Międzynarodowym Kongresie Matematyków w Cambridge[8].

W 1913 opublikował fundamentalną pracę On cutting the plane by continua (O rozcinaniu płaszczyzny przez kontinua) z zakresu topologii płaszczyzny.

W okresie I wojny światowej w latach 1914–1915 jako zwykły żołnierz walczył w Legionach Polskich. W 1916 po kryzysie przysięgowym schronił się w województwie radomskim, gdzie rozpoczął pracę oświatową wśród bezdomnych dzieci[9].

W 1918 roku w polskim czasopiśmie naukowym „Nauka Polska” ukazał się jego artykuł O potrzebach matematyki w Polsce[10], który zainicjował polską szkołę matematyczną[3].

W 1918 został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Był jednym z dwóch promotorów doktoratu Kazimierza Kuratowskiego[6].

Narzeczoną Z. Janiszewskiego była Janina Kelles-Krauz[11], córka Kazimierza Kelles-Krauza. Termin ślubu był wyznaczony, lecz w 1920 Z. Janiszewski zmarł w wieku 31 lat na grypę, której pandemia w latach 1918–1920 znana jest potocznie jako hiszpanka. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Odziedziczony majątek rodowy oraz część swoich dochodów przeznaczył na cele oświatowe i społeczne. Miał, wg H. Steinhausa, zapatrywania komunistyczne[12].

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]

Jego prace dotyczyły głównie topologii, stąd też uważany jest za jednego z twórców warszawskiej szkoły topologii. Jako autor programu rozwoju polskiej matematyki (który stał się podstawą powstania polskiej szkoły matematycznej), postulował koncentrację wysiłków na teorii mnogości, topologii i logice matematycznej. Był współtwórcą pierwszego w świecie wyspecjalizowanego czasopisma matematycznego „Fundamenta Mathematicae”[4].

W 1915 opublikował „Poradnik dla samouków”, który był zbiorem artykułów wielu polskich uczonych dotyczących zagadnień matematycznych. W dziele tym zamieścił również swój własny cykl rozpraw o matematyce mających umożliwić czytelnikom samokształcenie z tej dziedziny na poziomie uniwersyteckim[9].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

23 listopada 1982 Poczta Polska wprowadziła do obiegu pocztowego znaczek z wizerunkiem Zygmunta Janiszewskiego o numerze katalogowym 2690, o wartości 12 zł (w ramach serii pt. „Matematycy polscy”)[13].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W niektórych publikacjach zawierających informacje o Janiszewskim (np. w E. Marczewski, Janiszewski Zygmunt (1888–1920), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 10/4, z. 47, Wrocław 1964, s. 527) można znaleźć datę urodzin 12 czerwca.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Geneteka. Genealogiczna kartoteka – baza urodzeń, małżeństw, zgonów. Akt urodzenia nr 480 z 20 lipca 1888 [online], Polskie Towarzystwo Genealogiczne [dostęp 2023-04-03].
  2. ↑ Janiszewski Zygmunt (1888–1920). wiw.pl. [dostęp 2014-12-16]. (pol.).
  3. ↑ a b Iłowiecki 1981 ↓.
  4. ↑ a b Przeniosło 2016 ↓.
  5. ↑ a b c d Portal Polskiego Radia S.A., Artykuł pt. „Zygmunt Janiszewski. Genialny matematyk”., 12 lipca 2022.
  6. ↑ a b Zygmunt Janiszewski - The Mathematics Genealogy Project [online], www.genealogy.math.ndsu.nodak.edu [dostęp 2023-07-22].
  7. ↑ Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej TKN: sprawozdanie z działalności Towarzystwa Kursów Naukowych, 1906–1916, opracowali Ryszard Błędowski, Stanisław Orłowski, Henryk Mościcki, Warszawa 1917, s. 95, 129.
  8. ↑ ICM Plenary and Invited Speakers | International Mathematical Union (IMU) [online], www.mathunion.org [dostęp 2023-07-22].
  9. ↑ a b Praca zbiorowa 1989 ↓.
  10. ↑ O potrzebach matematyki w Polsce, Nauka Polska, 1918, s. 11 [dostęp 2022-05-03].
  11. ↑ Magdalena Wilczkowska-Grabowska, Wspomnienie o Janinie Kelles-Krauz. Bibliotekarz – Miesięcznik Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Numer 1986 7-8, strony 37-39., 1986.
  12. ↑ „Trudno uwierzyć, że napisał to dwudziestopięcioletni chłopak”. Zygmunt Janiszewski chciał wyprowadzić polską matematykę z zaścianka [online], gazetapl [dostęp 2021-11-14] (pol.).
  13. ↑ Andrzej Fischer, FISCHER. Katalog polskich znaków pocztowych (i z Polską związanych). Tom I. Strona 257., 2019.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Praca zbiorowa: Encyklopedia szkolna. Matematyka, hasło „Janiszewski Zygmunt”. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1989, s. 92. ISBN 83-02-02551-8.
  • Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1981, s. 251–256. ISBN 83-223-1876-6.
  • Małgorzata Przeniosło. Szkoły matematyczne w międzywojennej Polsce i ich związki z nauką światową. „Przegląd Nauk Historycznych, R. XV, nr 2”, 2016. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego. ISSN 1644-857X. 

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]